Ненавісць між намі быць не павінна
| Ненавісць між намі быць не павінна Публіцыстыка Аўтар: Уладзіслаў Талочка 1919-1920 год Крыніца: Krynica - 1919. - №5, с. 1; 1920, №5 ,с. 1 |
Прапануем да спампаваньня!
Boh jość samaj miłaściaj. Dziela hetaha my zaŭsiody pawinny być poŭny miłaści jak da Boha, tak i da kožnaha Jaho stwareńnia, a pradusim da čaławieka, našaha bližniaha. Značycca, nienawiści miž ludźmi być nie pawinna. Zmahacca z joj – świataja pawinnaść kožnaha čaławieka. Ludzi wiedajuć ab hetym wielmi dobra. Biada tolki ŭ tym, što jany nie zaŭsiody chočać wystupić woraha prociŭ kožnaha prajawu nienawiści. Usie ludzi, jakija majuć choć krychu ŭ sabie rozumu i sumleńnia, nienawiść, biaručy ahułam, haniać. Za toje jany robiać wyniatak dla niejkaj adumysłowaj nienawiści, jakoj dajuć pašpart na wolnaje žyćcio. “Woś hetaha woraha, kažać časta takija ludzi, my majem prawa nie lubić, bo tak nam radzić naš honar, naš narodny intares, našaje niezaležnaje žyćcio”…
Ale my, jak praŭdziwyja chryścijanie, majučyja dobruju wolu brać pad uwahu cełaść nawuki Chrystusa, na ŭsio heta z najhłybiejšym prakanańniem musim adkazać: niapraŭda, što niekatoryja zdareńni našaha žyćcia patrabujuć u nienawiści! “Kožny – kaža św. Jan – chto nienawidzić swajho brata, jość zabiŭca” (List sw. Jana, 3, 15).
1. Biełaruski narod heta pradusim – sialanie chlebaroby. Ziamla – skarb Biełarusa najdaražejšy. Ziamielku da jašče swaju rodnuju Biełarus lubić usiej dušoj swajej, ščyra na jej pracuje i umieje pracawać. Jak ryba biez wady, tak naš Biełarus biez ziamli žyć nia moža. Značycca, nadzieł ziamloj, jak Biełarusaŭ zusim bieźziamielnych, tak i małaziamielnych – sprawa duža wažnaja. Dziela hetaha pryšły Sojm ustawadaŭčy u Wilni, a nackarej u Miensku, u katory pasły ad Biełarusaŭ razam s pasłami ad inšych narodaŭ, jakija žywuć u Biełarusi, u pieršy čarod zojmucca sprawaj ziamielnaj, kab patrabujučych abdaryć ziamloj, kab Biełarus dolu swaju palepšyŭ, kab tak nie ciarpieŭ, jak dahetul. Stacca heta musić biezpramienna.
Tymčasam wy, Braty Biełarusy, časta spatykalisia z ludźmi, jakija ŭ sercach wašych starajucca zapalić nienawiść da panoŭ i da bahačoŭ. Peŭna, što nie adna ciažkaja wina lažyć na sumleńni panoŭ i bahačoŭ adnosna da Biełaruskaha narodu, ale, barani nas Boža, kab my ich nienawidzieli. Nienawiści ani ŭ sercy, ani ŭ myślach, ani ŭ woli, ani na wusnach my da nikoha mieć nie pawinny. Dy i što jana nam pamoža? Pamahčy – ničoha nie pamoža, a tolki zaškodzić jak prad Boham, jaki jość “daŭca daroŭ dobrych”, tak i prad ludźmi, jakija tady buduć taksama nas nie lubić i staranicca. Čaławiek, poŭny nienawiści da bližniaha swajho – šmat horšy ad źwiera dzikaha, bo źwier, nie majučy rozumu, nie maje i winy. Tak, nienawiść nam nie patrebna!
Zatoje patrebna nam silnaja i jasnaja świedamaść swaich prawoŭ i pawinnaściej. Kali miljony našaha siarmiažnaha narodu buduć mieć takuju świedamaść i jak adzin muž wystupiać za abaronu i zdabyćcio prawoŭ swaich, tady budzie wialikaja siła u našym hołasie, u našych światych pažadańniach, u našaj woli – budzie siła, prad jakoj worahi našy razstupiacca sami.
Aprača takoj świedamaści našych prawoŭ, da jakoj wiadzieć zdarowaja, chryścijanskaja, narodnaja aświeta, patrebna nam taksama arhanizacyja, jakaja złučyła b usich Biełarusaŭ u wadno cełaje, wažkaje, wializarnaje. Wiedama, što worahi našy paasobku zhłumiać nas lohka, ale kali my budziem stanawić adnu siłu – tada nam niama ničoha strašnaha.
Tak woś hetaha, Bratočki, nie zabywajcie nikoli!
2. Moža wam, Braty Biełarusy, zdarajecca taksama spatkać i takich ludziej, jakija starajucca zasiejać u dušy wašaj nienawiść da Palakoŭ, haworačy, što jany najbolšyja našy worahi.
Ale my musim pa chryścijansku i ab hetym dumać. Peŭna, kožny narod nie światy, dyk i Palaki majuć swaje hrachi prad Biełaruskim narodam. Hetak užo daŭno zawiałosia na świecie, što kožny narod hrešny, bo najbolš lubić samoha siabie i zusim nie dumaje ab tym, ci jon jość sprawiadliwy prad druhimi narodami. Usio heta razsudzić niekali Boh, jaki jość samaj sprawiadliwaściaj; Jamu my i pakińmo naš žal i kryŭdu, a nienawiść u sercy našym niachaj miejsca nikoli nie znajdzie! Brydka robić toj čaławiek, jaki ŭściaž ciahajecca pa sudoch z susiedźmi swaimi, niadobra taksama pastupaje i toj narod, jaki z susiednimi narodami žywie ŭ niazhodzie i plawujecca z nimi. My, Biełarusy, doŭha spali i šmat času darma zmarnawali, dyk nie majem jaho na hryźniu i nienawiść. Tym bolš, što siarod Palakoŭ, trymajučych z biadniejšymi i pakryŭdžanymi, jość mnoha ludziej, jakija nas razumiejuć i nam spahadajuć, i kožnuju hadzinu hatowy pamahčy ŭ biadzie Biełaruskaha narodu.
Značycca, baranić prawoŭ swaich my pawinny, ale biez nienawiści. Na nienawiść u nas niama miejsca.
3. Šmat Biełarusaŭ, jakija dziela “polskaj wiery” hladziać na ŭsio na świecie polskimi wačami i časta wyrakajucca nia tolki matčynaj mowy, ale i swajej Baćkaŭščyny, razam z hetym pačynajuć zaražacca nienawiściaj da našych susiedziaŭ Litwinoŭ. A heta duža niadobra; kali ty, biedny, bracie Biełarus, pastanawiŭ wyračysia ŭsiaho swajho, pryniać usio čužoje, nie raŭnujučy jak taja warona, što prystroiłasia ŭ pierje pawy, dyk biary u čužyncaŭ tolki adno dobraje. Biary ŭ Palakoŭ, wučysia i naśleduj toje, što ŭ ich jość dobraje, razumnaje, pieknaje. Ale niachaj ciabie Boh baronić pazyčać u ich časta spatykanuju nienawiść i pahardu da Litwinoŭ, Ukraincaŭ i inšych. Nie zabywaj taho, što ty nie pan šlachcic z zaścienku, a naahuł taki ž chlebarob, jak i twoj brat Litwin, ci Ukrainiec. Dyk wielmi brydka i nierazumna budzie, kali ty, Biełarus, začnieš nienawidzieć, pahardžać i aśmiejwać usio litoŭskaje.
4. A jakija ž pawinny być adnosiny Biełarusaŭ da Niemcaŭ? Reč peŭnaja, što ty, Biełarus, šmat widzieŭ i pražyŭ strašennaha zdzieku ad niamieckich žaŭnieraŭ, ale ci ty, apirajučysia na heta, možaš sabie dumać, što ŭžo paznaŭ jak maje być niamiecki narod? Tady wyšła b, što dobrych narodaŭ zusim niama na świecie. Jak syn narodu naskroź demakratyčnaha, ty, Biełarus, nie pawinien wieryć u bajki, što byccam jość na świecie narody zusim dobryja albo zusim niadobryja. Usie narody majuć šmat čaho dobraha, ale taksama majuć jany i šmat čaho błahoha. Padčas niamieckaj akupacyi moh kožny prakanacca, što siarod Niemcaŭ było ž taksama šmat ludziej dobrych i sprawiadliwych. A kali ty wiernieśsia z niamieckaha pałony, to dobra wiedaješ, jak nam treba mnoha ad Niemcaŭ wučycca. Ad nawuki ž budzie bolš karyści, jak ad nienawiści.
5. Pradstaŭniki ŭ nas Maskaloŭ, z jakimi mahli spaznacca, kali byŭ jašče car, byli byccam usie našy worahi. Prybywali jany da nas z hłybini Rasiei, albo wiali swoj rod z abmaskaleŭšych tutejšych biełarusaŭ i išli na słužbu caru, kab dobra pažywicca toŭstymi “okładami”, kab tutaka, na našym karku zdabyć sabie sławu “wѣrnaho zaščitnika cara i Rośsii”. Ale ž nia ŭwieś narod wialikaruski składajecca z takich prystawaŭ, wučycielaŭ, papoŭ, čynoŭnikaŭ. Tak, nia ŭwieś wialikaruski narod taki. I nam duža i duža redka, jak kažuć: hady ŭ rady, zdarałasia spaznacca z sapraŭdnymi pradstaŭnikami hetaha narodu. Ciapier wialikaruski narod pieražywaje najciažejšyja chwiliny. Usio, što nam haworyć ichnaja historyja ab ich daŭniejšych pieražywańniach, z ciapierašnim pałažeńniem raŭniacca nia moža. A čym ciažejšaja chwaroba, tym bolš chwory maje prawa u spahadu i litaść. Adhetul jasna, što ŭ sercy Biełarusa chryścijanina niama miesca dla nienawiści da Maskaloŭ. Drennyja pastupki i pamyłki treba nienawidzieć, a da ludziej treba zaŭsiody pryjazna adnosicca, a nie waŭkom na ich hladzieć.
6. Haworačy ab nienawiści da našych susiedziaŭ, na kančatak nia možam nie zakranuć našych adnosin da žydoŭ. Mo’ nichto bolš, jak Biełarus, nia wiedaje škodnaści žydoŭskich karčmaŭ, chitraści faktaroŭ i inšych, ale wytykajučy hetyja prastupki ŭsialakich spekulantaŭ – krawapiŭcaŭ nikoli nia možam ahulna ŭsiamu žydoŭskamu narodu rabić takija zakidy. Praŭda, starajučysia, kab nas, kazaŭ by baranoŭ, nichto nia śmieŭ stryhčy suproci našaj woli, arhanizujmasia ŭ kaaperatywy, złučajmasia ŭ hurtki, ale niachaj niwodzin Biełarus swaimi hutarkami, dumkami i pastupkami nie zasłužywaje na strašny, nizki i haniebny dla chryścijanina nazoŭ – pahromščyka.