——— 15 ———
капаць каналы. Дзякуючы сьцюдзёнай зіме, усходня-эўропэйскія рэкі, напр., Волга, Дняпро, надоўга замярзаюць.
Увясну, калі раптам растае насыпаны ўзімку грубы пласт сьнегу, гэтыя рэкі шырока разьліваюцца, часта на некалькі вёрст ушыркі. Затое ўлетку, з прычыны сьпякоты і сухменяў, яны мялеюць, драбнейшыя з іх часамі зусім усыхаюць і нават найвялікшыя рэкі робяцца такімі мелкімі, што па іх ледзьве могуць плаваць параходы.
(Вывучы па карце, якія рэкі працякаюць па Ўсходняй Эўропе).
У Заходняй Эўропе рэкі, напр., Рэн, Рона, звычайна пачынаюцца ў горах, адразьняюцца, з гэтай прычыны, шпарчэйшым бегам, а дзякуючы мяккаму вільгатнаму клімату маюць заўсёды багата вады. Адліжная зіма перашкаджае іх замярзаньню на працяглы тэрмін, некаторыя з іх замярзаюць толькі каля берагоў ды й то ня кожны год. Адсутнасьць сьнегавога насьцілу выклікае адсутнасьць веснавых разводзьдзяў. Калі там і бываюць паводкі, дык пераважна ўлетку ў той час, як растаюць сьнягі на вялізных горах, напр., Альпах, у вышнявінах гэтых рэк. Летнія абмяленьні тамака адбываюцца вельмі рэдка, бо лета прахалоднае, хмарнае. Па шмат якіх рэках параходы могуць плаваць скрозь цэлы год.
(Пераглядзі па карце адзначаныя там рэкі Заходняй Эўропы).
У Паўднёвай Эўропе рэкі бягуць паміж высокіх гор, часамі прарываюцца праз іх, утвараючы парагі і вадаспады. Улетку, калі там бываюць сухмені, гэтыя рэкі, звычайна, перасыхаюць, а ўзімку пасьля дажджоў моцна разьліваюцца. За выняткам некалькіх буйнейшых рэк, якія жывяцца горнымі ледавікамі і бягуць па нізінах, рэкі Паўднёвай Эўропы зусім ня прыгодны для руху судзінаў.
(Пераглядзі па карце галоўныя рэкі паўднёвых паўвостраваў Эўропы).
Асаблівасьці рэк і выгляд рэчных далін залежаць ад грунтоў, па якіх яны працякаюць. Там, дзе на паверхню выходзяць цьвёрдыя скалы, рэкі не пасьпелі прамыць сабе запраўдных далін, часта там яны ўтвараюць парагі і вадасьцёкі; наадварот — там, дзе на паверхні ляжаць мяккія пласты, рэкі пракапалі сабе шырокія выразныя даліны і цякуць павольна.
Выгляд рэчных далін залежыць і ад пахаджэньня рэк. На поўначы Эўропы, дзе калісь існаваў вялікі ледавік, рэкі маюць вазёрнае пахаджэньне. Вышчарбленыя ледавіком яміны, а таксама й катліны між морэнавымі грудамі па сканчэньні ледавіковага часу пакрысе напаўняліся вадой і давалі сток у тыя яміны, якія ляжалі ніжэй. Тыя, з свайго боку, хутка перапаўняліся і давалі сток далей, пакуль сток апошняй яміны не дасягаў да мора. Так усе прасторы даўнага зьледзяненьня пакрыліся сеткай вазёр і стокаў між імі. З часам некаторыя вазёры павысыхалі або перавярнуліся ў балоты, але ад іх засталіся пашырэньні ў рэчных далінах. Такім спосабам рэкі Паўночнай Эўропы маюць даліны то вузкія, дзе даўней былі вазёрныя стокі, то шырокія, дзе даўней існавалі самыя вазёры.
Там, дзе на паверхні ляжыць лёэс рэкі маюць раўчаковае
