Зоркі-Анёлы Кірмаш
Апавяданьне
Аўтар: Якуб Колас
1912 год
Жывая Вада
Іншыя публікацыі гэтага твора: Кірмаш (Колас).

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




КІРМАШ.

I.

— Адно-ж ты, Пятруська, ня баўся на кірмашы. Сюды-туды, ды й да дому. Прыедзь хоць раз, як чэлавек.

Кожную нядзельку дзяўбла Кася Пятрусю адно і тое, і Пятрусь іншы раз і засярдуе. Яму не падабалася такая апека жонкі.

— Ото як ты баішся!

Пятрусь сеў на воз, сарваў сваю злосць на кані, катораго сьцебануў пугаю разоў тры, каб з нечага і жонцы задаць страху.

Палавіну дарогі — а гэта будзе вёрст пяць — Пятрусь быў сярдзіты. Падумаць, дык выходзіць, што жонка кажэ праўду: ці-ж добра, каб хто спытаўся, прапіваць грошы? І Пятрусь стаў думаць аб тым, як ён ужо разоў двадцать дэкляраваў жонцы ня піць гарэлкі, і заўсягды прыежджаў да дому пьяны; як ён ашукваў яе, прыкідваючыся цьвярозым, для гэтаго ён стараўся хадзіць роўна. Часам яму і ўдаецца зрабіць колькі роўных крокаў, а потым пазіраеш, гарэлка павядзе ў бок. Тагды ён кідаўся на другую хітрасць.

— Ое-ёй!—стагнаў тагды Пятрусь:—от жэ кальнула! Бадай ты згарэла!

Пятрусю рабілася брыдка прад самым сабою ад адных гэтых думак.

— Не, трэба такі кінуць піць,—гаварыў сам сабе Пятрусь і развясельваўся.

Прыехаўшы да места, Пятрусь выпраг каня, павесіў яму на галаву торбу з сечкаю і аглядзеўся. Усё места было застаўлена вазамі. Мужыкі хадзілі ў лапцях і мясілі балота. Каля вазоў снавалі жыды і жыдоўкі. Хто прадаваў масла, хто сала. Тут жэ стаялі цэбры, ражкі, вёдры. Усякаго было народу. Былі і такіе, каторые нічога не куплялі і не прадавалі, а прышлі так сабе «на раздабыткі». Прыдзе сабе ў краму, патупае, патупае, а як гдзе што кепска ляжыць, то і запусьціць лешча. А калі яго лавілі, то ён спакойна гаварыў:

— Колькі гэта каштуе, Малка?

Аглядзеўшыся вакруг, Пятрусь пашоў рабіць свой абход з мяшочкам і с торбачкамі пад пахаю. Трэба ўзяць солі, мукі, атрубоў.

Куча народу. У сярэдзіне важна сядзіць рускі, разлажыўшы сваіх багоў. У другой грамадзе народ акружыў жыда с круцёлкаю і пазіраў, як прабаваў хто шчасьця, клаў дзесяткі і грыўні і круціў. Каму пападаўся кубак, каму мыла, каму іншая рэч, а каму, як кажуць добрые людзі, гула асмаленая.

Трэйця, ешчэ большая грамада народу, стаяла каля дому з вывескаю: «Казённая вінная лаўка № 67». Тут былі бабы і мужчыны. Хто выбіваў корак с кварты, с поўкварты, а хто, адвярнуўшыся ад людзей, каб не сароміць іх, з маленькаго кручка. З двадцаць мужыцкіх галоў было задрана ў гару так, што нос прыходзіўся як раз проці самой сярэдзіны неба. Хто піў з вялікай бутэлькі, той трымаўся сьмела: станавіўся на самае віднае мейсцэ, падпіраў аднэю рукою бок і важна цягнуў гарэлку. А калі хто йшоў з «буслам», прад тым мужыкі разступаліся і давалі дарогу, як якому спраўніку.

II.

За гоманом трудна разабраць, хто што гаворыць. Вот дзьве бабы. Адна апёрлася на воз з аднаго боку, другая з другога. Абедзьве выпіўшы. Адна гаворыць груба, другая тонка. Мова першай бабы падобна да карот слоў.

— Ды-ды-ды-ды!

Другая сыпала танчэй і ешче скарэй:

— Дэ-дэ-дэ-дэ!

На другім возе сідзяць тры мужыкі. Два з іх абнімаюцца і цалуюцца.

— Братка ты мой!—гаворыць адзін:—золата, а не чэлавек.

— Галубок ты мой!—кажэ другі: — дальбог я цябе люблю. Каб я жонкі ня ўбачыў, калі не люблю. Дай сюды сваю, морду… во так!

— Пойдзем, ешчэ выпьем поўкварты.

Два шчырые сябры злазяць з воза, абнімаюцца цалуюцца, адзін аднаго падтрымоўваюць і ідуць да манаполькі,

— Га, Пятрусь, і ты тут? — сустрэў Пятруся Карусь Акалот, у катораго вочы былі ўжо як у салавейчыка, а з губы нясло, як з бочкі.

— А вот, як бачыш, Пятрусь.

— Ідзі, брат, паглядзі, якога я купіў падсьвінка.

Карусь схапіў Пятруся за рукаў і павалок яго глядзець падсьвінка.

Пятрусь пахваліў гэту маладую асобу і сказаў Карусю, што добра купіў.

— Добра кажэш?

— Вядома, што добра.

— Калі так, то пойдзем у «Порт-Артур».

«Порт-Артурам» мужыкі назвалі хатку, што стаяла разам с крамкаю. Гэта хатка заўсягды была паўнютка людзей. Там стаяў такі шум, крык і гоман, што аж глушыла. А раз зайшоў у «Порт-Артур», то выйсьці адтуль не так-то лёгка: ці мала там сустрэнеш добрых людзей?

— Не, не пайду! — сказаў Пятрусь.

— Чалавек! па чарцы! — угаварваў Карусь.

— Німа, брат, часу, — стаяў Пятрусь на сваём.

— Колькі там таго часу? Поўгадзіны, ня больш. Хадзем!

Пятрусь трохі упіраўся але такі пашоў. «Чарку, дзьве, ня болей», думаў ідучы Пятрусь.

С «Порт-Артура» ён шоў надта вясёлы і сьпеваў:

«Наплеваць мне на падатак.
Што мне пісар, старшына?
Лейба! торбу ў задатак,
Дай жэ крэпкаго віна!»

III.

Вечэр быў хмурны. Ні зор ні месяца.

Ускаціўшыся на воз, Пятрусь завязаў лейцы за аглабіцу і лёг.

Увесь сьвет, здавалося яму, скакаў лявоніху. Калі-не-калі Пятрусь падымаў галаву, крычаў: «Но, малы!», цмокаў губамі і сьвістаў.

«Добра мера, хоць без грошай,
Абы празнічак харошай»!
цягнуў часамі Пятрусь песьню, лежучы на возе, вугнівым, хрыпатым голасам. Глуха і нудна заміраў яго гнусавы голас ў цішы асенняй ночы.

Конь ішоў памалу, як хацеў і кудою хацеў. Разоў неколькі зачапіў ён восью аб хвою і скінуў атосу. Цялежка стукалася аб карэньня, плюх па гразі і кацілася бокам. Такім парадкам пракацілася яна вёрст тры. У адным мейсцу, каб абыйсьці гразь, конь звярнуў з дарогі, усьцягнуў драбіны на пень, сарваў са шворна цялежкі і аставіў драбіны с Пятрусем сярод лесу, а сам паклыгаўся с цялежкамі далей.

Палежаўшы с поўгадзіны, Пятрусь падняў галаву, цмокнуў і крыкнуў:

— Но-о-о, малы, варушыся!

Было ўжо зусім відно, як Пятрусь прачухаўся трохі і падняў галаву. Што за ліха?

— Што гэта? Гдзе жэ гэта я? Тфу! тфу! тфу! Згінь, прападзі! Васхрыстус! васхрыстус!

І Пятрусю ўспомнілася ўсё.

Божэ-ж мой, Божэ! Што я зрабіў?! Загаласіў Пятрусь, заламаўшы на галаве рукі.

Стыд перад жонкаю, перад людзьмі, злосць на самога сябе, на тых, хто выдумаў гарэлку, прапажа каня,—ўсё гэта зьвязалася ў вадзін клубок гора і пакуты.

— Ну, не сабака-ж я, не гад, не лайдак? Што раблю найлепшае? Чаму ты, Божэчка, не напусьціш агню на гэту атруту людзкую?!

Зняў Пятрусь драбіны, сеў на пень, закрыў твар, стаў плакаць.

— Што рабіць, што чыніць? Папрабаваў быў Пятрусь цягнуць да дому адны драбіны і нават падцягнуў іх с паўвератня.

— Не! Як я пакажуся людзям у вочы? Прапіць каня і самому цягаць драбіны?

Іон звалок драбіны з дарогі і, апусьціўшы галаву, пашоў да дому. Падышоў ён з вярсту, бачыць— стаіць яго конь с цялежкамі, зачапіўшыся лейцамі за корэнь.

— Конік ты мой залаценькі!—закрычаў з радасьці Пятрусь і пацалаваў у самую мызу свайго худога мышака.

А потым пацалаваў Пятрусь зямлю і пакляў небам, што ніколі ня будзе піць гарэлкі.