— 44 —
Nadrukawannie Biblii ŭ našy časy, časy mašyn i wysokaho razwićcia techniki, sprawa wymahajučaja wialikich koštaŭ i wialikaj pracy, a što kazać ab tym, jakoj wahi była heta praca ŭ pačatku XVI stalećcia, kali ješče drukarskaja štuka była sekretam asobnych ludziej i kali drukar sam wyrezaŭ na dručkoch litery, sam układaŭ słowy i adbiwaŭ arkušy knihi na ručnym warstaci!
Uwahu našu prykowywaje nie adna trudnaść raboty, nie zastrašajučyje prost košty, patrebnyje na hetu rabotu, a toj fakt, što Biełarusy, apaśla Cechaŭ, byli druhim s čarodu sławianskim narodam, katory zdabyŭsia na św. Piśmo ŭ swajej rodnaj mowie. Što biełaruski pierekład Biblii ŭ narodnaj mowie apiaradziŭ nia tolki Palakoŭ i Maskaloŭ, ale nawat z hetaj sprawaj my wystupili raniej za Zachodna-Eŭropejskije narody: Niemcoŭ, Francuzoŭ i Anhlijcoŭ.
U papiaredžajučyje našu Bibliju časy ŭsia Zachodniaja Eŭropa, nawat bolej: uwieś katalicki tahočasny kulturny świet, u kaścieli, ŭ nawucy i miž kulturnymi ludźmi hawaryŭ pa łacinsku. Łacinskuju mowu narodam Zachodnia-Eŭropejskim nakinuła kolišniaja Rymskaja Imperyja razam sa swajej kulturaj. Mowy narodnyje: niamieckaja, francuskaja i inš. ličylisia tady prostymi, mužyckimi, niahodnymi da piśma i kultury. U Uschodniaj Eŭropie, miž sławianoŭ, panawała, jak mowa piśma i kultury, starasławianščyna, małazrazumiełaja narodu. Akowy łacinizmu ŭ Zachodniaj Eŭropie razbiŭ reformacki ruch i ŭwioŭ u žyćcio mowy žywyje, narodnyje. Ale naš pierekład Biblii na biełaruskuju narodnuju mowu papiaredziŭ zachodna-eŭrapejski reformacki ruch. Mała taho: ŭ pieršaj drukawanaj pa niamiecku Biblii zamieščeny z biełaruskaj Biblii rysunki z herbowymi znakami Franciška Skaryny.
Sielanskije „respubliki“ kanca XVIII st. u Biełarusi i Litwie.
Ucisk sielan u XVIII stalećci wa ŭsiej Eŭropie dajšoŭ takoj miery, što ŭžo dalej iści było niekudy. Zdziek i kryŭda nad sielaninam była strašennaja, dyk ničoha dziŭnaho, što ŭ hetym samym časie ludzi sprawiadliwyje, aburenyje da hłybi dušy, staralisia naładzić hramadzkaje žyćcio inačej, sprawiadliwiej i lepiej. U Polščy — ksiondz Stanisłaŭ Stašyc,
