СУДЗЬДЗЯ
Суд у Вял[ікім] Кн[ястве] Беларуска-Літоўскім быў атрыбутам князя і прыналежаў яму і яго ўрадоўцам — воеводам, старастам, дзержаўцам, цівунам і земянам, г.зн. землеўласьнікам вышэйшага стану; князём, паном і шляхце, кождаму ў сваёй кругаколіцы. У войску — гэтману; у духавенстве — духоўным уладам. Але, акром гэтых судзьдзеў або землеўласьнікаў, былі ешчэ спэцыальныя судзьдзі, якія займаліся толькі судом і ня мелі ніякага іншага ўраду. Значэньне гэтых судьдзеў у розны час і ў розных кругаколіцах было неаднальковае: але заўсёды было тоя, што ім прыналежаў суд між людзьмі, жывучымі ў паветах.
Мяркуючы паводле ўстаўной граматы 1501 г., дадзенай жыхаром Бельскай зямлі, судзьдзя быў выбарным прэдстаўніком земшчыны свайго павету, але гэту земшчыну складалі толькі земяне, г.зн. землеўласьнікі.
З гэтай самай граматы відаць, што ў Бельскім павеце, акром судзьдзі, быў ешчэ падсудак, таксама выбраны ад земства, і ў іх веданьні былі ўсе судовыя справы паміж земянамі, акром крымінальных, якія судзіў гаспадарскі стараста ў замку. У другіх кругаколіцах Беларуска-Літоўскага гаспадарства ешчэ ў гэты час не было заўсёдных судзьдзёў. Судзьдзі дзеля разбору цывільных спраў паміж земянамі выбіраліся самімы судзячыміся, як гэта відаць і з судоўніка Казіміравага 1468 году, дзе сказана: «...а калі бы двое мелі судзіцца, а возьмуць сабе ездакоў і судзьдзёў, тагды назначуць ім тэрмін за чатыры тыдні, каб той і другі здужалі прыгатавацца для яўкі перад судзьдзямі; судзьдзям жа і ездакам (сьведкам) выехаць на мейсцо суда». Гэта самае паўтараецца ў устаўной грамаце Полацку 1511 году, дзе сказана: «А воеводзе нашаму полацкаму мешчан аднаму не судзіці, судзіці ему з баяры і мешчаны». Гэткі лад быў перэсьцераганы да выданьня статуту 1529 году, г.зн. судзьдзі выбіраліся старонамі і разьбіралі справы на судзе перад воеводамі, старастамі і другімі гаспадаравымі урадоўцамі.
Але з выпускам статуту 1529 году гэты лад перамяніўся,
