Бѣлорусскія народныя пѣсни (1907)/Панъ ы мужыкъ

Панъ ы мужыкъ
Беларуская народная казка

1907 год

Прапануем да спампаваньня!

Панъ ы мужыкъ

(сельскаӑ каска).

Быў ў аднаго пана мужыкъ, служыў ёнъ свайму пану щыраю праўдаю, панскаго дабра шкадаваў, якъ свайго, и быў самъ ве́льми біе́дны чалавіе́къ. Усіе́ дваро́выя^е яго ня любили, што ёнъ таки́ чэсны и захаціе́ли якъ-не́буць яго згубиць. Нагаварыли яны на яго па́ну и пара́яли, няхай панъ пашле яго зъ ли́стамъ у вяли́зну на́тта жъ дарогу. Пакли́каў панъ мужыка й кажа^э: — «На табіе́ гэты листь, заняси яго да такого й такого двара, да такого й такого пана, да глядьзи, прыняси мніе́ назатъ адъ яго адвѣтъ». Пашоў сабіе́ біе́дны мужыкъ дарогаю, идьзе гуо́тъ, идьзе дру́ги, идьзе трэци. Оть, расъ утамиўся ёнъ ся̆ро̆тъ ночы зъ дароги, зайшоў на поля^е, лёхъ патъ ко́пу ды й заснуў. Тольки ёнъ заснуў, ашъ чуя^е — ніе́дьзя крычыць ніе́хто ня своимъ голасамъ: «Рату́й, якъ Бога баисься!» Кинуўся ёнъ тады на гэты крыкъ, ажъ бачыць ў поли гарыць капа́. Стаў туо́й мужыкъ яе тушыць, а съ капы выскачыў гатъ и муо́цно абвиўся яму на шы́ю. Якъ ёнъ яго ня аткидаў, якъ ня аддьзираў, — ния́къ ня ниякъ ня можа^э. Тымъ часамъ гатъ стаў яго прасиць па-чалавіе́чы: «Ня ки́дай», кажа^э «мяне, чалавіе́ча, ту́така, адняси мяне лѣпшъ на такуў гору, якую я табіе́ скажу». Пажа́лаваў мужыкъ таго гада и панесъ яго на вельми крутую гару́, а на туй гары да такъ пякло́, да такъ было́ го́рачо, што нельга было ўтрыма́ць. Ишоў ёнъ, ишоў съ тымъ гадамъ доўго, по́куль ня прышоў у ніе́йкія^е высокія^е пала́цы. Тады гатъ саскуо́чыў съ плечъ, даўся абъ зе́млю и ски́нуўся маладымъ харошымъ паничомъ. Да яго вы́бягли семъ маладыхъ да харошыхъ паненакъ, аднаго́дакъ, адьзинакаго абличча и аднае́ адьзежы. (Гэто были́ царскія^е дачкіе́ — яго сёстры, а гатъ быў царски сынъ, закля́ты ў туй капіе́). Якъ убачили яго сёстры, дакъ вельми жъ были рады: «А муо́й жа шъ ты братко́, да дьзіе́ шъ ты быў? Да мы думали, што цябе уже на сьвіе́ци нима!» А братъ јимъ кажа^э: «Падьзинькуйця гэтаго чалавіе́ка, што мяне прынёсъ». Стали гэтыя^е паненки мужыка дуо́бро прымаць и частаваць. Отъ, якъ прышлося яму адхо́дьзиць да дому, дакъ ёнъ и просиць у паненакъ голки зъ ниткаю. Самая малуо́дшая сястра, — яна яму вельми ўпадаба́лася, — прынясла голку, зашыла яму адьзежу, а на дарогу ўвязала яму ў хустачку ўсяго ўсяля́каго јіе́сьци и кажа^э: «Идьзи сабіе́ зъ Богамъ, паку́ль я цябе ня даганю!» Пашоў сабіе мужыкъ ў сваю дарогу, ажъ яна́ скоро яго дагани́ла, памагла яму знайсьци́ чужого пана и ўзяць адъ яго адвѣтъ и прышла зь зимъ да панскаго дво́ру. Якъ прышоў мужыкъ къ свайму́ пану и аддаў адвѣтъ, дакъ панъ яго пахвалиў и даў яму дуо́бруў награду. А дваро́выя^е ящэ гуо́ршъ на яго засярдава́ли и пазавид’вали, што ў яго маладая и натто шъ харуо́шаӑ жуо́нка, и знуо́ў нагаварыли пана, кабъ яго якъ згубиць. Пакли́каў панъ мужыка да себе й гавуо́рыць: «У майго дьзіе́да быў мядьзвіе́ць, ды зъ ланцуго́мъ ўцёкъ у ліе́съ; пайдьзи, знайдьзи яго ў ліеси и прывядьзи да двара». Прышоў туо́й мужыкъ да дому ня вясёлы ды й кажа^э сваёй жуо́нцы гэто, а яна яго й навучыла, якъ злавиць таго мядьзвіе́дьзя: «Сажджы», кӑжӑ^э: «по́куль мядьзвіе́ць нагнецца пиць воду зъ ро́ва, тады бяры яго за ланцу́хъ и вядьзи». Мужыкъ такъ и зрабиў: якъ тольки мядьзвіе́ць пача́ў пиць воду, ухапиў яго за ланцу́хъ и прывеў у двуо́ръ. Усіе́ дьзивилися на гэто, а панъ пахвалиў мужыка и даў яму изнуо́ў дуо́брую награду. А дваро́выя^е ящэ буо́льшъ по̆сьля̆ таго ня ўзьлюбили мужыка й стали ўсяля́кся^е пану на яго нагавуо́р’ваць и брахаць, кабъ яго якъ саўсимъ згубиць: «Пашли», кажуць, «пано́чку, яго на туо́й сьвіетъ, няхай јёнъ па’ля́льзиць, што тамъ пански бацько робиць». Написаў панъ листъ да свайго бацька, аддаў яго мужыку й кажа^э: «На табіе́», кажа^э, «гэты листъ, адняси яго на туо́й сьвіе́тъ и аддай майму бацьку, няхай јёнъ мніе́ атпиша^э». Прышоў мужыкъ да дому смутны, ня^евясёлы и сказаў сваёй жуо́нцы, куды яго панъ пасылая^е. Жуо́нка дала яму адьзежу, навучыла яго, якъ исьци́ на туо́й сьвіе́тъ, и выправила ў дарогу. Пашоў ёнъ на туо́й сьвіе́тъ, ашъ у самаё пе́кло, нашоў ёнъ тамъ панскаго бацька и прынёсъ назатъ адъ яго атпи́ску. Ня павіе́рыў панъ, што мужыкъ быў на тумъ сьвіе́ци, а мужыкъ яму й кажа^э: «Кали, пано́чку, ня віе́рышъ, пашли», кажа, «са мною самаго найлѣпшаго свайго прыя́цяля, няхай јёнъ са мною сходьзиць на туо́й сьвіе́тъ». Паслаў панъ таго мужыка знуо́ў зъ ли́стамъ къ свайму бацьку, а зь јимъ ра́замъ и свайго найвярніе́йшаго савѣтника. Прышли яны на туо́й сьвіе́ть и бачаць, ажъ ніе́йки абадра́ны мужыкъ вязе на панскумъ бацьку буо́чку смалы. Стаў пански савѣтникъ кликаць гэтаго пана, але ёнъ ня сьміе́ў станавицца. Тады савѣтникъ яму й кажа^э: «Пачака́й, пано́чку, пачака́й, я труо́хи падвязу гэтую буо́чку, а ты напишы адвѣтъ твайму сыну». Панъ спыни́ўся, написаў адвѣтъ, а по́тымъ изнуо́ў ўзяўся за буо́чку, а мужыкъ съ панскимъ савѣтникамъ вярнулися да пана. Якъ прышли яны да двара́, дакъ савѣтникъ пански кинуўся пану ў ноги й кажа: «А-яй, пано́чку, да якъ жа шъ на туо́мъ сьвіе́ци твайго панскаго бацьку мэ́нчаць, да на ёмъ ніе́йки абадра́ны мужыкъ смалу возиць!» Якъ пачуў гэто панъ, вельми спало́хаўся, даў ёнъ вялику награду таму мужыку и съ таго ча́су ня пасылаў яго ни на якуў згу́бу.

Малево.