Апаведаньня (Колас, 1912)/Імяніны

Кантракт Імяніны
Апавяданьне
Аўтар: Якуб Колас
1912 год
Соцкі падвёў
Іншыя публікацыі гэтага твора: Імяніны (Колас).

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




ІМЯНІНЫ.

Ешчэ за месяць да пісаравых імянін усё панства м-ка В. знала, што пісар першаго сенцябра імяніннік, і кожны мястэчковы пан даўно ужо вострыў зубы на гэтые імяніны. Усё мястэчковае панства зьбіралося кожны вечэр у каго-небудзь з паноў, пілі гарэлку, гралі ў карты, абівалі свае языкі аб косьці таго, хто ня ўмеў, або не хацеў пападаць ім у тон і туляўся ад іх зборышч.

Гэтак і не агледзіліся, як падыйшоў дзень імянін.

Зачыніўшы манапольку, Амельян Шурпаты, сядзелец тамтэйшы, пайшоў да пісара. Па дарозе ён клікнуў вурадніка Дарафея Бойку. Покі вураднік зьбіраўся, з другога канца падыйшоў дзяк. Да іх ешчэ прылучыліся дыякон з хвэльчарам, і ўся кампанія памандравала да пісара. Амельян Шурпаты ўсю дарогу гаварыў сьмешные рэчы. Яго расказы вядомы былі тым, што ў іх было ў сто разоў больш гразі, як сьмеху і розуму. А калі ён ужо надта дацінаў, кампанія хваліла яго. І самаю высшаю хвалою для сядзельца было тое, як яго сябрукі скажуць: «А ліха-ж яго матары!» Або: «А бадай ты апруцянеў!»

Пісар Сямён Гаўрылоўскі даўно ўжо чэкаў гасьцей, паходжываючы па пакою, курачы папіросу і пакручываючы вусы. У сталовай ужо быў гатоў стол, на каторым стаялі бутэлькі і цэлые горы закускі. Пісар вясёла пазіраў на стол і часамі усьмехаўся сам сабе, глянуўшы ў люстэрка, і пстрыкаў пальцамі каля самаго вуха.

— «Се жэніх градзе!» — сказаў дзяк, атчыніўшы дзьверы, і ўся кампанія ўвалілася ў пісаравы пакоі.

Госьці ешчэ раз паздравілі імянінніка. Да вячэры паставілі некалькі «банкоў». Часамі за картамі падымаўся гоман. Старшына ніяк не хацеў прымаць у доўг і наступаў на фэльчэра. Фэльчэр, спусьціўшы ўсе грошы, сярдзіта пазіраў на старшыну, кідаў карты, казаўшы: «Давіся, акула!» і сядзеў або радзіў суседу, на якую карту паставіць большую мазу.

∗          ∗

— Пажалуйце, паны, закусіць — паклікаў пісар гасьцей. Загрымелі крэслы, і ўсе павылазілі з-за стала, каб перайсьці за другі.

Пісар наліў чаркі.

— За здароўе Сямёна Пятровіча! — сказаў, устаўшы, дыякан: — дай Божэ, каб на другі год дачэкалі, ніхай красуецца наш пісар на многая лета! Ура!

— Уррра! — падхапілі ўсе і сталі стукацца чаркамі з пісарам. Пісар стаяў і кланяўся. Выпілі па другой, па трэцяй.

Пасьля чацьвёртай чаркі падняўся пісароў памочнік. Нос яго быў заўсягды чырвоны, як бурак, і выдаваў яго шчырую дружбу з манаполькаю. Каб хто пазіраў за ім у гэты вечэр, той замеціў бы, як ён выймаў з кішэні паперку і загледаў у яе. Памочнік меў значок «саюза рускаго народа», пасылаў свае творы ў газэту «Русское знамя» і лічыўся ў мястэчку чалавекам мысьлі, пера і бутэлькі.

Стаўшы на крэсла і абцёршы нос, памочнік пачаў:

«Пышны баль у нас сягоньня,
І закуска, і гарэлка!..
Слава пісару Сямёну!
Ах, каб ён ня плаваў мелка!
Рускі пісар наш па духу,
Сыцыліста ён ня любіць,
Як крамола завядзецца, —
Марне ён яе загубіць!
Ён наш пісар, ён наш друг,
Ніхай крэпне яго дух!»

Усё заціхла; а потым адразу падняўся гоман. Госьці ня ведалі, каму аказываць чэсць: пісару, ці памочніку-паэту. Тут усе кінуліся да пісара.

— На ура! на ура!

Пісара падхапілі на рукі і пачалі шугаць. Больш за ўсіх стараўся сам паэт. Пісара падкідалі чуць не пад самую столь. Ногі яго целяпаліся на паветры. Лецючы с пад столі, ён грукнуў абцасам паэта па лбе. Паэт схапіўся аднэй рукой за лоб, а другой даставаў з кішэні паперку, на каторай былі напісаны вершы.

— Ешчэ раз чытай!

— Не! Вы бачыце, што з вершоў выходзіць!

— А што?

— А вось чытайце адны толькі вялікіе літэры кожнай новай строчкі.

— «П-і-с-а-р С-я-м-ё-н!»

— Вось маладзец!

— Ах, што за галава!

— На ура яго!

∗          ∗

Сваімі вершамі памочнік павярнуў можна сказаць, кола пісарэвых імянін.

Першаго гэтые вершы трохі укалолі вурадніка. Як так? ня пісар жэ пастаўлен ад начальства ваеваць с крамолаю, а ён, вураднік!..

— Ці вы помніце — пачаў ён — вучыцеля? які быў «чырвоны!» Толькі зірнуў на яго, адразу пазнаў, што гэта за птушка. А гдзе ён? Кару нясе ў турме за неўважэньне начальства. А хто быў рука караючаго? я,—Бойка. А ў вёсцы Сту…

— Але хто накрыў пазалетась вучыцелёў на з’ездзі — перэпыніў старшына, каторы ўвесь час маўчаў і старанна ачышчаў чаркі і талеркі: — бачу я, зьбіраюцца, валасатые, кудлатые. Тут я і дагадаўся. Я да земскаго, ад земскаго — да прыстава. Ось і накрылі. І цяпер чэлавек дваццаць бяз мейсц бадзяюцца, як басякі.

— О! гэта называецца зацягнуў невад! — крыкнуў памочнік і палопаў старшыну па плечах. — Вураднік, і пісар, і старшына — ўсе карысные людзі…

— А я, дзяк, жыву так: брэхну таму і другому і жыву сабе так-сяк! Мая доля — чэцьвертак:

І дзяк, узяўшыся ў бокі, пайшоў у прысядку.

— Віно весяліць сэрцэ чэлавека, — сказана у Пісанні, — крычаў дзяк.

Гэтаго толькі і чэкаў сядзелец. Іон даўно ўжо памыкаўся сказаць і сваё слова. Цяпер горла яго прарвалося і ён пачаў гаварыць. Сядзельцоў ён парабіў самымі лепшымі людзьмі. Перш-на-перш яны заўсягды сядзелі ціха, ніколі не бунтаваліся.

— Воласць зьбірае нядоімкі, як крумкач косіці, — гаварыў сядзелец, — а да мяне мужык сам нясе капейку. Голы, босы, адны косьці, а бутэлькі гне. З ветру валяецца, а даход дае, а праз каго? праз сядзельца!

— І праўда, дурэнь ты! — пачаў вураднік: за чыею-ж ты сьпіною сядзіш ды чэрава гадуеш? Асталоб ты!

— Ты сам дурэнь і асталоб; ад дурня чую!

— Ці падстаўляў ты калі хоць раз свой барані лоб пад кулю? Ці трос ты хоць людзей ў ночы? Сядзіш сабе, паветрэ псуеш, ды лезеш ешчэ с суконным рылам куды табе ня след.

— Скажы гэта сучцы старога Ахрыма, а не мне. Знаю я… за рубля можна!.. Моўша Перэц ня мае права.

Нет ведама, якая справа была у вурадніка з Моўшам Перцэм, — так яна і асталася загадкаю для гісторыі. Бо толькі што сядзелец адчыніў рот, каб сказаць неякае слово пасьля «праза», як Бойка схапіўшы с талеркі салёны разлезлы агурок, катораго старшына пакалоў відэльцам на дзіркі, шыргануў ім ў нос сядзельцу. Усё гэта зрабілося так скора, што сядзелец быў падумаў, што яго нос сарваўся сам і паляцеў да вурадніка. Але нос аказаўся на сваім мейсцы, як салдат на часох. На адзін момэнт усё прапало з вачэй сядзельца. Іон толькі бачыў вурадніка ды талерку с капустаю, каторую ён зараз-жэ і скарыстаў. — Уся галава Дарафея была ў сырой капусьці, сок пацёк яму за каўнер. Неколькі момэнтоў стаяў ён сагнуўшыся і крупіў шыей, як аглушэны баран.

Ці-ж можна было сьцярпець гэтакі сорам?

Вураднік сарваўся з мейсца, скінуў са стала бутэльку з гарэлкаю, неколькі талерак, схапіў сядзельца за сярэдзіну і пацягнуў на двор. Але на зборнай вурадніка асьвяціла шчасьлівая мысль: каля дзьвярэй стаялі два цэбры, адзін с паранкаю для каровы, другі з мякінаю для свіней. Сядзелец прачытаў мысьлі вурадніка і бараніўся з апошніх сіл. Бой цягнуўся ня доўга: праз неколькі момэнтоў сядзелец сядзеў у цэбры с паранкай. Толькі што вураднік хацеў ўжо сьвяткаваць свой верх, як сядзелец так спрытна трэснуў нагой па Бойкавых цяглях,[1] што калені вураднікі далёка падаліся ўперад, узад яго, як капор, што забіваюць палі, ўляцеў у свінячае сьнеданне. Усё гэта зрабілося так борзда, што госьці не маглі нічога зрабіць, каб адхіліць гэту катастрофу.

Цяпер госьці ўсе былі на зборнай і рвалі жываты ад сьмеху.

— Пабеда Давіда над Голіяфам, — сказаў дыякан.

А дзяк сьпеваў: «Коня і всадніка морэ чэ-рэ-мно-о-о-о-е.

  1. задняя старана кален.