На зачарованых гонях (1923)/Тулягі
| ← Вялікодныя яйкі | Тулягі Апавяданьне Аўтар: Змітрок Бядуля 1923 год |
На каляды к сыну → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Тулягі. |
Прапануем да спампаваньня!
Тулягі.
— Бадай цябе трасца, бадай цябе! — буркнуў Арцём і паставіў апарожненую ўжо пляшку ад гарэлкі на стол.
— Ё-о-о чаго зьесьці? — вышэй крыкнуў ён п’яным голасам, адвярнуўшыся да згорбленай, забітай горам жонкі, каторая капалася каля прыпечку.
— Эй, сьцерва, кратайся, — бо калі трэсну! — І яго кулак ужо засьвістаў ў яе над вухам, як ластаўка над сваім гняздом…
Арцёміха здаўна ўжо прывыкла да яго лупцоўкі, дык і не старалася-б, нават, выкруціцца, але ў гэты самы момант з шырокага ложка пачуўся слабы, тоненькі галасок: «Пі-іць, мамачка, піць!..»
Арцёміха падбегла да ложка, а тымчасам Арцём бразнуў дзьвярыма й вышаў.
— Д-аю, Ганулька, даю! — марматала Арцёміха й баржджэй шмыг у сенцы з конаўкай за вадою.
Гануля была дзяўчынка гадоў трынаццаці — стройненькая, пекненькая і ўжо каторы год служыла ў аднаго багатага гаспадара, бо бацькі яе чуць самі, дзед з бабай, кутам прахаваліся, — і то яна ім кожын год на Каляды грошы аддавала. Цешыліся яны сваёй дачкой, але прылучылася няшчасьце. Восеньню пры малацьбе Ганулька прастудзілася й захварэла. Адвязьлі яе дамоў да бацькоў. Прывялі старога знахара; даў ён ёй нейкія галачкі з хлеба, зельле; купілі ліманаду й пірага ў Соркі, — але нічога не памагала. Кажа яна, што ўнутры нешта паліць і ўсё піць хочацца. Уся яна высахла, як лучына, а вочы, быццам вугалі, гараць. Бывае часам, што з гарачкі яна выкідваець ўсялякія штукі й няпрытомна гаворыць.
Сягоньня яна толькі цяжка стогнець, лежачы на сяньніку… А праз брудны кавалак шыбіны, перакрыжаванай лучынкамі, прасьвечваюцца праменьні сонейка й многаколерны пыл тоўстым слупам даходзіць аж да бледнага твару Ганулькі… Пазіраець яна на залатыя праменьні й сьлёзы коцяцца з вачэй… Вось, пачала абамлеўшымі ад смагі вуснамі нешта шаптаць ціха, слаба… Маці прыслухаецца, але ня можа пачуць нічога.
Шэпт усё слабей ды слабей… Гэтак сама шэпча і скрыпка калі музыка адыймаець ужо смычок са струн.
Змоўкла Ганулька…
Маці датаркнулася да яе, ажно яна ўжо сьцюдзёная, як лёд. Арцёміха ня плакала, не галасіла, толькі слаба крыкнула „ай“! — яна ўжо выплакала за свой век усе свае сьлёзы.
Гэта ведаюць старыя, сумныя могілкі за вёскай. Гэта ведаюць там, рознарослыя крыжы й крыжыкі яе дзяцей: Юзя ўтапіўся, Марылю кабыла забіла, Агатку яна сама прыспала на ложку, Сьцёпка так памёр ад нейкага безгалоўя — мала-ж ёсьць напасьцяў у няшчасных, бедных вёсках?
Як нарыхтаваная машына, Арцёміха цяпер рабіла ўсё бяз цікавасьці, чула, як на хаўтарох бабы цешылі яе, ківаючы галовамі, сморкаючыся ў хусткі ды прыгаварваючы проста з мосту:
— А ты-ж бедная, Арцёміха!
— А ты-ж ня вытрымаеш, Арцёміха!
— А як-жа-ж ты будзеш жыць, Арцёміха!
— А ей-ей, Арцёміха, матачка!
І шмат нагаварылі гэткіх слоў, што аж вушы вянулі. Чула Арцёміха, як на хаўтурох шаптункі вялі, што гарэлкі мала, што закусак скупа, што таго-сяго не хватаець, але ня цікавілася, як-бы не пра яе казана…
Ачнулася яна толькі тады, як вынесьлі дамавіну, як асталася адна, бо зьнядужыла сама пайсьці…
Азірнулася…
— Матачка боская!..
І давай сухімі сьлязамі плакаць і прыгаварваць нарасьпеў.
— А я-ж цябе насіла пад сэрцам!
— А я-ж цябе гадавала, нянчыла, сьлёзкі выцірала, карміла, адзявала…
— Хадзіла на падзённую і аб табе ўсё думала… купляла хустачкі чырвоненькія…
— Няхай-жа бы ты жыла, і я бы табе палатна наткала, я-ж ужо кросны прыгатавала…
— А я бы сама падставіла плечы, каб бацька мяне біў, а не цябе…
І, як галубка падстрэленая, білася, кідалася старая Арцёміха.
Плакала старая Арцёміха сухімі сьлязамі й быццам пяяла:
— Зямля — зямелька родненькая!
— А ты-ж ужо навекі прыкрыла сьцюдзёнымі грудкамі Ганульку маю…
— А ты яе навекі, навекі схавала ад сонейка!…
— Ніколі яна ўжо не адчыніць вочкі ясныя — ніколі, ніколі!..
— Ніколі галасочак яе не зазьвініць — ніколі, ніколі!..
— Хай каршуны кіпцямі рвуць мае грудзі старыя!..
— Хай сабакі гломзаюць маё сэрца непатрэбнае!..
Зноў заенчыла «ай!» і змоўкла. Увайшоў Арцём і ціха сеў, але баржджэй усхапіўся, бо вялікі галагуцкі певень ускочыў на ложка, дзе ўперад ляжала Ганулька.
— Кі-і-ш-ш-ш! Кі-і-ш-ш-ш! — і ня вытрываў…
— А бадай цябе трасца, бадай цябе! — крыкнуў ён і дзіка азірнуўся на цёмны кут ля печы.
Крыкнуў ён не на бабу сваю, як усягды, але на самога сябе. І то не крыкнуў ён на свой страшэнны боль, каторы, як-бы кляшчамі, абхапіў яго ўсяго…
— Бадай цябе трасца, бадай цябе!.. І паваліўся на мокры гліняны памост, вобземлю й плакаў, як малое дзіцянё…
Пасадзец, 1912 г.