багаты. У прыватнасьці сваеасаблівасьць права зямлі Смаленскай можна выявіць пры аналізе ўмовы Смаленску з немцамі 1229 году, у эпоху непасрэднай дзейнасьці пашыранай Рускай Праўды.
Адзначым, раней за ўсё, тэрмінолёгію „Смаленскай Праўды", якая адносіцца да розных галін права:
„Князь, вл[а]д[ы]ка, гость, коупьчь, посълъ, дворянинъ, свободѣный члвкъ, моужъ, гарожане, хълопъ, княжь хълопъ, дъбрыи людие, жена, роба, дѣтским, тиоунъ, староста, дроужина, грамота, лихий, моужь, тать, пагоуба, свяжеть без вины, оучинить насилье, извиниться, оуранять, безвѣка биеть, синь любо кровавъ, убитъ, за голову 10 гривенъ.
Соудъ, правда, пересоудъ, соудви, послоухъ, оу жельза оусадить, оу погрѣбъ не мьтати, желью горячее, на полѣ биться, мьтати жеребѣи, дѣтского приставити, наемъ, дѣтьскому пороука, оупирати послухомь.
Товаръ, дѣлгъ, виноватъ кому, заемъ, остатъкъ, платити, продавати, мыто, вѣс[е]ть, вѣсити, коуна смольнеская, ногата смольнеская, гривна серебра, конь, полѣчь, наимоун, посоулить, земледѣржци, пьчать, свободѣнъ, пута, городъ, поставъ".
У больш раньнім помніку права Смаленскай зямлі—Уст. грамата смаленскага князя Расьціслава 1150 г.[1] — знаходзім наступныя юрыдычныя тэрміны:
„сдумавъ съ людми своими, прощепини, вира и продажа, полюдье, погостъ, передмеръ, дань, истужницы, перевозъ, торговое, мыто" і інш.
Ці запазычана вышэйпаказаная юрыдычная тэрмінолёгія цалкам з Рускай Праўды? Наўрад ці можна сьцьвярджаць гэтае. У самую старадаўнюю эпоху юрыдычныя тэрміны пераходзілі ў юрыдычны быт, галоўным чынам, са звычайнай жывой гутаркі. Пры панаваньні звычаёвага права многія юрыдычныя інстытуцыі і зусім ня маюць строгага абазначэньня (напрыклад, баярская дума), і вельмі часта адно паняцьце выражаецца некалькімі тэрмінамі. Калі і сустракаюцца ў помніках старадаўня-рускіх зямель тэрміны такія-ж, як і ў Рускай Праўдзе, дык гэта тлумачыцца падабенствам гутарак, якія ўжываліся ў розных землях, не адмаўляючы ў поўнай меры магчымага пераходу юрыдычнай тэрмінолёгіі Рускай Праўды ў права Смаленскай і другіх зямель, трэба прызнаць у аснове зьяўленьня і разьвіцьця гэтай тэрмінолёгіі самастойную аснову ў відзе жывой мовы данай тэрыторыі.
Аналіз умоў з немцамі XII—XIII ст. ст. дае профэсару Ўладзімірскаму-Буданову падставу сказаць, што „пастановы ўмовы 1229 году зусім падобныя да пастаноў Р. Праўды, мелі моц ува ўсёй паўночна-заход-
- ↑ Хрестоматия по истории Русской правды, М. Владим.-Буданова. в. І, СПБ, 1908 году, стар. 219.
