Я распячатваю тэлеграму і перш за ўсё гляджу на подпіс: ад жонкі. Што ёй трэба?
«Учора Гнэккер патаемна ўзяў шлюб з Лізаю. Вярніся».
Я чытаю гэту тэлеграму і палохаюся ненадоўга. Палохае мяне ня ўчынак Лізы і Гнэккера, а мая абыякасьць, з чым я спаткаў вестку пра іх шлюб. Гавораць, што філёзофы і сапраўдныя мудрацы абыякія. Няпраўда, абыякавасьць — гэта паралюш душы, заўчасная сьмерць.
Ізноў кладуся я ў пасьцель і пачынаю прыгадваць, якімі-б забавіць сябе думкамі. Пра што думаць? Здаецца, усё ўжо перадумана і нічога няма такога, што мела-б цяпер здольнасьць узьняць маю думку.
Калі днее, я сяджу ў пасьцелі, абцяўшы рукамі калені, і ад ня маючы работы стараюся пазнаць самога сябе. «Пазнай самога сябе» — добрая і карысная парада; шкода толькі, што старадаўнія не здагадаліся паказаць спосаб, як карыстацца гэтаю парадаю.
Калі мне даўней была ахвота зразумець каго-небудзь або сябе, дык я браў пад увагу ня ўчынкі, дзе ўсё ўмоўна, а жаданьне. Скажы мне, чаго ты хочаш, і я скажу, хто ты.
І цяпер я экзаменую сябе: чаго я хочу?
Я хачу, каб нашы жонкі, дзеці, прыяцелі, вучні любілі ў нас ня імя, ня фірму і не ярлык, а звычайных людзей. Яшчэ што? Я хацеў-бы мець памоцнікаў і настаўнікаў. Яшчэ што? Хацеў-бы прачнуцца гадоў праз сто і хоць-бы адным вокам зірнуць, што будзе
