На літаратурныя тэмы (1929)/Аб творчасьці Натальлі Арсеньевай

На перагібе. (Увагі да другой квадры роману Ц. Гартнага „Сокі Цаліны“ — „На перагібе“ Аб творчасьці Натальлі Арсеньевай
Крытыка
Аўтар: Мікола Байкоў
1929 год
Наша літаратура за 1925 г. (Увагі і гадкі)
Іншыя публікацыі гэтага твора: Аб творчасьці Натальлі Арсеньневай.

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




АБ ТВОРЧАСЬЦІ НАТАЛЬЛІ АРСЕНЬЕВАЙ.

Ins hohe Meer werd’ ich hinaus geniesen(GaetheFaust“).

У нашай сучаснай беларускай літаратуры ёсьць адзін даволі значны мінус. Гэты мінус выразна выявіўся, калі ў мінулым годзе найбліжэйшыя супрацоўнікі „Полымя“ сабраліся ў фотографіі для юбілейнага здымку. Была заўважана і яўна кідалася ў вочы адсутнасьць жанчын. І сапраўды, У юбілейным № „Полымя“ мы зусім ня знойдзем ані ў групавым здымку, ані сярод паасобных портрэтаў жаночых абліччаў. Гэта — прыкры факт, але факт: у той момант, калі Кастрычнікавай рэволюцыяй дадзена кабетам магчымасьць найпаўнейшага выяўленьня іх творчасьці і актыўнасьці ва ўсіх галінах жыцьця, у галіне літаратурнай дзейнасьці наша беларуская, (як, аднак-жа, і расійская, і украінская) кабета выявіла сябе вельмі і вельмі нязначна. Якая тутака прычына, гэта — пытаньне іншае, але прыкры факт застаецца фактам: літаратурная выява нашай савецкай жанчыны дужа бедная.

Тым больш трэба прывітаць, як выяўленьне жаночай творчасьці ў нашай літаратуры і як наогул выдатную зьяву ў нашым пісьменстве, выхад у Вільні сёлета асобным выданьнем зборніка вершаў Натальлі Арсеньевай „Пад сінім небам“ (137 старонак).

Праўда, Н. Арсеньева — ня наша савецкая поэтка. Але яна прыналежыць да беларускай літаратуры, якая, дзе-б яна ні зьяўлялася, уваходзіць у агульны струмень беларускага культурнага развою нашых „рэволюцыйных“ дзён.

Праўда і тое, што Н. Арсеньева не беларусінка, а расіянка родам, але яна блізка зжылася з Беларусьсю, прасякнулася беларускай культурай і шчыра палюбіла сваю новую бацькаўшчыну. Паказальны з гэтага погляду яе верш „Лятуценьні“.

Часам, як толькі заплюшчу я вочы,
Бачу я край той, дзе мора плюскоча,
Бачу я фарбы паўдня.
Бачу я мора пахнючае кветак,
Белыя дрэвы, прыгожа ўсё гэтак
Ў ласках гарачага дня.
Бачу нябесныя, сінія далі,
Бачу узоры, што ночы саткалі
З буйных палудзенных зор…
Гэта — краіна, дзе я нарадзілась,
Гэта — ўсё тое, чаму я малілась,
З чым я вяла разгавор.

Аднак сэрца поэткі не ляжыць да сваёй мінулай бацькаўшчыны, яно жыве беларускім бледным небам і беларускаю прыродаю. Яна кажа:

Толькі чаму-ж маё сэрца ня йрвецца
У тую краіну, чаму яно б‘ецца
Ціха, спакойна саўсім?
Мусіць, чужыя паўдзённыя чары
Новы абраз той, тускнеючы, стары
Выціснуў ў сэрцы маім.
Нашае сіняе, бледнае неба,
Нашы палоскі нясьпелага хлеба
Пэўне, што сэрцу радней.
Нашы маркотныя, мглістыя ночкі,
Нашы бярозы, рабіны, дубочкі
Мне за ўсе чары мілей.

Адсюль зусім натуральным зьяўляецца эпіграф да вершу, узяты з Янкі Купалы:

Дзе ў чужыне будзе сад так гадаваны,
Дзе такі там хорам важна збудаваны,
Што мне замянілі-б хату і бярозкі,
Хату і бярозкі беларускай вёскі?

У беларускай літаратуры Натальля Арсеньева ідзе сьледам непасрэдна за Алёізай Пашкевіч—Цёткай і Канстанцыяй Буйло, як трэцяя выдатная беларуская поэтка, але з погляду ўнутраных якасьцяй і тэхнікі сваёй творчасьці яна стаіць вышэй за першых дзьвёх. Папершае, у стасунку да Цёткі зусім ясна, што яе поэтычная творчасьць з погляду мастацкасьці асаблівай цікавасьці не выяўляе. Мова яе дужа неапрацованая, рытміка слабая. Падругое, і Канстанцыя Буйло становіць нейкуюсь выпадковасьць у межах беларускай поэзіі. Канечна, яе вершы з боку тэхнікі стаяць вышэй за вершы Цёткі, але ўнутраны зьмест іх няглыбокі, і поэзія Буйло ня выходзіць з абсягу вершаваных высказваньняў „пагімназыцку“ закаханай маладой дзяўчыны. Што Буйло была „выпадковасьцю“ ў межах нашай поэзіі, гэта яскрава даводзіцца тым, што яна вельмі хутка адышла ад літаратуры, — адышла, як толькі спынілася крыніца яе дзявоцкага натхненьня, — і, вышаўшы замуж, Канстанцыя Буйло супакоілася, а не падаравала беларускай літаратуры ад таго часу аніводнага вершу.

У асобе Натальлі Арсеньевай мы маем поэтку першае, так сказаць, ступені з выпрацаванай тэхнікай вершу пры ўнутранай зьмеснасьці поэтычнай творчасьці.

Нельга, канечна, адмаўляць, што мова Арсеньевай ня зусім яшчэ добрая беларуская мова: залішне багата яна аздоблена, асабліва ў вершах, што адносяцца да 1921—1922 г. г, непатрэбнымі русізмамі лексыкі і фразэолёгіі. Нават у вершах ад 1925 г. трапляюцца такія небеларускія сказы як „лёгкія ўздыханьні красуючых палей“ („Улетку“), „ізумрудныя конікі — дзеці палей“ („Разьвітаньне“). Пясьнярка часта ўжывае неўласьцівыя нашай мове дзеяслоўныя прыметнікі цяперашнага („травах жаўцеючых“, „аўсох сьпеючых“) і мінулага („межаў, паросшых “, „зьвяўшых напоў лепясткох“ і г. д.) часу. Русізмы ў лексыцы — зусім звычайная зьява, як, прыкладам: „лепясток“, „луч“, „пуць“, „дняўны“, „жаркі“ і інш. З расійскай фразэолёгіі цікава адзначыць: „Ідуць разгаворы“ („Лятуценьні“), „нічога зусім не жадаецца“ („Красавік“). Адным словам, было-б няправільным казаць, што мова пясьняркі — чыстая беларуская мова. У гэтых адносінах мова Н. Арсеньевай падобна да мовы М. Багдановіча. І нездарма ва „ўвагах друку“, што дададзены да зборніка вершаў „Пад сінім небам“, побач з паказаньнем на памылкі правапісу, казана: „Таксама там-жа ўкраліся некалькі слоў, якіх у апошні час у беларускай літаратурнай мове высьцерагаюцца“. Сапраўды, адхіленьняў ад норм нашай звычайнай літаратурнай мовы ў Арсеньевай зусім не малая колькасьць. Аднак, магчыма адцягнуцца ад недахопаў мовы, натуральных для пясьняркі, якая вырасла і выхавана ва ўмовах расійскай культуры. Галоўнае — унутраны бок творчасьці. Галоўнае — выпуклая індывідуальнасьць поэткі.

І разглядаючы з гэтага боку творчасьць пясьняркі, ня можна ня прызнаць, што тутака мы маем вельмі выдатную зьяву ў нашай літаратурнай рачаіснасьці, маем у яе асобе — поэтку з ярка вызначанай індывідуальнасьцю.

Першае ўражаньне, — піша на старонках віленскай часопісі „Родныя гоніМ. Чэмер, разглядаючы зборнік „Пад сінім небам“, — магутнае, пераконваючае, што перад намі — зьявішча сапраўднай, самамэтнай організацыі поэзіі, кроўна-блізкай найглыбейшым жаралом народнага духу і дзеля гэтага маючай усе падставы для далейшага бліскучага развою і расьцьвету…“

Натальля Арсеньева мае ўсё, каб зрабіцца першарадным творцам у поэзіі, — мае глыбокі і шырокі грунт пад сабой. Якія-ж тэмы даюць асноўны зьмест творчасьці пясьняркі і якім ухілам азначаецца кірунак яе поэзіі? Якія крыніцы-жаралы яе творчасьці?

Сонца вясьнянага першыя косы,
Грукат крыніцаў і раньнія росы,
Восені жоўта-чырвонай адцені,
Смуткі зьмярканьня, начы лятуценьні,
Сэрца развагі і сэрца парывы,
Песьні, што ўлетку плывуць па-над нівы,
Плач лясуна, карагод русалчыны,
Чары і зводы начное часіны,
Смутнай балотніцы сьмех-прычытаньне,
Роднай старонкі ціхое каханьне,
Ўсё, што у сэрцы жыве і пяе; —
Вершы мае…

Гэтак кажа поэтка ў пачатковым вершы свайго зборніку, вершы, які на яе думку, павінен зьяўляцца свайго роду пляцформай яе поэтычнай творчасьці, чаму ён і мае нататку: „Замест прадмовы“.

Зьмеснасьць творчасьці, як бачым, дужа багатая. Гэта — мора бяздоннае, само жыцьцё бяскрайнае.

У зборніку знаходзім вось якія разьдзелы: I — „Родны край“, вершы, афярованыя Беларусі; II — „Абразкі“, апісаньні і малюнкі вясны, восені, ночы, дня, прадночнай пары і іншых зьмен у прыродзе; III — „Жыцьцёвае“, нізанка вершаў філёзофскага зместу з „праклятымі пытаньнямі жыцьця“; IV — „Настроі і лятуценьні“, эмоцыянальнага зьместу, і V — „Зачарованы кут“, з народнай крыніцы.

У кожнага поэты ёсьць свае аблюбёныя — тэмы, ёсьць асноўны мотыў, „лейт-мотыў“ поэтычнай творчасьці.

Такім асноўным мотывам у творчасьці Арсеньевай зьяўляецца апяваньне прыроды. Яе з пэўным правам можна назваць, прынамсі, цяпер пераважна пясьняркай прыроды. Закаханьне да прыроды, захапленьне бязьмежным прыдодным жыцьцём, распрасьцёртым пад сінім небам бяздонным, — вось што выразна выпукляецца ў вершах Натальлі Арсеньевай. Яна жыве адным жыцьцём з прыродай, і яе сэрца б‘ецца ў унісон з косьмічным пульсам.

Сонца заходзіць… На вежах кляшторных
У шклах запаляюцца тысячы зорных
Ярка-чырвоных агнёў…
Хораша… Марыцца… Сэрца імкнецца
У край, што яшчэ прыгажэйшым здаецца,
Сумны, а родны ізноў.

Гэтак пачынаецца першы верш з разьдзелу „Родны край“. З цясьніны аграмадзін буйнога гораду сэрца поэткі імкнецца ў іншы край.

А што-ж там, у гэтым краі, сумным і мэрам далёкім, але разам з тым прыгожым, родным і блізкім?..

Там… там усё быццам так, а іначай
Хваляю ў сэрца ліецца гарачай,
Там, там усё прыгажэй.
Сіняе, сіняе неба бяз конца,
Смутна вясёлае, яснае сонца,
Далі бязьмежных палей.
Там, там у гожыя, цёплыя ранкі
Песьняю срэбнай вітаюць жаўранкі
Першыя проблескі дня,
Песьняю будзяць ціхія лагчыны,
Дзе яшчэ пасам густым, цёмна-сінім
Сонца калышацца мгла.
Бор там… Магутныя сосны-асілкі,
Белы бярэзьнік, высокі ды хілы
Ягаднік, мох між сасон…
Цёмныя, поўныя страхаў гушчары,
Байкі сасоньніку — лесныя чары,
Птушкаў пад веткамі звон…
Лета там… Хвалі па жыце гуляюць,
Колер зялёны у ерэбны зьмяняюць,
Срэбны, у сіні, сівы…
Сьцежкай зялёнаю ў жыта забрацца —
Можна у золаце зьнікнуць, схавацца.
Жыта вышэй галавы.

Адным словам, сэрца поэткі імкнецца з цясьніны гарадзкіх вуліц на прасторы вясковых палёў і бароў, бо тутака, на гэтых неабсяжных прасторах, асабліва поўна выяўляецца магутнасьць прыроды ва ўсёй красе яе шматфарбнага жыцьця. Сярод вершаў Натальлі Арсеньевай амаль што ня знойдзем вершаў на гарадзкія тэмы. Горад з яго фабрыкамі, дымным паветрам, жвавым рухам гарадзкіх вуліц — лунаюць па-за ўяўленьнем поэтыкі. Толькі адзін-два абразкі гарадзкога жыцьця, прытым сярэднявечнага, і адбіліся ў творчасьці поэткі.

Першы:

Гаснуць косы на вежах готыцкіх касьцёлаў
І, зьніжаючысь, шклы запаляюць агнямі… (стар. 28).

Другі:

Таюць хмурынкі у небе высока,
Хвалі туманаў над Вільняй плывуць,
Места раскінулась ўнізе, далёка…
Вежы касьцёлаў у неба глядзяць,
Цэркваў блішчаць залатыя галовы,
Цёмнымі плямамі дрэвы ляглі… (стар. 35).

Горад у прызмроках вечаровых, чым яшчэ захапляўся, на свой канечна, манер, Максім Багдановіч… Але няможна таму, хто закаханы ў прыроду; любіць сучаснага, цеснага, буйнага гораду… Магутныя вобразы вясковай прыроды засланяюць у вачох паэткі вобразы гораду.

Ёсьць адна рыса, якая радніць Арсеньеву, як пясьнярку прыроды, з нашымі клясычнымі апявальнікамі прыроды, Якубам Коласам і Ясакарам, а з чужаземных, асабліва — з бэльгійцам Родэнбахам: прырода ў яе вачох ўстае, як жывая, адухоўленая прырода. Адсюль — сымболізм, як адзнака творчасьці пясьняркі, якая збліжае яе ня толькі з Коласам, але і з Купалам. У яе вершах раскідана, мэрам іскрыстым жэмчугам, ня мала сымболяў, трапных мэтафор.

У ўяўленьні поэткі:

„Дзіўна-жахліва трапочуць асіны“ (стар. 9).
„Вецер пралётам цалуе, ласкоча“ (стар. 10).
„Плавае сонца з хвалямі ветру“ (ibid.).
«Каліна вітаецца з яснай зарой“ (стар. 18).
„Вабяць ласкай нябесныя далі“ (стар. 21).
„Ветрык вясеньні, жартуючы, вее“ (стар. 22).
„Лес вітае нае нячутнымі словамі,
Нам сьмяялася неба празрыстае“ (стар. 127).
„Дзень канае з недаверчывай, кволай усьмешкай,
З нявыразнай усьмешкаю хворых людзей“ (стар. 29).
„Далякосьцямі неба бяздоннымі
Выплываў белых зор карагод.
А між імі з усьмешкай халоднаю
Усходзіў месяц, прыбраўшыся ў мглу“ (стар. 31).
Восень, прыбраўшыся ў кроў і у сонца,
У золата—лісьце, ў жамчуг—валаконцы,
З ліры сваёй здабывае бяз конца
Струнаў глухі перабор“ (стар. 32).
„Адкінуў злы ветрык далёка жалейку,
Што хмару-зладзейку будзіла зьняцейку,
Адкінуў і ў вецьці схаваўся“ (стар. 34).

Ад сымболізму часам адчыняецца просты шлях да містыцызму, і пры тым кволага, нездаровага містыцызму (прыклад у межах расійскай поэзіі — Ул. Салаўёў). Налёты містыцызму дзе-ні-дзе празіраюць і ў творчасьці Н. Арсеньевай, што становіць, бязумоўна, пэўны мінус, Напр., зоры для яе — „вочы малых засмучоных анёлаў“ (ст. 28). І часам лунае яна ў сваіх думках у „недасяжным“, я казаў бы, мэтафізычным.

Адзін з найпрыгажэйшых вершаў усяго зборніка „Улетку“ асабліва выразна адбівае містычны нахіл пясьняркі.

Жамчужнай мглою хмаркі абвязалі
Нябёсы, сенца пуць.
Па залатых жытох сярэбраныя хвалі
Плывуць, плывуць, плывуць…

Які прастор кругом! Бяз берагу, бяз краю
Калышуцца жыта!
Ў ружовым полымі вятраны дзень згарае, —
Як цёпла, любата!
Шматфарбным дываном, красой-вясной сатканым,
Лажыцца сенажаць!
І ўдзень, і на зары, і ўвечары, і зрана
Там жаўранкі зьвіняць.
І звонкі іх прызыў і лёгкія ўздыханьні
Красуючых палей —
Нясуцца да нябёс малітвай дзякаваньня
Вышэй, вышэй, вышэй…

Аднак-жа выявы містыкі зьяўляюцца ў Арсеньевай толькі выпадковасьцямі. Той, хто закаханы ў прыроду, той ідзе на шлях натуралістычнага сьветапогляду.

У чым мэта жыцьця? — пытаецца поэтка, —

Мэта жыцьця, кажуць: гэта — хаваці
Сэрца ад смуткаў і сьлёзаў ня знаці.
Думкі аб праўдзе… Гэт, глупства усё,
Мэта жыцьця — захаваці жыцьцё.

Захаваньне жыцьця немагчыма без змаганьня, без барацьбы, і адсюль жыцьцё і змаганьне ў поглядах поэткі злучаюцца ў неразрыўнае цэлае.

Ты, спытайся, ці ёсьць што ў блакіту бяздонным,
Чым там душы жывуць і шукаюць чаго?
Бо калі ўсе там роўны, ў тым царстве бяссонным, —
— Там няма і змаганьня, навошта яно?
Там ні злобы няма, ні пытаньняў гарачых,
Там і мэты няма, там — нічога няма!

(Ты спытайся…).

Дзе жыцьцё, там — змаганьне, дзе змаганьне, там — протэст супроць несправядлівасьцяй соцыяльнага парадку, які дзеліць людзкасьць на дзьве няроўныя часьціцы. Гэты протэст выліваецца ў форме трывожнага пытаньня:

Чаму у сім жыцьці нямілым
Няпраўда, дзе вокам ні кінь,
Чаму адным славу і сілу
І шчасьце жыцьцё аддзяліла,

Другім — толькі гора, хоць згінь!
........
Чаму? Мо‘ няроўна вясною
Дзя ўсіх зьзяе сонца з нябёс?

(„Чаму“…)

Гэта „чаму“ ня ёсьць адзіночнае праклятае пытаньне, якое ўстае ў думках поэткі; яна пытаецца і аб тым:

Скуль усё: ўночы смутныя зоры,
Ураньні золата сонцавых кос,
Удзень ціхія лясоў разгаворы,
На заходзе — хмар яркае мора,
А ў душы — вечна дзіўнае гора,
Горкі смутак нявылітых сьлёз?

І гэта гора, што таіцца ў сэрцы, часам прарываецца наповерх у паасобных вершах, асабліва ў „Настроях і лятуценьнях“. Не хапае ў поэткі сілы,

Каб ня думаць аб тым няпрыхільным, нямілым
Сумным жыцьці апошніх гадоў.

І гукі хаўтурнага марша смутна-журблівага даюць канву для глыбокамастацкай элегіі пясьняркі „На мотыў хаўтурнага маршу“.

Вось адрывак з яе:

Кінь ты жыцьцё надарванае, сумнае,
З доляй змагацца ўсё роўна ня час.
Сэрца-ж тваё, як засьнець неразумнае, —
Людзі ўспамянуць: і гэты загас!
Гукі хаўтурнага маршу згаджаюцца
З гэтаю доляю… Чуеш: змагаюцца
Быццам з жаданьнямі жыць?
„Досі ўжо“, — сэрца дрыжыць.
Досі ўжо долі шукаці шчасьлівае…
Сьветлыя думкі, надзеі — мана.
Толькі блісьне шчасьце зоркай звадліваю —
Глянеш, ужо і загасла яна!
Досіць… а гукі дрыжаць, надрываюцца,
Плачуць, а потым ізноў разрастаюсца,
Лісьць пажаўцелы у тон ім шуміць:
Досі ўжо, досі ўжо жыць!

Па глыбокай натхненнасьці жывога пачуцьця смутку бязьмежнага, па музычнасьці і бездакорнай рытміцы гэты верш магчыма было-б назваць найлепшым вершам Арсеньевай і разам з тым адным з найлепшых вершаў у межах беларускай поэзіі. Ён стаіць на роўным стопню з найлепшымі вершамі М. Багдановіча і сапраўднага нашага клясыка Янкі Купалы.

Такім чынам, у настроях поэткі часам праяўляюцца маркотлівыя тоны.

Аднак-жа, яе поэзію нельга назваць поэзіяй пэсымізму, — утомы ад жыцьця, што давала-б пэўную падставу для адмоўнай крытыкі: бо ныцьцё і смутак адзначаюць адмову ад барацьбы за жыцьцё. Ныцьцё ў нашыя дні характарызавала-б настрой інтэлігента старой дарэволюцыйна-ідэалістычнай рошчыны. Але Н. Арсеньева — ужо інтэлігентка новай формацыі натуралістычнага кірунку. Здаровы натуралізм — гэта найлепшая проціатрута ад пэсымізму і роспачы. І калі ў яе поэзіі праглядваюць смутныя фарбы, дык яны праглядваюць толькі выпадкова, і не яны даюць асноўны грунт яе творчасьці. У асноўным і цэлым яе поэзія — оптымістычная. Крыніца гэтага оптымізму — захапленьне сіньню неба, закаханьне да магутнай прыроды. Сапраўдны думанастрой поэткі выдае першая палова яе прадмоўнага вершу:

Ад няпрыветных песьняў гора,
Ад смуткаў шэрае зямлі,
У неба сіню, ў неба мора.
Пагляд прыстаўшы падымі.
Пад сінім небам няма распачы
Глухой, бязьмежнай, што гнець усё,
Пад сінім небам усё іначай,
Здаецца дзіўным, як сон, жыцьцё,
Зусім нязнаным, праўдзіва-ўзьлётным
Шыцьцём-натхненьнем, без перашкод…
У нябесных сінях несьмяротных
Бясконцым сьвятам сплывае год…

Дык гэт‘, у неба, у край вясеньні
Ад мар, што душаць у жыцьці.
На белых крыльлях лятуценьня,
Пясьняр, на слова-чар ляці!

Прырода ў шматфарбнасьці яе зьяў і процэсаў, У вялічавай спакойнасьці пушч-лясоў і бязьмежнай сіньню неба ёсьць магутнай крыніцай, якая здымае з сэрца людзкога ўсе атруты і пакуты:

Слабы, хворы ў цішы скора
Свае болькі, сваё гора
Пазабыўшы, ўстрапянецца.
Сілы — дасьць яму крыніца,
Веру — сонца, што іскрыцца,
Сьмеласьць — неба, што сьмяецца.
Лес яму аб волі-долі
Зашапоча што-раз болей,
Прымірыць з жыцьцём нямілым.
Ў неба гляне і устане
Зноў з нядоляй на змаганьне
Верны сын зямелькі шчырай.

(„Крыніца“).

Такім спосабам, жыцьцё прыроды, азначаючы зьмест творчасьці, тэматыку поэткі, азначае і выпраўляе, там, дзе трэба, асноўныя тоны яе поэзіі.

Крыніца — здаровая, багатая, дадатная, якая сапраўды можа ўзгадаваць прыродную поэтычную здатнасьць.

Побач з гэтай крыніцай стаіць і другая таксама невычарпальная, найбагацейшая крыніца мастацкай поэзіі, — жывая творчасьць народная, — крыніца, з якой узяты тэмы для апошняга пятага разьдзелу зборніка „Зачараваны кут“. Тутака лірыка мае нахіл зьмяніцца на эпос, і вершы пераходзяць e баляды, апрацаваныя на фольклёрныя тэмы: „Балотніца“, „Плач старога лясуна“, „Вясельле“, — вадзянога дзеда з заліўцай-дзяўчынай. Асабліва добра ўдаюцца Арсеньевай, чаго і натуральна чакаць ад поэткі, вобразы загубленых дзяўчын-каханак. Яе баляды на гэтыя тэмы — найлепшыя ў нашай поэзіі.

Цікавасьць да фольклёрных мотываў ясна вызначылася ў першым ужо зборніку твораў Натальлі Арсеньевай, — і гэта цікавасьць можа абяцаць новыя, самыя прывабныя далягляды для далейшага развою яе поэтычнай творчасьці.

Такім спосабам мы бачым Арсеньеву на тым самым шляху, якім прайшлі і іншыя нашыя выдатныя песьняры.

Якія могуць быць разьвіленьні гэтага шляху?

Ад прыроды — просты шлях да чалавека.

Ад натуралістычных і фольклёрных мотываў адчыняецца просты пераход да мотываў соцыяльных, да мотываў змаганьня за найлепшае жыцьцё ў вялікім чалавечым колектыве.

Калі гэтыя мотывы будуць выкарыстаны нашай поэткай, яе творчасьць знойдзе для сябе найпаўнейшае завяршэньне.

Абы-толькі, можна выказаць пэўнае пажаданьне, абы-толькі ўхіліцца ад небясьпекі збочыць на шляху далейшых шуканьняў у бяздоннае мора туманнай філёзофскай містыкі.

Здаровы натуралістычны кірунак думанастрою поэткі можа даць забясьпеку, што такога збочаньня ня будзе.

Полымя“, 1927 г., № 8.