Абмылка вучонага
| Абмылка вучонага Апавяданне Аўтар: Уладзіслаў Галубок |
| Крыніца: http://knihi.com/Uladzislau_Halubok/Abmylka_vuconaha.html |
Прапануем да спампаваньня!
Сын ляснічага, студэнт апошняга курса высокіх навук, прагульваючыся ў гарачы летні дзень па сенажаці каля рэчкі, звярнуўся да пастуха Дзяніса, што сядзеў на купінцы, і кажа:
- Толькі селянін, жывучы між пахнучых лясоў і бязмерных зялёных палёў, бачыць праўдзівае хараство прыроды і можа ўволю налюбавацца ім. Ці ўсходзе, ці заходзе сонца, ён першы прывітаецца з ім; ці рассцілаецца над возерам імгла, цалуючы зялёную травічку, ён першы спаткае і правядзе яе. А што ж бачым мы, жывучы ў горадзе, сырыя мураваныя сцены, дзень і ноч чуем грукатню калёс і больш нічога, дрэўца дзе напаткаеш, і тое каравенькае, ведама, расце з прымусу.
- Так-то так, паночку, - адазваўся Дзяніс, - выбачайце, даражэнькі, што памыкаюся ў размову. Не ведаю, як там у горадзе, бо ніколі не давялося быць, а пра вёску не ўцярплю, скажу, што ведаю, калі толькі паслухаеце мяне, простага мужыка... Што ніхто раней за селяніна не згледзіць, калі ўстае і кладзецца сонца, гэта праўда, ніхто так не бачыць той цёплай і халоднай імглы, як наш брат, то ж праўда, а што нікога так скоранька не ашчэпіць за шыю торба, як селяніна, гэта таксама жывая непадробленая праўда.
- А чаму ж? - спытаўся здзіўлены студэнт.
- А вось, паночку, па парадачку, перш прадмову: абы нарадзіўся мужык, зараз следам голад, холад, хваробы, змагайся, калі жыць хочаш, а крыху прыжырхнуў, ну і будзеш спаць, пакуль Міхал Арханёл не ўзбудзіць ад сну. А калі так-сяк пераківаўся і стаў на ногі, само жыццё дапаможа і зробіць з цябе ўбогага... Ці бачыце, паночку, вунь вёску Млехава, хат з паўсотні на прыгорку стаіць. Так вось і мая там сялібінка калісь была, а цяпер ні кала ні двара, з гаспадара пастухом стаў, ганяю, як самі бачыце, чужы скот, папіхач - дый толькі. Сядзеў, як і ўсе на чужой зямліцы, ірваўся, як мог, і туды і сюды - нічога, што не ўзгарусціў чынш, - хвароба ў перазыўкі прыходзе, - адагнаў хваробу - недарод падскочыў; змагаўся, змагаўся, а нарэшце здаўся. Хоць страшэнна шчыміць сэрца, успомніўшы пра тую хвілю, але каб пану было вядома бліжэй жыццё бяздольных нашых братоў, крану загоеную рану...
Быў гарачы летні дзень, усе, як адзін, мы працавалі на сенажацях, скрозь заросшых высокай травой. Адпачынку не было, а пагода служыла, ну і завіхаліся, каб барзджэй скончыць ды за жніво ўзяцца. У кожнага працаўніка была думка ўзгарусціць к восені хлеба, прызабыць на голад, аж бач не - няшчасце ціхачом падпаўзло і знішчыла ўсё на прах... Сонца захавалася за хмарку, крутануў вецер, падхапіў з дарогі пыл і загайсаў па полі. Замігацела маланка, пасыпаўся дождж з градам, гракануў пярун, і бура папёрлася на лес, кладучы па дарозе векавыя бярозы.
Замоўклі людзі, пахаваўшыся хто куды.
Ох, шорхна ўспомніць тую хвілю, як развіднелася, богу толькі ведама. Град скамячыў усё, што было на полі, бура параздзірала стрэхі, зруйнавала з зямлёй і папёрлася, як шалёная, у пушчу. Плач бяздольных сялян разлягаўся дзень і ноч. Пайшла гутарка па вёсках, што гэтак не будзе, што аб няшчасці вядома ўсюды і не далей як заўтра-пазаўтра помач з'явіцца.
Чакаем, туляемся каля вуглоў, глядзім на дарогу; ніхто не едзе, не ідзе - каму баліць галава аб чужой бядзе? Пражылі дзень, пачалі другі, аж бач, - поўднем падняўся гоман, і народ гуртам паваліў к выгану.
Ну сабе мыслю, помач тут, недарма казалі, калі пакараў бог, людцы добрыя руку пададуць. Падыходжу. Бачу - каля Міронавай хаты стаіць шарабан, запрэжаны пышнай паркай коней, і нейкі пан з даўгой сівой барадой аглядае бяду і сялян.
Адлічча на грудзях і бліскучыя гузікі, пераліваючыся на сонцы, аж кідаліся ў вочы.
Здымаю шапку і прыслухоўваюся. Плач, крык, енк глушаць вушы. Сяляне бягуць, як вада, бабы, цягнучы за сабой дзяцей, аж валяюцца, спешучы к грамадзе, каб папасці на большую сям'ю большы куш.
Хлапцы аглядалі магучую фігуру пана, мудронага фурмана, што, адставіўшы даўгі біч, быццам хацеў праткнуць неба, лічылі гузікі на грудзях, мацалі мяхі, туга набітыя ў задку, цярпліва чакаючы дзяльбы.
Чую, пан загаманіў: «Слушайце, братцы, жаль мне вас, но что же делаць, я толькі сфотографіраваць прыехал, фотографію сняць, не больше - понятно?»
Стаім салапячым, ані ў зуб нічога не ўцямім, што будзе здымаць, калі ўсё было знята з поля, з плеч і стрэх.
Маўчым, глядзім, як ён расставіў нейкія рагулі, быццам венцяры, абкрыўся чорнай, як смоль, хусткай, зайшоў з аднаго боку хаты, з другога і, парачкаваўшы хвілю, злажыў рагульцы і гульк ізноў у шарабан. Фурман крануў лейцамі - і коні звольна затупалі.
- Паночку, паночку! - загаласілі мы, - а дзе ж наша помач, казалі, не пакрыўдзяць, дадуць нешта...
- Должны даць, должны, церпеніе, братцы, - і скрыўся на павароце за гумном.
Доўга глядзелі мы ўслед, як каціліся колы, уносячы нашага дабрадзея, а пасля пайшлі к Міронавай хаце аглядаць, якую ж хваробу знялі з яе.
Як ні дабіваліся ўгледзець, што было знята, аніяк не ўдалося, усе, здаецца, было на месцы пасля перуновай візіты, а можа і не, кадук яго ведае, калі слепата тая мужыцкая.
Наплакаліся, нагараваліся, як досыць. Плач не плач, той казаў, пугай абуха не пераб'еш, так і мы аплакалі лес, а па нас ніводзін бес.
І што ж, скажыце, памаглі? хавай божа! Хто яшчэ меў за што рукі зачапіць, мадзее як-небудзь, а большая часць ушчамілі кіі, абчапляліся торбамі і ну ў свет, як мышы рудыя.
Не так горка было глядзець на старых, яны прывыкшы да гора, а дзеці... дзеткі тыя бедныя, як будзе з імі, што яны дадуць свету?
Так во дзе доля багатыра сярмяжнага, во яна...
Дзякую, паночку, што паслухалі мяне, рад бясконца, з радасці плакаў бы, ды слёз нямашака - выплакаў даўно...
(1913 г.)