З рога ўсяго многа
| З рога ўсяго многа Казка Аўтар: народ Крыніца: http://bellib.by/index.php/2009-05-23-15-07-31/item/tales-folk-028 |
Прапануем да спампаваньня!
Жылі сабе дзед ды баба. Бедна жылі. Вядома, старыя: ні рабіць, ні зарабіць не могуць. Толькі тое і мелі, што нажабруюць.
Дачакаліся яны вясны. Людзі сеяць пачалі. Вось баба і кажа дзеду:
— Хоць бы ты, дзеду, пасеяў трошкі проса. Я прыхавала гарчык на насенне. Мы тады кашы наварылі б, а то нажабраваныя сухары дужа цвёрдыя на нашы зубы.
— Добра, — кажа дзед, — пасею. Ускапаў ён каля кустоў загончык ды пасеяў проса.
Узышло проса, расце. Сонца яго грэе, дожджык палівае. Цешыцца дзед з проса, не нацешыцца.
Вось так пайшоў ён аднойчы глядзець сваё проса. Бачыць: журавель шпацыруе па ім.
— Акыш, каб цябе! — закрычаў дзед на жураўля. — Бач, дзе месца для пагулянак выбраў!
Журавель падняўся і паляцеў.
Паглядзеў дзед, аж усё яго проса здратавана — патаптана ды паламана…
Зажурыўся дзед, прыйшоў дахаты і кажа бабе:
— Добрае проса зарадзіла, ды адна бяда: унадзіўся ў яго журавель лятаць — усё чыста пабіў, паламаў сваімі доўгімі нагамі. І жаць не будзе чаго.
Пабедавала баба, а потым кажа:
— Ты ж, дзеду, быў некалі добрым стральцом. І стрэльба твая яшчэ на вышках валяецца. Вазьмі яе, пайдзі ды застрэль таго жураўля-нягодніка. Будзе ў нас хоць мяса замест кашы.
Паслухаў дзед, дастаў з вышак стрэльбу, ачысціў яе ад пылу, набіў шротам і пайшоў на свой загон.
Прыходзіць, глядзіць — журавель зноў у просе топчацца.
Узлаваўся дзед, злажыўся і хацеў ужо бабахнуць па злодзею.
А той падняў галаву ды загаварыў чалавечым голасам:
— Чакай, дзядуля! Што гэта ты надумаўся рабіць?
— Страляць цябе буду! — кажа дзед. — Ты ўсе маё проса вытаптаў сваімі доўгімі нагамі.
Журавель кажа:
— Не ведаў я, дзядуля, што гэта тваё проса: думаў — панскае. Даруй мне.
— Добры інтарэс — дараваць! — кажа дзед. — Няма ў мяне больш нічога, толькі і меў надзею на гэтае проса. А цяпер давядзецца праз цябе з голаду паміраць.
Выслухаў журавель дзеда.
— Ну, калі ты такі бедны, — кажа, — дык пачакай трохі. Я прынясу табе падарунак за проса.
Узмахнуў крыламі і паляцеў за кусты.
Стаіць дзед з дубальтоўкаю і думае: «Відаць, ашукаў мяне журавель. Дарэмна не застрэліў яго. Што я цяпер бабе скажу?»
Але толькі ён так падумаў, як бачыць: ляціць з-за кустоў журавель і ў дзюбе торбачку трымае.
Прыляцеў, падаў дзеду торбачку.
— На табе, — кажа, — дзядуля, за проса. Дзед коса паглядзеў на торбачку — звычайная зрэбная торбачка! Пакруціў ён галавою і кажа:
— Навошта мне гэта торбачка? У мяне, братка, і сваіх хапае. Жабрак я. А ў жабрака, сам ведаеш, торбы — усё яго багацце.
— Бяры, дзядуля: такой у цябе няма… Гэта цудоўная торбачка. Ты толькі палажы яе перад сабой і скажы: «Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення», — дык адразу ўсё будзе. А як наясіся, скажы: «Торбачка, скаціся, скруціся, піценне, ядзенне, згарніся». І торбачка зноў стане такой, як была.
— Дзякую, калі так, — сказаў дзед і пайшоў з торбачкаю дахаты.
Рупіць дзеду даведацца, ці праўду журавель сказаў. Прысеў ён ля дарогі, палажыў торбачку на зямлю і прагаварыў:
— Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення!
І — дзіва! Тут такі багаты стол адкрыўся перад дзедам, што і ў паноў не ўбачыш: пірагі ды караваі, варанае ды смажанае, міска вяндліны ды розныя віны…
— Малайчына журавель, не ашукаў! — зарадаваўся дзед.
Наеўся, напіўся ён, потым загадаў торбачцы згарнуцца, запхнуў яе за пазуху ды вясёлы пайшоў далей.
Прыходзіць дахаты:
— Ці жыва ты, бабка, ці здарова?
— А жыва, дзядулька! А ты як? Нешта ты надта доўга хадзіў. Я ўжо думала, цябе ваўкі зʼелі ці мядзведзі задушылі, у мох завалаклі ды ламаччам закідалі.
— Не, бабка, ваўкі не зʼелі, мядзведзі не задушылі, прынёс я хлеба-солі, на ўсё наша жыццё будзе даволі. Садзіся, старая, за стол.
Выняў дзед з-за пазухі торбачку, палажыў на стол і сказаў, што належыць.
Баба аж вочы вытрашчыла: не толькі ўсяго на стале зʼявілася, а нават і сама хатка пасвятлела…
— Адкуль ты гэта ўзяў, стары?
— Журавель той даў, што ты застрэліць загадала.
— Ай-ай! — хапілася за галаву баба. — Навошта ж страляць такога слаўнага жураўля?
Наелася баба, напілася і кажа дзеду:
— Давай гасцей паклічам!
— Якіх?
— А ўсіх, у каго няма чаго есці.
— Кліч, — згадзіўся дзед.
Пайшла баба па сялу, паклікала ўсіх бедных.
Спадабалася гасцям цудоўная торбачка. Кожны дзень цяпер пачалі хадзіць яны да дзеда і бабы частавацца.
Праведаў пра цудоўную торбачку панскі аканом і расказаў пану.
— Не можа гэтага быць, каб нейкі жабрак еў і піў лепш, чым я! — усхадзіўся зайздросны пан.
Запрог ён коней у брычку, прыехаў да дзеда.
— Ці праўда, — пытаецца, — што ў цябе ёсць такая торбачка, якая сама корміць?
Дзед ілгаць не ўмеў і сказаў праўду.
— Пакажы мне яе.
Дзед палажыў торбачку на стол і загадаў ёй раскруціцца.
Пан аж аслупянеў — такога піцення, ядзення і яго кухары не згатуюць!
Прыстаў пан да дзеда:
— Аддай мне гэтую торбачку! Навошта табе такія стравы далікатныя? А да мяне князі-паны ў госці ездзяць. Я іх частаваць буду.
— Не, — кажа дзед, — не магу аддаць: хто ж тады мяне з бабаю карміць будзе?
Пан кажа:
— Я прышлю табе поўны воз простай яды — хлеба, бульбы, сала…
Як прычапіўся пан да дзеда — рады няма.
— Не аддасі па ахвоце, — грозіць ён, — забяру па няволі, ды яшчэ бізуноў дастанеш.
З панам спрэчкі кароткія. Аддаў дзед яму торбачку.
Вярнуўся пан у свой маёнтак, жыве сабе там, балюе, кожны дзень гасцей склікае, — торбачка верна служыць яму.
А пра дзеда з бабай пан нават і не ўспамінае.
Чакаў, чакаў дзед ад пана платы за торбачку, ды так і не дачакаўся.
— Можа, ён забыўся пра ўгавор, — кажа баба. — Схадзі, дзядулька, напомні яму.
Пайшоў дзед да пана, а той — дзе там! — і гаварыць не хоча.
— Няма ў мяне для вас хлеба. Ідзіце жабруйце!
— То аддай, пане, маю торбачку, калі так, — просіць дзед.
— Ах ты, такі-сякі! — закрычаў пан. — Я табе дам торбачку! Гэй, гайдукі, усыпце гэтаму жабраку дваццаць пяць бізуноў, каб больш не хадзіў сюды!
Схапілі гайдукі дзеда, збілі і выкінулі за вароты.
Ачухаўся дзед, прыйшоў дахаты. Расказаў бабе, якую плату дастаў ад пана. Пабедавала баба, пакляла пана і кажа дзеду:
— Схадзі ты, стары, пашукай таго добрага жураўля: ці не дасць ён табе другую такую торбачку?
Сабраўся дзед і пайшоў на поле. Сеў у просе і сядзіць.
Раптам бачыць — ляціць журавель. Дзед да яго:
— Так і так, братка журавель: адабраў у мяне пан тваю цудоўную торбачку. Ды яшчэ нават бізунамі збілі мяне яго гайдукі. Як жыць мне з бабай? Ці не даў бы ты мне яшчэ адну такую торбачку?
Падумаў журавель і кажа:
— Не, не дам я табе другой торбачкі. Лепш дам табе рог.
Паляцеў некуды за кусты, потым вярнуўся і прынёс у дзюбе срэбраны рог.
— Вось, — кажа, — табе замест торбачкі.
— А што рабіць з ім? — пытаецца збянтэжаны дзед.
— Схадзі з гэтым рогам да пана і скажы:
«З рога ўсяго многа!» А калі задаволіш пана, скажы: «Ох, усе ў рог!»
Сказаў так журавель, узмахнуў крыламі і паляцеў.
Пакруціў дзед у руках срэбраны рог, падумаў: «Мусіць, нешта мудронае даў мне журавель. Але каб праз гэты рог не зарабіць новых бізуноў…»
Ідзе стары дахаты ды ўсё пра рог думае — схадзіць з ім да пана ці не? Сустракае па дарозе панскага аканома.
— Дзе быў, дзед? — пытаецца аканом.
— Хадзіў, панок, да знаёмага жураўля.
— Што ён табе даў?
— Срэбраны рог.
— Пакажы.
Дзед выняў з кішэні рог, паказаў аканому.
— А што з ім рабіць? — зацікавіўся аканом.
— Ды нічога, — адказвае дзед.
— Як гэта нічога? Ты нешта хаваеш ад мяне. Можа, з яго золата сыплецца?
— Можа, і сыплецца… Хто яго ведае.
— Дык загадай, каб з яго золата пасыпалася, — прыстаў да дзеда аканом.
— Ты можаш, панок, і сам загадаць.
— Як?
— Скажы: «З рога ўсяго многа!»
— З рога ўсяго многа! — крыкнуў зайздрослівы на грошы аканом.
Тут, адкуль ні вазьміся, выскачылі з рога дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі ды давай лупцаваць аканома.
Заенчыў аканом, запрасіўся:
— Сунімі іх, дзед, а то забʼюць… А дзед аж заходзіцца ад смеху:
— Не будзь такім цікаўным ды зайздросным. Не сунь носа ў чужое проса!
Збілі хлапцы-малайцы аканома на горкі яблык.
Тады дзед кажа:
— Ох, усе ў рог!
І ўсе хлапцы-малайцы тут жа зніклі ў розе.
«О, цяпер я ведаю, для чаго мне добры журавель даў гэты рог!» — усміхнуўся сам сабе дзед ды падаўся ў маёнтак да пана. На стале дзедава торбачка ляжыць.
— Што, дзед, скажаш? — пытаецца пан.
— Прыйшоў, паночку, па торбачку…
— Ха-ха-ха! — зарагатаў пан, узяўшыся ў бокі. — Бачылі вы гэтага старога дурня! Яшчэ бізуноў захацеў. Гэй, гайдукі, усыпце яму пры ўсіх маіх гасцях дваццаць пяць бізуноў!
Схапілі гайдукі дзеда, павалілі на падлогу. А дзед тым часам выняў з кішэні срэбраны рог ды як крыкне:
— З рога ўсяго многа!
Выскачылі з рога дванаццаць хлапцоў-малайцоў з бізунамі ды давай хвастаць і гайдукоў, і пана, і яго гасцей.
Найбольш пану трапляла, бо дзед стаяў збоку і камандаваў:
— Па гайдуках — раз! па гасцях — два!! па пану — тры!!!
Хлапцы-малайцы так і рабілі. Енчыў, енчыў пан, а потым бачыць — рады няма.
— Вазьмі торбачку, дзед, толькі сунімі сваіх хлапцоў!
— Так бы даўно гаварыў, пане, — усміхнуўся дзед. — Але цяпер адной чужой торбачкай не адкупішся.
— А што яшчэ хочаш? Дам табе каня, карову…
— Не, пане, і гэтага мала.
— Ай-яй-яй!.. — енчыць пан. — Кажы хутчэй, што ты яшчэ хочаш, а то засякуць насмерць мяне твае хлапцы.
— Калі хочаш жывым застацца, — кажа дзед, — аддай маёнтак бедным людзям, а сам уцякай куды вочы глядзяць.
— Ой, ай, як жа я застануся без маёнтка? Хто ж на мяне рабіць будзе, хто карміць будзе?
— Не хочаш, як хочаш, — кажа дзед. — Гэй, хлапцы, сыпце ўсе бізуны пану!
Хлапцы-малайцы перасталі біць гасцей і гайдукоў ды ўзяліся за пана.
Круціўся, круціўся пан пад бізунамі, як уюн на гарачай патэльні, а потым такі не вытрымаў, нема закрычаў:
— Аддам, аддам маёнтак!
— Ну, добра. Толькі глядзі, без падману, бо маю на цябе лякарства, — смяецца дзед. — Ох, усе ў рог!
Хлапцы-малайцы як вокам згледзець схаваліся ў рог.
Дзед палажыў рог у кішэнь і кажа:
— Заўтра прыйду праверу: калі не ўцячэш адсюль, зноў выпушчу на цябе сваіх памочнікаў.
І пайшоў дзед вясёлы дахаты — з торбачкай і з рогам.
А пан назаўтра яшчэ досвіткам пакінуў маёнтак: баяўся, каб дзед з сваімі малайцамі не вярнуўся.