Домбі і сын/62

← Раздзел LХІ. Яна саступае

Раздзел LXII. Заключны Раман Аўтар: Чарльз Дыкенс 1848 (пераклад 1938)

Прапануем да спампаваньня!

РАЗДЗЕЛ LXII

Заключны.

Бутэлька, якая даўно не бачыла дзённага святла і пасівела ад пылу і павуціння, выцягнена на сонечнае святло, і залацістае віно ў ёй кідае вобліск на стол.

Гэта апошняя бутэлька старой мадэры.

— Ваша праўда, містэр Джылс, — кажа містэр Домбі, — гэта рэдкаснае і надзвычайнае віно.

Капітан, які пры гэтым прысутнічае, ззяе ад радасці. Яго ўспалёнае чало сапраўды акружана арэолам узрушання.

— Мы даўно ўжо далі адзін другому слова, сэр, — робіць заўвагу містэр Джылс, — я кажу пра Нэда і пра сябе самога…

Містэр Домбі ківае капітану, які ў маўклівай узрушальнасці ззяе ўсё больш і больш.

— … што разап'ем гэту бутэльку неўзабаве пасля шчаслівага звароту Уолтэра дадому, хоць аб такім звароце мы не думалі. Калі вы не пярэчыце супраць нашага даўнейшага дзівацтва, сэр, вып'ем гэты першы бакал за здароўе Уолтэра і яго жонкі!

— За здароўе Уолтэра і яго жонкі! — кажа містэр Домбі. — Фларэнс, дзіця маё… — І ён паварочваецца, каб пацалаваць яе.

— За здароўе Уолтэра і яго жонкі! — кажа містэр Тутс.

— За здароўе Уолтэра і яго жонкі! — крычыць капітан. — Ура! — І з прычыны таго, што капітан не захоўвае нястрымнага жадання з некім чокнуцца, містэр Домбі з вялікай ахвотай працягвае свой бакал.

Іншыя віны, схованыя ў скляпах, старэюць таксама, як і тая старая мадэра: і пыл і павуцінне агортваюць бутэлькі.

Містэр Домбі — сівы джэнтльмен; на яго твары клопаты і пакута пакінулі глыбокі след, але гэта толькі адлюстраванне праляцеўшай буры, за якой надышоў ясны вечар.

Ганарлівыя замыслы больш яго не бянтэжаць. Ён ганарыцца толькі сваёй дачкой і яе мужам. Ён зрабіўся маўклівым, задумлівым, ціхім і не расстаецца з дачкою. Міс Токс часта паяўляецца ў сямейным кругу, аддана яму ўсёй душою і карыстаецца ўсеагульнай прыхільнасцю.

У містэра Домбі пасля краху не асталося нічога, апрача некаторай сумы, якая паступае штогодна, — ён не ведае ад каго, — і суправаджаецца настойлівай просьбай, каб ён не шукаў адправіцеля, бо гэтыя грошы — стары доўг, выплачваемы чалавекам, які хоча загладзіць мінулае. З гэтай прычыны ён раіўся са сваім ранейшым служачым; той лічыць магчымым прымаць гэтыя грошы і не сумнявацца ў тым, што некалі фірма сапраўды заключыла нейкую здзелку, пра якую пасля забыліся. Гэты халасцяк з карымі вачыма — ён ужо не халасцяк — жанаты цяпер, жанаты на сястры сівога Каркера-малодшага.

А што робіць Драўляны Мічман пасля ўсіх гэтых змен? О, ён па-ранейшаму на сваім пасту! Выставіўшы ўперад правую нагу, ён зырка сочыць за наёмнымі карэтамі; уноў пафарбованы, пачынаючы з трохкуткі і канчаючы спражкамі на туфлях, ён пільны больш, чым калі-б ні было; а над ім асляпляюча ззяюць два імя, напісаныя залатымі літарамі: Джылс і Катль.

Ніякіх новых спраў Мічман не вядзе, па-ранейшаму займаючыся сваім гандлем. Але ходзяць чуткі, што містэр Джылс, нарэшце, вельмі ўдачна распарадзіўся ў ранейшыя часы сваім капіталам і не толькі не адстаў ад веку, як ён сам думаў, але, па сутнасці, крыху пасунуўся наперад. Бясспрэчна толькі адно: ён стаіць ля дзвярэй крамы ў сваім кафейнага колеру касцюме, з хранометрам у кішэні і акулярамі на ілбе, і як быццам не сумуе аб адсутнасці пакупнікоў, але мае выгляд вясёлы і задаволены, хоць такі самы няўважлівы, як і ў ранейшыя часы.

Што датычыцца кампан'ёна, капітана Катля, то ўяўленне аб гандлёвым прадпрыемстве, якое склалася ў галаве капітана, лепш, чым любая рэчаіснасць. Ён не кідае захапляцца пазіраючы на сваё імя, што красуецца над дзвярыма. Разоў двадцаць на дзень ён пераходзіць праз вуліцу, каб паглядзець на яго з процілеглага тратуара, і ў такіх выпадках заўсёды гаворыць: «Эдуард Катль, прыяцель, каб вашай маці стала вядома, што вы зробіцеся чалавекам навукі, як-бы здзівілася добрая старэнькая!»

Але вось да Мічмана імкліва пад'язджае містэр Тутс, і калі містэр Тутс урываецца ў маленькую гасціную, твар у яго надта чырвоны.

— Капітан Джылс і містэр Солс, — кажа містэр Тутс, — маю шчасце паведаміць, што місіс Тутс падарыла яшчэ аднаго члена сям'і.

— І гэта робіць ёй гонар! — ускліквае капітан.

— Віншую вас, містэр Тутс! — кажа стары Соль.

— Дзякую вам, — хіхікае містэр Тутс, — я вам вельмі дзякую. Я ведаў, што вы ўзрадуецеся, а таму і зайшоў да вас сам. Мы, ці ведаеце, робім поспехі. У нас ёсць Фларэнс, ёсць С'юзен, а цяпер яшчэ адно малое.

— Жаночага полу? — запытаўся капітан.

— Так, капітан Джылс, — кажа містэр Тутс, — і я гэтаму вельмі рад. Чым часцей мы будзем паўтараць гэту дзівосную жанчыну, тым, на маю думку, лепш! Капітан Джылс і містэр Солс, гэта надзвычайная жанчына не раз праяўляла свой выключны розум, але больш за ўсё я здзіўлен тым, што яна надта добра зразумела маю адданасць міс Домбі.

Абодва слухачы згаджаюцца з ім.

— Бо мае пачуцці ў адносінах да міс Домбі, — кажа містэр Тутс, — асталіся нязменнымі. Яны тыя самыя, што і раней. І цяпер яна астаецца для мяне тым самым ясным прывідам, якой была, перш чым я пазнаёміўся з Уолтэрсам. Калі паміж місіс Тутс і мною ўпершыню зайшла гутарка аб… карацей кажучы, аб пяшчотнай страсці, вы разумееце, капітан Джылс…

— Так, так, прыяцель, — кажа капітан, — аб страсці, якая ўладае ўсімі намі… вы перагартайце кнігу і знайдзіце гэта месца…

— Абавязкова зраблю гэта, капітан Джылс, — з вялікай сур'ёзнасцю адказвае містэр Тутс. — Калі мы ўпершыню загаварылі аб такіх прадметах, я растлумачыў, што мяне, ведаеце, можна назваць завяўшай кветкай.

Капітан вельмі хваліць гэту метафару і шэпча, што няма кветкі лепшай за ружу.

— Божа мой! — прадаўжае містэр Тутс. — Мае пачуцці былі ёй вядомы ніколькі не горш, чым мне самому. Ёй я не меў чаго гаварыць. Яна была адзіным чалавекам, які мог стаць паміж мною і маўклівай магілай, і яна гэта зрабіла найлепшым чынам, заслужыўшы вечнае маё захапленне. Яна ведае, што нікога я не паважаю так, як міс Домбі. Яна ведае, што няма такой рэчы, якой-бы я не зрабіў для міс Домбі. Яна ведае, што я лічу яе самай прыгожай, самай чароўнай, самай бажэственай жанчынай. Якая-ж яе думка ў звязку з гэтым? У вышэйшай ступені разумная! «Дарагі мой, ваша праўда. Я сама так думаю!»

— І я так думаю! — кажа капітан.

— І я, — кажа Соль Джылс.

— А якая назіральная жанчына мая жонка! — прадаўжае містэр Тутс. — Якая ў яе праніклівасць! Якія заўвагі яна робіць! Учора вечарам, напрыклад, калі мы сядзелі, цешачыся нашым агульным шчасцем… клянусь, гэтыя словы дрэнна выказваюць тое пачуцце, якое я адчуваю, будучы ўдваіх з маёй жонкай, — не далей, чым учора вечарам, яна сказала, што варта падумаць аб цяперашнім становішчы нашага сябра Уолтэра. «Цяпер, — кажа яна, — ён вызвалены ад неабходнасці плаваць па марах пасля гэтага першага вялікага падарожжа з маладой жонкай». Як вам вядома, ён і сапраўды вызвалены, містэр Солс!

— Ваша праўда, — згаджаецца стары інструментальны майстар, паціраючы рукі.

— «Цяпер ён ад гэтага вызвалены, — кажа мая жонка, — тая самая фірма давярае яму надзвычайна адказны пост на радзіме; зноў ён можа сябе праявіць з найлепшага боку; ён імкліва падымаецца па ступеньках лесвіцы; усе яго любяць; у гэты самы найшчасліўшы час яго жыцця дзядзя яго падтрымлівае!..» Думаю, гэта так і ёсць, містэр Солс. Мая жонка ніколі не памыляецца.

— Так, так… некалькі нашых караблёў, нагружаных золатам і прапаўшых без вестак, сапраўды вярнуліся на радзіму, — смеючыся, адказвае стары Соль. — Судзенца маленькае, містэр Тутс, але майму хлопчыку яно спатрэбіцца.

— Вось іменна! — кажа містэр Тутс. — Ніколі вам не падлавіць маёй жонкі, што яна памыляецца! «Вось якое становішча ён займае, — гаворыць гэта цудоўная жанчына, — а што пасля гэтага будзе? Што пасля гэтага будзе?» пытаецца місіс Тутс. Цяпер, капітан Джылс і містэр Солс, прашу звярнуць увагу на глыбокую праніклівасць маёй жонкі. «Ды на вачах-жа ў містэра Домбі закладаецца падмурак, і на гэтым падмурку паступова вырастае э… э… збудаванне»… так, іменна так сказала місіс Тутс, — у захапленні кажа містэр Тутс, — паступова вырастае збудаванне, магчыма не горшае, а лепшае за тое, якое ён узначальваў. Так, дзякуючы яго дачцэ, сказала мая жонка, «узойдзе», не, «паўстане», — іменна так сказала мая жонка, — «паўстане ў славе новы Домбі і Сын!»

— Дык вось што я вам скажу, — гаворыць капітан, адкінуўшыся на спінку крэсла і выпучыўшы грудзі, каб аглушальна зарыкаць. — Я вам праспяваю ад першага да апошняга слова «Красуню Пег», а вы абодва трымайцеся мацней і падпявайце!

Віны, схаваныя ў скляпах, старэюць таксама, як і тая старая мадэра, і пыл і павуцінне агортваюць бутэлькі.

Стаяць ясныя асеннія дні, і на марскім беразе часта прагульваюцца маладая лэдзі і сівы джэнтльмен. З імі або дзе-небудзь непадалёку двое дзяцей — хлопчык і дзяўчынка. І стары сабака бывае звычайна тут.

Сівы джэнтльмен ідзе з хлопчыкам, размаўляе, удзельнічае ў яго гульнях, наглядае за ім, не спускае з яго вачэй, нібы ў ім усё яго жыццё. Калі ён задуменны — задуменны і сівы джэнтльмен; а іншы раз, калі дзіця сядзіць побач з ім, заглядае яму ў твар і запытваецца пра што-небудзь, ён бярэ малюсенькую ручку, трымае яе ў сваёй і забываецца адказваць. Тады хлопчык гаворыць:

— Што, дзядуля, я зноў надта падобен да майго няшчаснага маленькага дзядзі?

— Так, Поль. Але ён быў слабенькі, а вы надта дужы.

— О, так, я надта дужы!

— І ён ляжаў у ложачку ля мора, а вы можаце бегаць па беразе.

Але ніхто, апрача Фларэнс, не ведае аб тым, якая вялікая любоў сівога джэнтльмена да дзяўчынкі. Сама маленькая іншы раз здзіўляецца, чаму ён гэта захоўвае. Ён песціць дзяўчынку ў сэрцы сваім. Ён не можа бачыць яе тварыка затуманеным. Ён не можа вытрымаць, калі яна сядзіць убаку. Яму здаецца, што яна лічыць сябе закінутай, хоць, вядома, гэта не так. Цішком ён ідзе паглядзець на яе, калі яна спіць. Яму вельмі прыемна, калі яна кожную раніцу прыходзіць і будзіць яго. З нейкай асаблівай пяшчотнасцю ён ласкае яе і цалуе, калі яны астаюцца ўдваіх. Дзяўчынка пытаецца іншы раз:

— Любы дзядуля, чаму вы плачаце, калі цалуеце мяне?

Ён адказвае толькі: «Маленькая Фларэнс! Маленькая Фларэнс!» і прыгладжвае кудры, што зацяняюць яе сур'ёзныя вочы.