Našy pieśniary (1918)/Ciška Hartny
| ← Janka Kupała | Ciška Hartny Крытыка Аўтар: Антон Луцкевіч 1918 год |
Maksim Bohdanowič → |
Прапануем да спампаваньня!
._%D0%A3%D0%B7%D0%BE%D1%80_5.png)
Ciška Hartny.
Miž pieśniarami „Maładoj Bielarusi“ pierewažywaje ideologija sielanskaja: najbolš paetaŭ i piśmieńnikoŭ daje biełaruskaja wioska. I Kupała, i Kołas, i ceły rad pieśniaroŭ mienšaj miery apiewajuć rodnuju wiosku, ǔ katoraj jany radzilisia, uzrastali i prawodzili wialikšuju čaść swajho žyćcia, — i ǔsie ich ideały zwiazany z ziamloj. Ale, naradziǔšysia na wioscy, biełaruski ruch da adradžeńnia skora zachapiù i miestowyje elementy — rabotnikoŭ, ramieśnikoŭ, intelihentaŭ. I ŭ maładoj biełaruskaj literatury znahodzim tak-že dawoli wydatnych predstaŭnikoŭ rabotnickaj ideologii.
S-pamiž apošnich zwiertaje na siabie uwahu pieśniar-rabotnik Ciška Hartny.
„Ja — pisaŭ jon u swajej aŭtobiografii ŭ 1912 hadu[1] — jadyny syn biednych mužykoǔ z m. Kapyla (Minskaj hub.), byǔšych mieščan, prawasłaŭny, radziǔsia ǔ 1887 h. Rańniaje dziectwa prawioǔ doma na rukach babki pa matcy i dwoch dziadoŭ — pa baćku i pa matcy, katoryje mianie duža lubili. Kali mieŭ 12 hadoŭ, baćka addaŭ mianie za pastucha u swajo miastečka, dzie ja prasłužyǔ piać hod. Letam haniaŭ u pole, a zimoj wučyǔsia: spačatku ǔ „darektara“, a paśla ǔ narodnym i dwukłasnym wučyliščach. Skončyǔ hetyje škoły, majučy hadoǔ 17, i, nie zachacieŭšy hatowicca ŭ seminaryju, ja schadziǔ u Kijeǔ, skul kali wiarnuŭsia, byǔ zachoplen aswabadzicielnym rucham, katory wyrabiŭ u mianie taki pahlad na žyćcio: čeławiek, kali nie pracuje, nia može być praŭdziwym čeławiekam, jak peŭny naslednik budučaho lepšaho žyćcia. Z hetym pahladam ja i pajšoǔ wučycca na harbara (što skury na boty wyrablaje); wybraŭ hetaje remiasło zatym, što ǔ toj čas ramieśniki-harbary ličylisia ŭ našym miastečku pieredawymi ludźmi“. Potym, u 1908 h., probawaŭ pastupić u wučycielskuju seminaryju ŭ Nieświžy, i tolki nie pryniali mianie tam dziela taho, što nie predstawiǔ „świdziecielstwa a błahanadziožnaści“. Takim sposabam, zhubiǔšy možnaść wučycca dalej, ja astaŭsia harbarom i pačaŭ čytańniem dapaŭniać swaju praświetu. U kancy 1908 h. paznaŭsia s biełaruskim rucham i praniknuŭsia im usiej dušoju. Pisać mieŭ nachilnaść z maładych hod i šmat napisaŭ wieršaŭ i apawiedańniaŭ pa rasiejsku. U „Našaj Niwie“ pačaǔ drukawacca ŭ kancy 1908 h.
„Ciapier pracuju ǔ harbarni i zarablaju šeść rubloŭ na tydzień pry dziesiaci-hadzinnym rabočym dniu i hadkich warunkach pracy“.
Aǔtobiografija heta była napisana ŭ časach panawańnia ǔ Rasiei samadzeržawija, i Ciška Hartny nia moh uspamianuć ab niekatorych asabliwa charakternych momentach swajho žyćcia. Nia moh uspamianuć ab tym, što byǔ adnym z najbolš čynnych členaŭ socyal-demokratyčnaj rabotnickaj orhanizacii ǔ rodnym Kapyli, što wioŭ tamaka patajna rukapisny rabotnicki žurnał „Hołas niza“, zwiarnuǔšyj asabliwuju uwahu Maksima Horkaho, a paśla — hetak sama rukapisnuju „Wolnuju dumku“. Nia moh uspamianuć, što, karystajučy z wialikaj pawahi miž tawaryšami-rabotnikami, jon zdaleŭ i ich pryciahnuć da biełaruskaj sprawy, i ŭ rezultaci kapylskaja socyal-demokratyčnaja rabotnickaja orhanizacija pasłała u soc.-dem. frakciju trejciaj dzeržaŭnaj dumy deklaraciju, damahajučysia pryznańnia nacyonalnych prawoŭ biełaruskaho narodu, nacyonalizacii škoły i t. p. Dyj šmat ab čym nia moh pisać Ciška Hartny pad tyje časy reakcyi, i tolki ciapier možem pryadkryć niekatoryje momenty z jaho žyćcia, katoryje charakteryzujuć jaho ideologiju šmat jarčej, čym jaho karotkaja aŭtobiografija.
Ciška Hartny — heta pieśniar pracy:
|
„Ja rabočy — harbar, Ŭ wačach iskry maich, Ja združyǔsia s trudom, Nie chaču, nie prywyk |
Pačućcio swajej siły — siły ŭsiaje rabočaj siamji, katoraja swaimi mazalistymi rukami tworyć skarby świetu, — heta asnaŭny matyǔ piesień Ciški Hartnaho. U tych pieśniach („Pieśnia harbara“ i inš.) žyćcio burlić žywoj krynicaj. U jaho wačach i
|
„… luboǔ — to nia zyk |
i ŭ kachańni jon bačyć poŭnaje złučeńnie duš na asnowie jednaści idej i supolnaj pracy dla światoj sprawy:
|
Oj, dziaŭčynka, — ty lubka maja, Ja jak druha ciabie pakachaŭ Ja u dumkach haračych hadaŭ Woś, dziaŭčynka, ty lubka maja, („Dziaǔčynie-tawaryšu“). |
Duša pieśniara wostra adčuwaje ucisk putaŭ, u jakich żywie ŭwieś rabočy narod i sam pieśniar, i jaho
|
„Serce świetu choče, |
I zapraǔdy wybraŭ Ciška sabie dobry pseǔdonim „Hartnaho“: žyćcio, s katorym jon spaznaŭsia, zdabywajučy kusok budnaho chleba, było wielmi ciažkoje. Ciška Hartny daje nam abrazki jaho:
|
Doždžyk pakraplaje, Nohi čuć kłypajuć Apuściliś ruki („Harbar na wandroǔcy“). |
A woś sumnaja „Pieśnia hrabara“:
|
Ja ŭsio žyćcie swajo, dzień u dzień, hod u hod, Ja ǔsio žyćcie swaje dzień u dzień, hod u hod A darohu žyćcia ucharošyła ŭ mrok, |
Nia dziwa, što paet nia može znajści ščaścia ǔ žyćci padniawolnaho čeławieka; jon rwiecca da baraćby, da zmahańnia za wolu:
|
„Nie prašu spakoju, nie prašu zabyćcia, |
Usio-ž taki ciažkije warunki bytawańnia zusim naturalna zabiwali ǔ Čiški Hartnaho mnoha žywych parywaŭ i prynasili jamu šmat horkich minut upadku enerhii, sumlewańnia; woś, u inšych wieršach jon horka žalicca na trudnaść prawiaści ǔ žyćcio jaho ideały („Ja — ništo“ i inš.), na rasčarowańnie ŭ žyčci:
|
Dzie wy, hady maładyje, Dzie tyje rožy, wirhini Dzie wašy ščasnyje mary, Bujnyje wietry razduli Kraski ćwiści nie sumieli — |
Ale ahulny ton paezii jaho — žywy, bodry, dyj hetamu adpawiedaje budowa wieršu — najbolš karotkaho, z rytmam, napaminajučym šybkije ŭdary mołata, ci ruch harbarskaho skrebła.
Papaŭšy ŭ atmosferu rabotnickaho žyćcia, Ciška Hartny, adnak, nie zabyǔsia ab wioscy. Jon lubić rodnuju pryrodu, apiewaje jaje ŭ wieršach i apiswaje prozaj (apisańnia wandroŭki „Pa twaru Biełarusi“ i inš.). Ale ideały jaho nie układywajucca ŭ ramki žadańnia ziamli, jakoje stanowić adznaku pieśniaroŭ wioski: Ciška Hartny — pierš za ŭsio proletaryj, świadomy swaich kłasowych interesaŭ i hatowy addać usie siły swaje za wyzwaleńnie pracy ad panawańnia kapitału.
- ↑ Hl. „Maladaja Biełaruś“, sšytak 2, 1912 h.