— Слухай вось, — заяўляе ён, — я проста не магу ўявіць сабе, што кайзэру даводзіцца хадзіць у клёзэт таксама, як і мне!
— Даю табе слова, што даводзіцца, — сьмяецца Кроп.
— У цябе вошы пад чэрапам, Т’ядэн! — гаворыць Кат. — Ідзі вось сам у клёзэт, тады ў цябе, магчыма, праясьніцца ў галаве, і ты пакінешм разважаць як грудное дзіцянё.
Т’ядэн зьнікае.
— Аднаго-б мне хацелася даведацца, — гаворыць Альбэрт, — ці была-б вайна, калі-б кайзэр сказаў «не».
— Я ўпэўнен, што была-б, — заўважаю я. — Гавораць, што ён сьпярша зусім не жадаў яе.
— А калі-б ня ён адзін, а, магчыма, дваццаць або трыццаць чалавек у сусьвеце сказалі-б «не»?
— Тады зразумела, магчыма, — згаджаюся я, — але яны вось якраз і жадалі яе!
— Сьмешна выходзіць, калі паразважваеш, — гаворыць далей Кроп. — Мы знаходзімся тут, каб бараніць сваю радзіму. Хто-ж правы?
— Магчыма, і тыя, і другія, — кажу я, сам не даючы веры сваім словам.
— Ну так, — разважае Адлер, і я па яго твары бачу, што ён хоча загнаць мяне ў тупік, — але нашы профэсары, пастары і газэты гавораць, што толькі мы правы, і трэба спадзявацца, што гэта так і ёсьць, — але і францускія профэсары, патэры і газэты сьцьвярджаюць, што толькі яны правы. У чым справа?
— Гэтага я ня ведаю, — кажу я, — у кожным разе вайна працягваецца і кожны месяц да яе далучаюцца новыя краіны.
Зноў зьяўляецца Т’ядэн. Ён усё ’шчэ ўзрушаны і зноў адразу-ж уступае ў гутарку, даведваючыся як, уласна кажучы, наогул узьнікае вайна.
— У большасьці выпадкаў з таго, што адна краіна моцна абражае другую, — адказвае Альбэрт з выглядам перавагі.
Але Т’ядэн таўстаскурны.
— Краіна? Гэтага я не разумею. Гара ў Нямеччыне ня можа абразіць гару ва Францыі. Або рака, ці лес, або поле пшаніцы.
— Ты дапраўды нагэтулькі дурны, ці толькі ўдаеш з сябе дурня? — бурчыць Кроп. — Я-ж ня гэта хачу сказаць. Адзін народ абражае другога.
