Пела вясна (1925)/У вялікодную ноч
| ← Бацькаў сын | У вялікодную ноч Апавяданьне Аўтар: Міхась Зарэцкі 1925 год |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: У велікодную ноч. |
Прапануем да спампаваньня!
У ВЯЛІКОДНУЮ НОЧ.
Гадзіньнік на сьцяне цікаў так цененька, квола, быццам пакорна жаліўся на нейкую крыўду: цяжкую, незаслужоную. Ад гадзіньніка плыла па пакою цягучая, як цеста, нуда і застыгала, зьвісала важкім напружаным гнётам.
Поп лёг на ложак, выпрастаўся з асалодай, бо цела цяжарыла тупая санлівая млявасьць. Хацелася ляжаць нярухома, доўга ляжаць, без канца. Хацелася, каб думак ня было, каб не калолі яны раз-по-разу вострымі джгаламі мозг, каб не праціналі раптам нутро непакоем трывожным.
Цягучым цестам цякла па пакою нуда, асядала на сэрца грамозднай камлыгай даўкага гнёту. Гадзіньнік жаліўся на нейкую крыўду, усё цікаў так жаласна, квола.
Рыпнулі недзе, заенчылі дзьверы. Поп пільна прыслухаўся.
Ці ня стараста? Час ужо, здаецца… Не, ціха. Ціха да болю ў вушах. Цішыня нейкая жалезная, вострая. Упіваецца ў вушы, у нутро і пачынае зьвінець звонам шаломным.
— Чаму-ж няма старасты? Сказаў яму, каб прышоў, як зьбярэцца народ. Няўжо яшчэ нікога няма? Няўжо ня прышлі на ўсяночную?
Слухае поп, як доўгай, маруднаю хваляй плавае недзе ў цямноце гук адзінотнага звону. І здаецца, што плача ён, стогне. Здаецца, галосіць адчайным, тужлівым голасам, кліча кагось на ратунак.
А як растае, траціцца ў ночы змораны голас тужлівага звону, у пакой сьмела ўлятаюць буяныя гукі оркестру. Дражняць, сьмяюцца задзірліва, напамінаюць аб маладым, шумлівым жыцьці комсамольскага клюбу.
Поп хоча злавацца, хоча ненавідзець лютай нянавісьцю, пасылаць туды, да тых, праклёны страшэнныя. Але злосьці няма. Бо няма моцы злаваць, млявасьць зьвязала — цягучая, ліпкая. Спавіла ўсяго — крануцца ня хочацца, ня хочацца думаць.
Поп заплюшчыў вочы, цалком аддаўся спакою.
Прыемна замуцілася ў галаве, лёгкім туманам ахінуліся думкі…
Раптам нехта паляпаў у дзьверы.
— Увайдзіце!
Увайшоў стараста, унёс з сабой знаёмы пах ладану й воску. Поп ня ўстаў, толькі твар абярнуў да яго.
— Ну, што, Кірыла?
Стараста чамусь падышоў блізка-блізка. Прыгауўся, нахіліў свой твар, працяты нейкай таёмнай радасьцю. І чамусьці маўчаў. Толькі ўсьміхаўся хітрай, здаволенай усьмешкай, дражніў таёмным падміргваньнем.
Папа нецярплівасьць забрала.
— Ну, што? Гавары…
— Бацюшка… Усё добра… Народу — поўная цэрква… ніколі ня было столькі многа… А яны… яны…
Поп зразумеў. Чуў, як нутро растае ў захапленьні шалёным, як нешта хвалюецца ў ім, падступае да горла, так, што цяжка гаварыць, бо сьціскаецца горла хітра-здаволеным сьмехам, такім, як у старасты.
— Ну… ну… што?..
Стараста яшчэ бліжэй прыхіліўся, хітра міргае вокам прыплюшчаным.
— Яны… свой вечар… спынілі… хе-хе… Няма анікогачка… Хоць-бы адзін чалавек…
Поп борзда ўзьняўся і стаў апранацца. Больш ня пытаўся нічога. Не хацеў нават, каб стараста далей гаварыў. Баяўся, каб не разьбіўся, каб ня зьнік гэты настрой, гэтая радасьць, што падмывае запець, закрычаць ва ўсю глотку, заскакаць па пакою.
— Хадзем, Кірыла. Будзем пачынаць усяночную…
Вышлі на вуліцу, пашлі.
Чорная, мяккая ноч атуліла сьвяточным спакоем, лашчыць твар ледзь чутным павевам кволага ветрыку. З мякка-глыбокага неба прыветна плюскаюць зоркі, ласкава ўсьміхаюцца.
Добра так, радасна…
А звон разьлівае наўкола сталёвую гулкую песьню, шырыцца, гойсае сьмела ў маўклівай, уважлівай цемры.
Моцны, пабедны звон…
Каля цэрквы — сьвяточны тлум. Вуліца коньмі застаўлена — не прайсьці. На вазох дзе-ні-дзе плямяцца цёмныя постаці. Чуваць гутарка, часам узмывы маладога задорнага рогату.
А на цьвінтары поўна людзей. Ходзяць гурмамі, поўняць ноч дружным гоманам.
Поп увайшоў у цэркву. Зважна прайшоў паміж густога натоўпу. Прыемна было, што ўсе раступіліся, што ўсе пазіралі з сур‘ёзнай пакорнай увагай.
І яшчэ больш ахапіла здаволеньне. У думках няслося, круцілася:
— Наша пабеда… Наша сьвята…
І зноў падмывала запець, закрычаць, каб выліць з душы шалёную радасьць.
Увайшоў у алтар, напрануў сьвяточныя рызы. На цэркве замятушыліся, забразгалі мэталічнымі пратэсамі, да крэснага ходу пачалі ладзіцца.
Поп счакаў яшчэ момант і адчыніў царскія вароты. Зірнуў на цэркву.
Соткі рук замітусіліся суччам нязграбным, сотні галоў схіліліся ў шчырых паклонах.
Поп зірнуў на пярэдніх, каб знайсьці знаёмыя твары сталых, паважных сялян.
Зірнуў і… асалапеў. Проста яму ў твар глядзелі вострыя, задорныя вочы маладых хлапцоў-комсамольцаў. У іх гарэла ўсьмешка, яны ўпарта сьвідравалі наскрозь, пралязалі, здаецца, у самае нутро і поўнілі сэрца трывогай.
— Што ім тут трэба? Чаго пазьбіраліся?..
А трывога расла, пераходзіла ў востры спалох. Баяўся выйсьці на цэркву, баяўся зірнуць на людзей. Чуў, што там расьце замятуха, што чакаюць яго, чакаюць пачатку, — а выйсьці ня важыўся. Бо загарадзілі дарогу ўпартыя, насьмешлівыя вочы, коляць так прыкра, балюча.
Ён азірнуўся вакол, быццам падмогі шукаючы.
Пуста. Нікога няма ў алтары. Усе там, чакаюць яго. А ён баіцца выйсьці, баіцца гэтых вачэй.
— І што гэта са мной? Чаго мне так страшна? Што-ж яны зробяць?..
А на цэркве ўжо гул разьліваецца — нездаволены, злосны. Нехта крыкнуў:
— Час пачынаць! Дакуль будзем чакаць?..
І ад гэтага голасу папу яшчэ больш стала страшна. Схаваўся за царскія дзьверы і пазіраў палахліва, што дзеецца ў цэркве.
А там рабілася нешта страшэннае, дзіўнае. Мітусіўся народ, пераліваўся блытанымі хвалямі, буяніў злоснай гаворкай.
Раптам ускочыў адзін на амбон і пачаў гаварыць горача, гнеўна:
— Даволі ўжо ждаць! Годзе ўжо. Ня хоча — ня трэба… абыйдземся і без яго… Хадзем усе ў клюб. Там музыка грае… А ён няхай тут адзін астаецца.
Народ адказаў дружным гудам:
— Хадзем!.. Годзе!.. Далоў яго!..
Потым ускочыў другі, закрычаў:
— Навошта ў клюб! Мы й тут можам, Мы тут сабе клюб наладзім... Верна, таварышы?..
— Правільна! Верна! Зараз-жа… Тут…
І поп, трасучыся глядзеў, як здымаюць іконы са сьцен, як вешаюць портрэты нялюбыя, страшныя, як гадзюкамі распаўзаюцца па сьценах чырвоныя лёзунгі. І ўсё пакрывае ўзрушаны гоман, перамешаны з вясёлымі дружнымі сьпевамі.
Тросься поп і чакаў, чым кончыцца ўсё. А як убачыў, што да алтара пасуваюцца бурнай навалай, што бліжэй і бліжэй да яго пагроза страшэнная, кінуўся ўгрунь за прастол і паваліўся на калені перад іконай.
Маліцца хацеў, ды ня мог. На думкі ня йшлі словы малітвы. А нейкі голас крычаў прарэзьліва, востра:
— Ня верыш! Ня верыш! Сам ня верыш! Хлусіш!..
Тады сеў на падлогу, закрыў твар рукамі і стуліўся, што малое дзіцё.
— Няхай будзе, што будзе!..
І чуе поп, што прышлі ўжо ў алтар, што ўжо тупаюць блізка.
Да яго падышлі, штурхаюць у бок, крычаць на вуха на самае:
— Бацюшка! Бацюшка! Бацюшка!..
І поп прачнуўся. Убачыў над сабой схілены твар старасты, які ціха, асьцярожна гукаў яго:
— Бацюшка, бацюшка…
Поп сеў на ложку, азірнуўся.
У вокны шэра-сталёвым вокам зазіраў ужо дзень, вымятаў з пакою начныя змрокі. На сьцяне зморана, млява цікаў гадзіньнік.
Стараста адышоўся ўжо, стаяў ля дзьвярэй. Чакаў, пэўна, пакуль прачухаецца поп.
— Ну, што, Кірыла?
— Ды што-ж, бацюшка… Ня прышоў у цэркву ніхто. І старыя й малыя — усе ў клюб. Яшчэ й цяпер гуляюць тамака.
Поп успомніў, што бачыў у сьне. Выцер халодны пот на твары, матнуў панура рукой.
— Ат… Няхай сабе…