ČAŚĆ TRECIAJA
ad śmierci Witoŭta (1430 h.) da Lublinskaj Unii (1569 h.).
Ješče pry žyćci Witoŭta ŭ 1413 hadu byŭ u Horodli (Lublinskaj huberni) sejm, hdzie polska-litoŭskaja šlachta padpisała warunki, pa katorych Litwa i Ruś złučajecca s Polščaj na wiečnyje časy ŭ adno hasudarstwo. Litoŭska-Biełaruskije bajary atrymali na hetym sejmie prawa prypisywacca do rodawych polskich šlachockich herboŭ, ale tolki tyje z bajar, katoryje pieremieniać swaju wieru ŭschodniaho abradu na katalictwo. My ŭžo wiedajem pahlad Witoŭta na sprawy relihii, što jon za wieru nikoha nie pryciskaŭ, ani ździekawaŭsia i ludziam adnej wiery nie dawaŭ bolšych prawoŭ proci ludziej druhoj wiery. Chacia ŭsie hetyje šlachockije źjezdy, herby i prywilei za žyćcia Witoŭta byli tolki pustoj zabaŭkaj, ale ŭsio-taki Horodelski akt pasiejaŭ swarku damowuju ŭ Litoŭska-Ruskim hasudarstwie. Bajary Litoŭskije i Žmudzkije, pryniaŭšy katalickuju wieru, pastaŭleny byli Horodelskaj unijej u lepšyje warunki — jak by panoŭ nad biełaruskimi bajarami, katoryje ŭ tyje časy krepka ješče trymalisia swajej baćkoŭskaj wiery. Z hetaj pryčyny ŭ Litoŭska-Ruskim hasudarstwie złažylisia dźwie niepryjaznyje sabie parcii — katalickaja i prawosłaŭnaja. Niepryjazń heta była hłuchoj, tajonaj, ale žyła poŭnym žyćciom u dušach jak katalikoŭ, tak i prawosłaŭnych. Horodelskuju uniju i warunki jaje wielmi padtrymywali palaki. Adzin z hetych warunkoŭ kaže: „Syzmatyki i druhije niawiernyje (niekataliki) nia mohuć zajmać nijakich wyšejšych stanowišč u Litoŭskim hasudarstwie“. Unija zrabiła razdwajeńnie i ŭ biełaruskim bajarstwie. Ludzi pustyje, katorym tumanili mozh „tytuły“, i herby, pierechodzili na staranu palakoŭ časta tolki dziela pychi, a byli i takije, katoryje pierechodzili i dziela karyści, jakuju katalikam dawała Horodelskaja Unija. Narod woś tady i pačaŭ dzielicca na katalikoŭ i prawosłaŭnych. Pieršyje byli starońniki Polščy i ŭsiaho što polskaje; druhije stajali na stanowiščy krajowych interesoŭ, na stanowiščy nacionalnym. A poboč pačali razharacca nieznanyje dahetul u Biełarusi swarki relihijnyje.
