Маладая Беларусь (альманах)/1/Колькі слоў аб дзявочай апратцы

← Pčalina — żywiołka małaja

Колькі слоў аб дзявочай апратцы Крытыка Аўтар: Вацлаў Іваноўскі 1912 год

Прапануем да спампаваньня!

А. Бульба. Колькі слоу аб дзявочай апратцы на Беларусі

Вільня 1911. стр. 12. Cena 5 kop. z rysunkami.

U adradżeńni narodu nacionalny teatr maje wialikuju wahu, mo’ być jšče bolšuju za literaturu. Rodnaje słowa, słyšanaje sa sceny, artysty, hrajučyje na sceni u narodnaj ópratcy, usio heta razam hłyboka zapadaje u dušu čeławieka. Značeńnie nacionalnaho teatru u nas — biełarusaŭ tym ważniejšaje, što stolki wiakoŭ i uschod i zachod staralisia zapynić usio rodnaje, świadomie ništożyli usie prajawy materyalnaj i duchowaj našaj kultury. Tak jak adnym ducham čaławiek żyć nia może — potrebny jamu i chleb štodzienny, tak i nacyonalny teatr nie abychodzicca biez materyalnych prajawaŭ našaj kultury, raniej za ŭsio biez ópratki.

Nacionalnaja ópratka dla teatru maje wialikuju wahu, bo jana nia tolki patrebna, kab usio predstaŭlenaje na sceni pochódziła na żyćcio sprawiedliwaje, ale ópratka narodnaja sa sceny waročajecca nazad u narod — waročajecca i tudy, hdzie narodnaja ópratka atcisnuta kramninaj da kublaŭ i kufraŭ, waročajecca i tudy, dzie jšče jość narodnaja ópratka na kirmašach, na wiesiellach. I woročajecca jana nazad użo takoj, jakoju jana była na scenie teatru. Takim paradkam sprawa nacionalnaj opratki na sceni — sprawa duża ważnaja, jana zadajeć ton i modu. Tak było, pa świadectwu wiadomaho ukrainskaho pracoŭnika prof. Woŭka i na Ukrainie. Kali Kropiwnicki začynaŭ jeździć s swajej trupaj i stawić ukrainskije predstaŭleńnia, po usioj Ukrainie było wielikaje bahaćcie narodnych ópratak, rożnych u rożnych kutkoch Ukrainy. Ale dawoli było Kropiwnickamu prajechacca sa swajej drużynaj — i tyje ópratki, jakije papali u garderob Kropiwnickaho — stali modnymi i za hadoŭ 20 wycisnuli usie miejscowyje formy ukrainskaj opratki. Z hetaho prykładu i dla nas nawuka, što na scenu pawinny my puskać tolki sprawiedliwuju narodnuju opratku, bo puściŭšy tandet butaforski, wiedamo, bolš bijučy u wočy i lahčajšy da dastania, my hetym samym zawodzim modu na hetu tandetnu opratku mież šyrokimi kruhami hramadzianstwa.

Tak sama, zawioŭšy na scenie opratki z adnaho kutka Biełarusi, można zrabić tojeż samaje, što zrabiŭ Kropiwnicki na Ukrainie. Heta značyć — zawiaści modu na tolki adnu formu ópratki.

S swajho pałażeńnia ópratku narodnuju, trapiŭšuju na scenu, można zraŭniać tolki z hutarkaj narodnaj, katoraja staŭšy s tych, ci druchih pryčyn mowaj literaturnaj, uradowaj ciśnie swaje rodnyje siostry — druhije hutarki narodnyje. Kančajučy hetu pradmowu, jšče raz prypaminajem, što, budujučy nacionalny teatr, my najbolš za usio powinny rupicca ab čystatu mowy i čystatu opratki.

Kniżečka p. Bulby zjawilasia u samym haračym časi, kali kożny siabr biełaruskaho choru ličyŭ swajej pawinnaściu prybracca na ihryšče pa biełarusku, i patreba kniżki, dzieby można było paradzicca jak prybracca, čułasia nadta horača.

Kniżka uspomnienaja daje mnoha cennaho materyału ab biełaruskaj opratcy, ale jościka u jej abmyłki, sprawiedliwiej każučy, niedachwaty. Začniem pa paradku:

Harset (šnuroŭka — hirset) spatykajecca u šmat bolš typach, čym apisana u kniżcy. Tak u kubłach Supołki «Zahlanie sonce» majem harsety: skrojanyje da stanu i wolnyje, tak jak ciapier nosiać «bolero» — (z wioski Babcy — Barys. paw.) Skrojanyje do stanu tak sama bywajuć rożnyje: alba sšytyje połkami na wypusk, abo u spadnicu. Harsety, nošenyje «u spadnicu» kančajucca pałatnianymi kačałačkami, na katorych trymajecca spadnica. (Harset z wioski «Staryna» Lepel. paw.)

Skrojenyje da stanu šnuroŭki kančajucca abo skirdelami (takije harsety majem z wioski Jazyla Babrujsk. paw.) abo połami z wusami, jak świtki, tolki karaciejšyje (tak sama z Jazyla) abo karocieńkimi palcy na try ad stanu połkami u fałdy, nierazrezannymi, bytcym krezaj. (Kalnik — Barys. paw.)

Wyrezy u harsetach bywajuć, aproč form apisanych (owalnaj i klinam) ješče i kwadratnaj — (taki harset majem z Babcaŭ Barys. paw.)

Harsety bywajuć i šnurowanyje żyčkaj (taki harset majem z Jazyla, Babrujs. paw).

Pišučy ab spadnicy (andaraku) autor i słowam nia ŭspomniŭ ab duża charakternaj i staroj formie spadnicy nie spašytoj, «chwartuchu» z biełaho, pieretykanaho pa bierehoch pałatna. Taki chwartuch šyjecca, jak i kožnaja spadnica, tolki nie spašyty u zwon a abkručywajecca nawókała stanu (siem poł — bok hoł — każe prykazka). Takich chwartuchoŭ niekolki majem z wiosak Babcy, Kalnik i druhich s pad Bierezina, Barys. powietu. S chustaček, duże charakternyje biełyje samatkanyje, pa bierehoch pieretykanyje — tonkaho «namietnaho» pałatna.

Što datyčyć uzoroŭ tkanych na pałatnie (kašuli, chwartuški, spadnicy, ručniki) to na ich spatykajucca tolki try kolory: čyrwony (żyčkowy), sini i čorny, (farbawanyje alizarynam, indygom i kampešem). Heta duże zrazumieła, bo tolki hetyje try farby nieliniajuć na pałatnie. Uzory wyšywanyje użo paźniejšyje (s papierak ad mydła).

Tkaniny sukonnyje (spadnicy, pajaski) dzie majem bolš nieliniučych farbaŭ, majuć użo i bolš koloraŭ.

Dalej p. Bulba ni słowam nia uspomniŭ ab świtce — biełaruskaj świtce, katora nosicca także sama mużčynami, jak i żonkami.

Kančajučy kniżku p. Bulby radzim pračytać usim, bo mnoha u jej cikawoho, a p. Bulbie pry druhim wydańni paprawić niedachwaty.

W. Trojca.