Маладняк — Янку Купалу (1925)/I/З жыцьцёпісу Я. Купалы
| ← Прывітаньне ЦБ Маладняка | З жыцьцёпісу Я. Купалы Публіцыстыка Аўтар: Адам Бабарэка 1925 год |
„Мужык“ → |
Прапануем да спампаваньня!
З ЖЫЦЬЦЁПІСУ ЯНКІ КУПАЛЫ.
У фармаваньні мастацкага „я“ поэты не апошняе месца, калі ня першае, займаюць факты з яго асабістага жыцьця. Часта гэтыя факты вызначаюць сабою тыя прынцыпы творчасьці, якімі поэта карыстаецца пры об‘ектывізацыі свайго „духоўнага капіталу“ у форме мастацкага слова, у форме песьні. Так, Янка Купала ў вершы „Мая навука“ кажа:
|
Мне мудрасьці кніжнай ня даў бог пазнаці, |
І праўда, Янка Купала (радзіўся ў 1882 г. у Віленской губ.) сын арандатараў панскай зямлі, якія праз усё жыцьцё ня мелі пэўнага прытулку, — ня мог дастаць такой асьветы, якая насьцеж была расчынена для панскіх сынкоў. Нават грамату і то пазнаў, як кажа сам Я. Купала, нейкім няўцямным для самога спосабам. Грамаце на польскай мове вучыў вандруючы з хаты ў хату „дарэктар“. А грамату „гражданку“ вывучыў сам па календару з дапамогаю аднэй панскай служанкі, якая „знала ўсе тайны грамадзянскага альфабэту“. Потым зноў два-тры „дарэктары“ і некалькі месяцаў у народным вучылішчы — вось якія „унівэрсытэты“ прайшоў поэта ў маленстве.
І тут-жа зараз недастаткі да няхваткі перакінулі поэту ў суровую школу жыцьця, прымусілі, як кажа сам Я. Купала, узяцца за другую навуку — „чытаць сумную кніжку панскай службы і пісаць тужлівую повесьць свайго гора сахою ды касою“. „Беларускі абшар, усходы палеткаў і гоманы ў сёлах“ — вось што становіцца настаўнікам поэты. Прырода, вакольнае жыцьцё з яго „жальбамі скрыўджаных душ“ — усё гэта, уплываючы на чуткае сэрца поэты, зьяўляецца пертым і асноўным тым фактарам, які вызначае сабою і прынцып творчасьці.
|
Бурлівая рэчка і млын гутарлівы |
Але Янку Купалу не здавольвае адна „прыродная“ навука. Ён потым у вадным сваім вершы казаў:
|
На небе свабода, сьвятло і прывольле, — |
І ў поэты яшчэ з маленства зараджаецца вось гэта думка, каб сынтэзаваць „сонца і волю“ далёкіх прастораў з „вялікім морам людзкога, забытага шчасьцем, жыцьця“. Гэтай думкай прасякаюцца ўсе яго песьні. Гэтая-ж думка яшчэ ў маленстве праяўляецца вялікай прагнасьцю да ведаў. І поэта, днём працуючы на гаспадарцы, ноччу ўсёй душою і сэрцам аддаецца кнігам, перачытваючы ўсё, што пападалася пад рукі. Але й тут не абыходзілася ўсё гладка. Бацька глядзеў на такія заняткі сына няпрыхільна і лічыў падобнае захапленьне лішняй раскошшу для селяніна і бескарыснай тратаю газы. Поэту даводзілася трымацца з кніжкамі на старожы і нават газу замяніць лучынаю, альбо вогнішчам на начлезе. А тут і яшчэ бяда — цяжка даставаць кніжкі ў глухіх кутках. Толькі ўжо на 16-17 годзе жыцьця яму ўдаецца браць кніжкі ў пана Чаховіча, ды потым знаёмства з Ядвігіным Ш. у першы раз прыводзіць яго да беларускай кніжкі, якія робяць на поэту вялікае ўражаньне.
Так „у пацёмках“ прыходзілася Я. Купалу шукаць навукі. Ясна, што такія абставіны не маглі ня выклікаць нязьмернай любасьці да роднага слова, бо яно „душу мне затрэсла пагудкай новай“, і „песень наўчыла мяне“. А песьні:
|
Для роднай зямелькі вы — сьветлыя зоры, |
Далей, пасьля сьмерці бацькі, потым брата і дзьвёх сясьцёр, ад бяспрытульнага жыцьця, Янка Купала ад гора й смутку йдзе ў сьвет. Служба нелегальным настаўнікам, канцэлярыстым, памоцнікам агронома і найбольш практыкантам у бровары — усё гэта зьвязваецца з адным жаданьнем: цаною гэтых службаў дастаць сабе магчымасьць чытаць кніжкі і пісаць вершы, Але даць жаданага служба не магла, толькі шчыльней падвяла поэту да няпрыглядных малюнкаў „мора людзкога, забытага шчасьцем жыцьця“. Усё гэта яшчэ з большай сілаю штурхала поэту на дзейнасьць, антытэзную той рэчавістасьці, якая яго абкружала. Формаю гэтай дзейнасьці стала мастацкае слова, песьня. Гэтым якраз і вызначаецца новы прынцып творчасьці, а іменна: прынцып такога клічу, каб „выклікаць водклік у сонным сяле“, — каб „усю Беларусь — неаб‘ятну, як мора, убачыць у ясным, як сонца, сьвятле“.
Нарэшце, больш шчасьлівы фактар. У 1908 г. Я. Купала пераяжджае ў Вільню і дастае службу ў бібліотэцы. — месца, аб якім марыў поэта з маленства. Тут ён супрацоўнічае і ў газэце „Наша Ніва“. Потым у 1909 годзе пераяжджае ў Пецярбург „за навукаю“, дзе на курсах Чарняева папаўняе сваю асьвету, сам сабе зарабляючы на хлеб. У гэты-ж час Янка Купала піша шмат. Выдае такія зборнікі, як „Жалейка“ (1908 г.) — вершы ад 1905 г., „Гусьляр“ — (1910 г.), поэму „Адвечная песьня“ (1910 г.) — напісана ў 1908 г., „Сон на Кургане“ (1913 г.)- напісана ў 1910 г., драму „Паўлінка“ (1913 г.) — напісана ў 1912 г., „Шляхам жыцьця“ (1913 г.) — вершы за 1910-13 г. У гэты-ж час напісана драма „Раскіданае гняздо“ (1913 г.) — выдана ў 1919 г. Гэты пэрыод паглыбляе сьвядомасьць і талент поэты.
З 1913 г. да 1915 г. Я. Купала жыве ў Вільні, супрацоўнічае ў беларускім выдавецкім т-ве „Наша Ніва“. У 1916 г. нейкі час слухаў лекцыі ва ўнівэрсытэце Шаняўскага ў Маскве. Потым быў забраны на вайсковую службу. У часе рэволюцыі працаваў у Смаленску ў савецкіх установах, а з 1920 г. жыве ў Менску. На апошнія годы прыпадаюць выданьні яго зборнікаў „Спадчына“ (1922 г.) і „Безназоўнае“ (1924 т.). Гэты апошні пэрыод прывёў поэту ўжо да сьвядомасьці, што
|
Цяпер маймі скарбамі — думы-саколы, |
Тут ужо некалькі адбіваецца трэці прынцып творчасьці Янкі Купалы, а іменна: песьня — гэта зброя змаганьня за лепшую будучыну роднага краю. У форме гэтай зброі поэта й матэрыялізуе свой „духоўны капітал“ ужо сьвядома, у той час як у першы пэрыод творчасьці песьні ліліся самі сабою:
|
Думкі, думкі весялушкі! |
Гэтым усім ясна ня вычэрпваюцца ўсе прынцыпы творчасьці поэты. Яны багаты й разнастайны, як багата і само „я“ поэты, якое матэрыялізавана ў мастацкім слове. Мы гэтым хочам толькі адзначыць, што яны вызначаюцца некаторымі фактамі з асабістага жыцьця. Імі-ж да некаторага стопню вызначаецца й агульная накірованасьць сьветагляду поэты, які характарызуецца імкнёнасьцю —
|
З цэлым народам гутарку весьці |
А. Бабарэка.
- ↑ Глядзі ўвесь верш „Мая навука“, зьмешчаны ў тым-жа зборніку.