па пытаньню „аб заснаваньні беларускага нацыянальнага камісарыяту". „Патрэбнасьць гэткага камісарыяту абавязкова. У бліжэйшы-ж час склікаць аб'яднаную сходку з прадстаўнікоў Бел. Соц.-Дэм. Партыі, Белар. Соц. Грамады, аб'яднаньня беларусаў чыгуначнікаў і беларусаў вайсковых (ад комітэту зьезду беларусаў-войнаў пецярбугскага гарнізону) для ўсебаковага абгавору гэтага пытаньня"[1].
К гэтаму часу пры Народным Камісарыяце па нацыянальных справах ужо істнавалі польскі, літоўскі, жыдоўскі і інш. нацыянальныя камісарыяты. Спробавалі таксама адчыніць свой нацыянальны камісарыят грузіны. Праўда, у канцы лістапада зрабілі крокі к гэтаму і беларускія абласьнікі. Аднак апошнім не паверылі, бачачы ў іх дужа сумненных прыхільнікаў да Савецкае ўлады, ужо раз абмануўшых яе даверра[2]. У інтарэсах рэволюцыі трэба было беларускую нацыянальную справу перадаць у рукі рэволюцыйным элемэнтам, блізкім да Комуністычнае партыі. Гэткімі былі— Белар. Соц.-Дэмок. Рабочая Партыя і Левая Беларуская Соцыяліс. Грамада. Першая, шчыльна збліжалася з Комуністычнаю (у той час Соцыял-Дэмократычнаю) Партыяй бальшавікоў і сваёю програмаю і сваёй тактыкай. Вось тады й пачала Белар. Соц.-Дэм.Раб. Партыя перагаворы з Народным Камісарыятам па нацыянальных справах адносна заснаваньня Беларускага Нацыянальнага Камісарыяту. Пецярбурская Організацыя Бел. Соц. Грамады сваёю пастановаю ад 4 студзеня згадзілася прылучыцца да гэтага.
Гэткім чынам адчынілася першая мажлівасьць да супрацоўніцтва з Савецкаю ўладаю беларускіх нацыянал-соцыялістых. Ужо канчаткова парывалася ўсякая сувязь з Менскам, калі што й кратала таго ці іншага пецярбуржца-грамадаўца—то гэта было простым адбіткам перажытага, як бывае часамі з успамінамі аб дзяцінстве.
З другога боку, трэба сказаць, што і Менск махнуў рукою на Пецярбург. Усё патрэбнае, больш-менш прыгоднае да правядзеньня шовіністычна-соцыялістычнай тактыкі ў менскіх умовах, атручаных варожасьцю да „угоньнікаў беларускае справы"—было часткаю выцягнута ў Менск, часткаю само адпала ад рэволюцыйнага ядра. Канчатковае разыходзьдзе з Пецярбургам— разьвязвала рукі на вольную, бязмінтрэжную акцыю. Карыстаючыся гэтым Савет Усебеларускага Зьезду пад уплывам Цэнтральнага Комітэту Бел. Соцыял. Грамады, бадай што цалкам уходзіўшага ў Савет, паспрабаваў продэмонстраваць яшчэ раз протэст супроціў „разгону" Усебеларускага Зьезду— на гэты раз на Ўсерасійскім Зьезьдзе Саветаў Рабочых, Сялянскіх і Салдацкіх Дэ путатаў 10 студзеня.
На гэты, трэці лікам, Усерасійскі Зьезд зьехалася каля сямі дэлегатаў і ад розных організацыяў Белар. Соц. Грамады.
Адзін з іх, Грыб, і прыняў на сябе заданьне выказаць перад зьездам пратэст проціў Менскай большавіцкай улады. Атрымаўшы слова на адным з пасяджэньняў, ён расказаў гісторыю Ўсебеларускага Зьезду і абмаляваў у чорных фарбах процэс „яго разгону" менскімі бальшавікамі... Аднак уражаньне ад прамовы Грыба было згладжана ўнесенай прадстаўніком Левай Бел. Соц. Грамады (Пецярбурскай Організацыі) рэзолюцыяй, у якой „разгон" лічыўся простым непаразуменьнем,
