На зачарованых гонях (1923)/Аднаго разу ў нядзелю
| ← На балоце | Аднаго разу ў нядзелю Апавяданьне Аўтар: Змітрок Бядуля 1923 год |
Дванаццацігоднікі → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Аднаго разу ў нядзелю. |
Прапануем да спампаваньня!
Аднаго разу у нядзелю.
(Быль).
У зялёных, калючых абоймах гушчару накіданы кучы старых, вялізарных скрынак — вясковыя хаткі.
Васпавата-саламянае цела вёскі разрэзана на дзьве часткі аграмаднай рухлівай касой — рэчкай Срыбнай.
Над рэчкай скача драўляная, сьвежа-жоўтая зьвярына — новая грэбля з сасновых плашак.
Летняе сонца палівае вакол залочаным, гарачым варам.
Па рунявай, травяністай барадзе вузенькай вясковай вулкі спацыруе маленькая сямейка — квола-добрая матка з цэлай кучай дробненькіх дзетак — сьвіньня з маленькімі парасяткамі.
Сьветла-ружовая дзетвара трэцца каля матчыных сіваватых ног. Цененькія вяровачкі-хвасткі закручаны ў круглыя абаранакі. Трубачкі-лычкі нюхаюць-шукаюць.
— Квіць-квіць-квіць!
Сьвіньня супакойвае іх ласкавымі матчынымі словамі.
— Хрумк-хрумк-хрумк.
Кучка чацьвераногіх дрыбнятак прысасываецца, як жмуток п’явак, да яе адвіслага жывата. Парасяткі так уважліва палуднуюць, што й сьвету белага ня бачаць вакол.
Маці ўпірае ў сонечную далеч пару маленькіх хітрых вочак, прыслухоўваецца пільна сівымі лістамі-вушамі і строга ківае хвастом. Асалода тырчыць з яе калючай драцянай шэрсьці.
— Жартачкі, дзеткі палуднуюць.
Сьвяточны дзянёк — нядзеля.
Дзе-ні-дзе закрасуюцца ў вакне чырвоныя кветкі жаночай кофты. Дзяўчына з ільнянымі косамі, сьвяточна ўбраная ў каляровую саматканку, перабягае вуліцу, пазіраючы ўніз, на свае чырвоныя, запаленыя сонцам босыя ногі.
Сяляне — старыя мужыкі сядзяць на прызбах. Галовы — у жанок на каленях.
Прыбег устрывожаны сусед:
— Браткі, што сьпіцё ў шапку?
— Ну?
— Госьці ў лесе. Пастухі гаварылі. Бандыты на конях. Са стрэльбамі.
Грамада непакоіцца.
— Што рабіць? Нас то бандыты жывых у кашу ня кінуць. Але што з мельнікам рабіць?
Галаварэзы разарвуць Гайзіка на кавалкі… Шкода добрага суседа.
— Трэба што-кольвек рабіць!
Гаспадары пусьціліся ў млын.
— Гайзік! А, Гайзік. Ведаеш?
— Ведаю…
Гайзік быў у млыне. Сядзеў над жорнамі і шліфаваў камень завостраным малатком.
Гайзік меў прывычку ў кожную нядзелю што-колечы рабіць, каб аддзяліцца ад хрысьціян…
— Чаму робіш у нядзелю?
— Я павінен памятаць, што я жыд…
— Сягоньня забудзь…
— Ну?
— Бандыты шукаюць жыдоў.
Гайзік вінавата апусьціў вочы.
— Сям’ю я ўжо заўчас выправіў у горад, а сам ні за што не пакіну млына аднаго. Адсядзеў тут дваццаць год. Што будзе — хай будзе.
Суседзі ківалі галовамі:
— Праўда, як можна кідаць гаспадарку?
— Гайзік!
— Га?
— Кінь сягоньня працаваць. Ідзі апраніся ў сьвяточныя вопраткі!
— У сьвяточныя? Чорны сурдут і новыя чаравікі? На што?
— Ха-ха-ха! Сягоньня апраніся ў нашую сьвітку, абуй новыя лапці. Зрабіся нашым братам, калі хочаш астацца жывым.
Гайзік маўчаў.
— Схавай свае «бубліі» і павесь у куце на сьцяне абраз сьвятога Мікалая. Мы спарадкуем тваю хату на наш лад, каб бандыты не пазналі, што гэта жыдоўская хата.
Мельнік церабіў бараду.
— А мая фізыономія?
Хэўра пачала крытычна аглядаць Гайзіка: рудая вялікая барада, як у „рускага“, тоўстыя вусы, густыя бровы, скалмачаныя валасы на галаве.
— Выйдзе лоўка! Якраз наш брат! Па нашаму гукаеш ёмка. Скінь «цыцалі»
Гайзік паслухаўся.
Кампанія ўзялася за работу. Прынесьлі Гайзіку сьвіту, лапці, сьвяты абразок. Гайзік схаваў свае «бубліі», і хата прыняла, належны выгляд: нічога жыдоўскага не засталося. Да Гайзіка на двор запрасілі пугай сьвіньню з маладым пакаленьнем, разбаўталі ёй пойла ў карыце. І вясковая баба засталася гаспадарыць у яго хаце — нібы Гайзікава жонка.
Разыйшліся людзі па хатах. Парасяты, Гайзік з вясковай бабай засталіся.
Баба з Гайзікам селі на прызбу. Гайзік падлажыў сваю калматую галаву бабе на калені, і яго нібы-то жонка пачала расчэсываць валасы…
Гайзік касурыў бровы з бабіных каленяў у бок лесу: ці ня едуць ужо «любыя» госьці — бандыты.
Гайзік кідаў зрэнкамі да неба!
— Дзе ты, бог Ізраіляў? Дзе ты?
Неба ціха блакіцілася роўна для ўсіх і нямела…
Гайзік зазлаваўся на «бога Ізраіля»…
Баба шуткавала і харошылася перад Гайзікам. Парасяткі круціліся яму пад ногі. Шчыра і кемна Гайзік граў ролю мужыка.
— Топ-топ-топ! — пачуўся з новай грэблі конскі топат.
Пяць п’яных галаварэзаў вярхом на конях прывалілі на дзядзінец.
Гайзік ускочыў ім насустрач.
Разгарачаныя, чырвоныя твары, раскудлачаныя чупрыны на ўспацеўшых ілбах, нагайкі ў руках засьляпілі Гайзіку вочы.
— Жыдоў няма ў вас? — запытаўся адзін з бандытаў.
— Няма ў нас жыдоў! — спакойна адказаў Гайзік і са сьмехам дадаў «трох’этажную». «Трох’этажная» Гайзіка бандытам страшна спадабалася. Адзін з бандытаў пабратэрску жарнуў Гайзіка па плячох.
Бандыты рвануліся ў хату.
— А дзяўчаты, дзед, ёсьць ў цябе?
— Няма.
— Што значыць няма! Мы табе галаву скруцім! Павінны быць!
— Няма, — ціха адказваў Гайзік: — мы тут з бабай, як бачыце, адны.
— Фэ! Твая баба — старая падла!
Галаварэзы плюнулі і пайшлі ў вёску шукаць дзяўчат.
Пачалі брахаць сабакі. Шум і крыкі рваліся з вясковых хатак.
Гнеў загарэўся ў сэрцы мельніка. З таго часу, як ён пераадзеўся за мужыка, дык зусім зьмяніўся, — зрабіўся сьмелым. Ён схваціў вялікі млыновы молат, пабег на тыя крыкі з малатком у руках і з «трох’этажным» ў горле.
Сяляне віламі і косамі баранілі сваіх дачок ад бандытаў. Бандыты працавалі нагайкамі над мужыцкімі галовамі. Кроў плюхалася…
Папалася і Гайзіку.
— Мы спалім вёску! Мы вас перастраляем, як сабак! — бушавалі бандыты.
Нядоўга цягнулася вайна. Загрукалі стрэльбы. Атрад чырвонай коньніцы раптам выскачыў з лесу.
Бандыты ўцяклі.
На вёску зноў напала сьвяточнасьць. Ва ўсіх хатах пяклі яечні.
Вясковая баба шчыра грала ролю Гайзікавай жонкі. Яна смажыла пшанічныя бліны ў Гайзікавай хаце вельмі спрытна.
Дым каціўся з комінаў, кучаравіўся ўгары і бруштыніўся ў размаітыя круцёлкі. У вёсцы пахла салам. Дзесьці тылілікаў гармонік.
На ўзгорачку сярод вулку разьляглася сьвіньня з дзеткамі, нібы самая галоўная гаспадыня вёскі.
Мельнік скінуў мужыцкую сьвіту, апрануў свае, запыленыя мукой, вопраткі і давай кожнаму паасобку расказваць аб тым, што тут чынілася і дзеялася.
Менск, 1922 г.