Збор твораў (Гартны, 1929—1932)/2/«Дойдзем, сынок»
| ← Распусьніца | „Дойдзем, сынок“ Апавяданьне Аўтар: Цішка Гартны 1929 год |
Шукаючы працы → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Дойдзем, сынок. |
Прапануем да спампаваньня!
„ДОЙДЗЕМ, СЫНОК“
Паабапал гасьцінца, вузкага, заросшага зялёнай мяккаю мураўкай, ляжала неагляднае поле залацістага жыта. Высокія тоўстыя дубцы яго згіналіся да нізу пад цяжарам ядраных важкіх каласоў.
Вузкія высокія межы, густа адзетыя застарэлым дзяцельнікам, засохшым рамонкам і павяўшым цюцюпанам ды падушачкамі, разрэзвалі на доўгія стужкі, здавалася збоку, суцэльную непадзельную роўнасьць.
Далёка ад гасьцінцу, на цэлыя вёрсты вакол, прабягаў узрок людзкі, губляючы зялёныя ніткі межаў у гушчы нахіленых каласоў жыта.
У сінім, празрыстым, як шкло, паветры, у нярухомай і спакойнай цішы паўднёвай пары насіліся над палатном ніў, неўгамонна пяючы, рэзвыя жаўранкі. З гушчару жыта ім адклікаліся крыклівыя перапёўкі ды рэдкія, палахлівыя драчы.
Дзесьці там далёка, у правым канцы гасцінцу, чулася пяяньне жней. Знаёмыя мелёдыйныя гукі песень жніва вынікалі з пахучых каласоў жыта, гайдаліся над золатам ніў і, нарэшце, напіўшыся паху, змаўкалі ў чыстым паветры, у праменьнях сонца.
Іх зьмянялі новыя, яшчэ болей пявучыя, яшчэ болей звонкія ды радасныя.
Цэлых дзьве гадзіны ўжо прайшла паміж сьценаў жыта роўным выхілястым гасьцінцам Маланка Груд з шасьцёхгадовым сваім сынком Міхалкам.
Яна была стомлена часткаю ад хады, часткаю ад таго гора, якое гнала яе гэтым гасьцінцам у чужую краіну, далёкую ад роднага месца, знаёмых людзей, да няведамае справы, да няяснага жыцьця.
За плячыма яе вісеў зашчытнага колеру невялічкі ворачак, напоўнены сякімі-такімі рэчамі; у ваднэй руцэ яна трымала сукаваты аблузаны яловы кій, другою-ж вяла за руку свайго сынка Міхалку. Хлопчык стараўся трухаць побач з маткаю, але адставаў, зрываючы між жыта розныя кветачкі. Маланка яго падцягала, азіраючыся раз-по-разу на сынка. Міхалка ўвесь час ня сьціхаў лепятаць, закідаючы мацеру рознымі пытаннямі.
Маланка неахвотна адказвала сынку, а толькі час-ад-часу пытала ад сябе:
— А можа ты есьці хочаш, Міхалка?
Але Міхалка пра яду нібы забыў, а гаварыў зусім аб другім.
— Стаміўся, пэўна, нябожа мой?
І сказаўшы, спогадна азіралася на сваё дзіця, шэпчучы сабе: «Ці дойдзем мы да якое мэты?»
— Адпачынем, сынок, — праказала Маланка да сынка, параўняўшыся з невялічкай, густа-заросшай паплавінкай, якая ўдавалася шырокім паўкругам у густое жыта.
Хлопчык нічога не адказаў, як-бы ня чуючы мацерынага запытаньня.
Тады Маланка моўчкі зьвярнула з гасьцінца, узышла на паплавінку і прысела. Міхалка спакойна спыніўся каля яе. Маланка зьняла з плеч ворак, расьцягнула зашмарг, дастала акрайчык хлеба і два кусочкі сыру, разлажыла гэта на траве і абярнулася да хлопчыка:
— На, еж, Міхалка!
Міхалка прагна прыняўся есьці. Маланка ела марудна, раздумваючы: «Колькі хлеба! Які ўраджай у гэтым годзе! Нівы і нівы — бясконца! Спакойнае, стомленае ад цяжару, жыта міла ўсьміхаецца тваім вачам. А там ужо, глядзі, і жніво пачалося… Жнуць і пяюць… А вечарам пойдуць да хаты, шчасьлівыя, здаволеныя ўраджаем… А я? Што-ж я буду ў гэты год жаць?»
Маланка спынілася есьці; на яе вачох заблішчэлі сьлёзы.
«Нашу палоску сажнуць праклятыя паны… Сажнуць, або выпаляць, або вытапчуць… Ды ня толькі палоску зглумяць, а й дом увесь зруйнуюць, спаляць ды, чаго добрага, над бацькамі насьмяюцца. Эх, паганцы, чаго ім трэба ад нашага краю, ад нас?»
Апошнія думкі Маланка выказала ўчуткі.
Міхалка, дасюль заняты ядою, хутка павярнуўся да мацеры і запытаў:
— Мама, што ты кажаш?
— Наша поле, сынку, вось з гэткім самым пекным жытам сажнуць польскія паны; сажнуць і забяруць сабе на хлеб. Ужо ня будзеш ты, каханы, хадзіць з бацькам на малацьбу.
Маланка прасьлязілася.
— А дзе-ж, бок, наш татка, мама?
— У Чырвонай арміі, сынку.
— Што ён там робіць?
— Ваюе з панамі, сынок. Праганяе іх, разбойнікаў, з нашае старонкі, ня пускае іх сюды за намі гнацца.
— А можа ўжо ён дома?
— Не, мілы, ён ня вернецца дамоў, пакуль не прагоніць паноў. Паны загарадзілі нам дарогу да дому — трэба зламаць іх загарадзь.
— А куды-ж мы ідзем?
— Мы ў чужыну едзем, сынок; ідзем шукаць сабе часовага скутку.
Міхалка, пэўна, здаволіўся адказам мацеры, бо супакоіўся і адвярнуўся да кветак, якія тут-жа збоку паглядалі яму ў вочы.
Змоўкла і Маланка; змоўкла і, забыўшыся аб хлебе ў руках і аб голадзе, які вымусіў дастаць гэты хлеб з ворка, зноў адышла ў думкі і ў нарысы тых абразоў, якія так глыбока адбіліся на яе істоце. Цугам, зьвязна ўсталі перад ёю: падход палякоў к мястэчку, трэск стрэлаў, грукат гармат, промень пажараў, агульны пярэпалах; далей — уцёкі комуністых і злыбедна-здавальняючая радасьць багацеяў-гаспадароў… Выразна, нібы ўяў, устаў перад Маланкаю гэткі вобраз: насоўваецца цёмная дажджлівая ноч; гудзе па-за вокнамі сярдзіты вецер; сьвішчуць галінамі плакучыя бярозы. Яна, Маланка, у хаце, сядзіць пры стале і, аддаўшыся ўсёю ўвагаю, піша ліст да мілага мужа, Нічыпара, які ваюе на фронце з панамі. Старыя бацькі яе сьпяць, сьпіць і Міхалка. Сьціша ў хаце. Пёрка выводзіць на паперы няроўныя радкі. Словы ліюцца, ліюцца, ліюцца — няма ім канца, няма стрыму. Яе абурае палкае, маладое натхненьне, якое салодкім туманам абдымае Маланчыну істоту… Маланка забываецца, цішэй водзіць асадкаю, адцягае ўвагу ад паперы і накіроўвае прагны ўзрок крыху ўправа, наўскос, дзе спатыкае мілы твар Нічыпара… Нават чуе цёплы подых яго вуснаў… Маланка ўся дрыжыць, але быццам заварожаная, ня можа паварушыць ніводным суставам… Некалькі доўгіх хвілін яна знаходзіцца ў салодкай напрузе. Далей — ня ўтрымлівае і, сабраўшы сілу, хоча падняцца, як раптам яе аглушае страшэнны гук. Маланка ўздрыгвае, як асінавы ліст у дзікі парыў ветру… Зьвіняць у вокнах шыбы… Разам устаюць усе страхі панскіх гвалтаў, аб якіх ёй пісаў Нічыпар. Енкі, плач мацярок, кроў… Яна азіраецца ў вакно і бачыць вагромністы, промень, усё неба ў вагні. «Не, я не застануся дома, не! Ня дамся на глум паном. Уцяку, уцяку з мілым Міхалкам. Уцяку! Мне не здабраваць, як прыдуць паны»… Яна паведамляе бацьком сваё рашэньне і сьледам-жа хапаецца за дзіця. Бацькі пачынаюць угаварваць яе, плакаць, самі не даючы сабе адліку, што пагражае іх Маланцы ад паноў. — Астанься, дачушка, — моліць маці. — Куды ты ў сьвет з дзіцём? — упікае бацька. Але яна ня слухае, пасьпешна будзіць Міхалку, адзяе яго і, захапіўшы ворачак, прыпасены на ўсякі выпадак, кідаецца з хаты ў цемру ночы. На вуліцы яе падхапляе агульная хваля ўцекачоў і, як трэску, нясе з сабою… Куды? Дзе прыпынак?..
— Мама, ідзём далей, ужо супачылі, — катурхнуў мацеру Міхалка.
Маланка ўсхапілася, як са сну, парваўшы нітку думак, і аглядзелася вакол; пасьля, адчуўшы ў руцэ хлеб, са смакам укусіла яго.
— Хадзем! — настаяў Міхалка, першым выбегшы на гасьцінец.
Маланка паднялася, закінула за плечы ворак і пайшла за сынам.
Жоўтыя сьцены жыта зноў абнялі іх з бакоў. Таксама стаяла гарачыня; таксама сьпявалі жаўранкі ды перапёлкі; не заціхалі песьні жнеяк.
— Ці далёка нам яшчэ ісьці, мама? — запытаў Міхалка, адышоўшыся крыху.
— Ня так ужо далёка, даражэнькі. Дойдзем сынок, крапіся крыху, — адказала Маланка, кінуўшы погляд усьцяж гасьцінца.