Раніца (1914)/Азірнемся
| ← Нашые шляхі | Азірнемся Публіцыстыка Аўтар: Аркадзь Смоліч 1914 год |
Ні пакідайце сваей мовы → |
Прапануем да спампаваньня!
Азірнемся.
Стагнучы ад боляў, клянучы сваю долю і гадзіну свайго нараджэньня на свет цягнуцца людзі, большаство людзей, кожны на сваім жыцьцёвым шляху. Головы іхніе спушчаны у ніз, як у валоў тых, што на бойню гонюцца, іх плечы згорблены, а сэрца вечна поўна страхам. Ні углядаюцца яны у тые сініе далі, дзе хаваюцца капцы іхніх пуцінак; дзе ім: іх вочы гэтак далёка усё роўна ні пабачуць, а пакуль яны будуць глядзець ззадраўшы галаву» трапіцца які каменьчык пад ногі і паваліць ніспадзевана чалавека. І навуку жыцьця свайго, выцаджаную з горкіх слёзаў, перадаюць яны ўслед ідучым пакаленьням: „забудзьціся аб зорах, пакіньце марыць, маладые“!
Але ці можым мы пакінуць? Мы, што навырасталі шмат выжэй за сваякоў сваіх, што паскідалі путы з розуму, што маім змогу даць сьвядомую ацэнку кожнай з’яві, кожнай ідэі? Ня можым!
Ня можым мы заставацца у тэй скуры, якую праз вякі насілі дзяды і бацькі нашые, цесная і убогая яна для уваскросшага духа і павінна покнуць, каб атчыніць сьвет Божы і стаць шырэйшай, харашэйшай. Грэйце вы ваду і давядзіце, каб яна гатавалася і як зробіцца з яе пара, папрабуйце замкнуць гэтую пару у той цесны саганок у якім зьмешчалася вада. Тады толькі гэта удаецца вам, калі ад пары адойміце вы яе цяпло; тады яна зробіцца вадою і йзноў улезе у каравы саган. Гэтак і мы марыць кінем: як адойміцца ад нас багацьце нашага розуму, як заліе душу нашую халодная гразь жыцьцёвага цынізму.
Мы асьвечаны і ацепляны праменьнямі вяршынаў людзкай мысьлі і пачуцьця, усякла у нас жыватворчая энэргія сонейка і ператварыла нас.
Мы ўжо ня гэтак павінны праходзіць нашые сьцежкі, як дзяды і бацькі нашые йшлі. Ні так страшны для нас дробные каменьчыкі, што, бывая? трапляюцца па дарозі. Шмат сьмялей глядзімо уперад і бачым йшчэ ні прайшоўшые дні і марэньне рысуе нам абразы будучага жыцьця. Мы верым у дабро і хараство будучыны, ніцерпліва чакаім лепшых часоў для сябе і тых, што навокал нас.
Толькіж нічога ня робімо, каб збліжыць гэтые часы. Перед усім ніхватае ў жыцьці нашым чыну. Як часта мы забываімся, што мала глядзець, трэба і меркаваць свае ўчынкі да таго, што бачыш, мала кіраваць ўласным жыцьцём, трэба весьці простай дарогай да лепшай будучыны і сваіх цёмных братоў. Гэтак кажэ старая традыцыя людзкая: калі маеш сьвяцільнік светла, ні хавай яго у скрыто, а ніхай ён сьвеціць усім людзям.
Што ж спыняе нас? Чуім мы часта: «церні і воцат — нагрода тым, што сьвятло сваё нясьлі людзям. Жыцьцё усё у пагардзі і зьдзеку і крыж на астатку. Нішчасная доля іхняя». Гэтак говоруць тые, што йшлі, ня ведаючы куда ідуць і цярпелі — самі ні ведючы за што. Сваей навукаю згнаілі яны ўласнае жыцьцё. Мы ужо ведаім цану іхніх словаў. Нашая жыцьцё пакоціцца іншымі сьцежкамі.
Шчасна ўсьміхнулася Доля нашаму пакаленьню. Вывела нас яна на шырокі, прывольны сьвет, пад простые промяні сонейка, паклала ў нашые істоты карані ведзы і праўды. Ціж ні шчасьлівейшые мы ад усіх тых пакаленьняў дзядоў і бацькоў нашых, што гнілі у цемры і бросьні? Але забудзьмося на цёмную мінуўшчыну, годзі спамінаць нам нябошчыкаў і перажытая ліха: яно прашло і ня верніцца, ня можэ вярнуцца. Узьвяселімся цяпершчынай і гляньма у чакаючую нас будучынў, вялікую і харошую.
На вежах стаімо старожоўскіх і чуім дух наш вольным. Мы першые убачым ўсходзячае сонейка, тады як уся земля нашая спаць йшчэ будзе сном крэпкім і толькі ў снох бачыць ясны золак. І калі пазалоціцца. Усход і ва ўсім харастве сваім з’явіцца царства сьветла, мы першые узьлезім на званіцы і разгойдаем іржавые білы. І будуць пець, гудзець званы, як на Вялікдзень, абвешчаючы сьвету ўсяму, што уваскрос Дзень.
А зьлезшы са званіцаў, пойдзім туды дзе йшчэ спяць ні разбуджаные звонам, сьпяць затым, што ня чуюць вушы іх і ні бачуць вочы. У кожную хату прыдзім, дзе толькі ёсьць душа людзкая. Расштурхаім сьпячата гаспадара, цудоўным зельлем даткнемся вочаў яго і вушаў і будзе бачыць і чуць. Пачуе ён зыкі званоў і даведаіцца, што Вялікдзень. Шчасьцем сьветлым і сьвятым напоўніцца душа яго і абойме ён братоў сваіх. Скажэ: браты мае, даўгіе часы жылі мы у злосьці і непраўдзе, але вось Вялікдзень прыйшоў і я чую зыкі званоў радасных і ачысьцілі яны маю душу. А мы, пабачыўшы што чын наш скончаны, пойдзім да другое хаты. І гэтак абойдзім гарады і вёскі.
Перад вачамі нашымі будуць сьпячы і нябошчыкі, сьляпые, глухіе, нямые, а ззаду нас заставацца будуць жывые людзі і ў кожным з іх зернё розуму.
Гляньцем цяпер на тых, что усюдых на вокала вас, на тых, для каго дзень даўно ужо прыйшоў і цяперь стаіць яго сьпякота, Цяжка ім. Шукаюць ахалоды, ды ня знайдуць, бо поўдзень стаіць, усё заняў сабою; і у цені ні схаваісься, бо і там яго духота. Той дзень, которага так чакалі яны зробіўся прыкрым для іх, яны ўжо выпілі усё яго хараство. Нічога новага ні дасьць ім ужо сонейка, адно парадуе хіба сваім упадкам і сьмерцяй.
І лепшые з іх горкіе сьлёзы ліюць: німа чым жыць, німа праўды, каторую б варта прапаведаць, німа людзей, которых трэ — былоб абудзіць, бо усе хацеліб заснуць — і ні могуць.
Йшчэ раз кажу: шчасна усьміхнулася Доля нашаму пакаленьню. Яна вывела тады нас на вежы народные, калі йшчэ ні занялася, але зараз займецца зара. Яна дала нам ў рукі вугаль прароцтва і зельле апостальства і сказала: толькі навучыціся спаляць імі людзкіе сэрцы.
Дзень гістарычны цягнецца праз вякі і тысячы гадоў. Ні адно пакаленьне абыймае ён у сабе, а цэлые шнуры дзядоў і ўнукоў. Пачаткі гэтых шнуроў гінуць у цемні мінуўшчыны, а канцы — у яркім дню будучыны. І з усіх жывых частак гэтага шнуру бісканечная тая найшчасьліўшая, каторую асьвечае чэрвень усходней зары, бо цэлы дзень перад тварам яе.
Гэтая частка — нашае пакаленьне і лепей за ўсіх тых з нас, чые вочы атчынены і поўны жыцьця і хвала дню, што мае нарадзіцца.
Жыцьцё нашае кароткае, ня пройдзе і поўсоткі гадоў, як нашае мейсца нацэла займе наступнае пакаленьне. І самое большае, калі мы на свае вочы пабачым усход красы неба і сваімі вуснамі абвесьцім Вялікдзень. Але ужо гарыць чэрвень усходні і ніхто ні скажэ дня і гадзіны, калі вырвецца першы сноп праменьняў.
І дары Духа ўжо маім, а толькі лежаць яны без карысьці.
Чагож скажыце мы дрэмім, мы, вартаўнікі, мы сядзім на вежах? Нашто марнуім дары Духа, каторых іншы разсеяў бы у тысячах? Ці чаго чакаім? Але ўжо пара!
Мы ня ведаім як і куды ісьці, што узяць на дарогу са скарбаў сваіх, як спаляць і тварыць тым зельлем, якое нам дана. Мы можым, мы павінны быць прарокамі, апосталамі новага жыцьця, але пакуль што йшчэ ні зрабіліся імі. Дзе ж наш шлях і тые званіцы, скуль нас пачуюць? Хто ж самых нас навучэ, як атчыніць Вочы сьляпому брату і вушы глухому, як разьвязаць язык нямові?
Па лучынцэ, па трэсаццэ зьнясём тую веду, якую маім, і зложым. Каля вогнішча з гэтых малых дараў станем усе жадаючые сьвета і цяпла — і будземо мець іх.
Самі сабе!
Л. Будзіловіч.