Рунь (1914)/У чым яго крыўда?
| ← Што яно? | У чым яго крыўда? Апавяданьне Аўтар: Максім Гарэцкі 1914 год |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: У чым яго крыўда? (Гарэцкі, апавяданьне). |
Прапануем да спампаваньня!
У чым яго крыўда?
I
Да яе.
12-го студня 1910 г.
Ці здарова ты, мая даражэнькая, мая прыгожынькая, мая любінькая Ганначка!
Каб ты ведала, як многа-многа чаго маю напісаць табе! Аж ні знаю, с чаго й пачаць…
Усе нашы вучні зьехаліся і хваляцца каляднымі навінамі, як хто атсьвяткаваў. Пансіон у-вечэры гудзіць і грыміць: той на балалайцы брынчыць, той скрыпку наводзіць, той пяець, іншы галёпаіць — мазурку вучыцца скакаць, іншы, грэючыся каля грубкі, гаворыць, як у-дварэ на йгрышчы хадзіў (укруг яго груд хлапцоў, і ўсе рагочуць, аж столь у залі дрыжыць і агонь у лямпі мітусіцца), іншы у сталовай кілбаскі убіраіць ды пампушачкі розные смакуіць, успамінаючы Калядкі — сьвятые вечаркі, а каторы, схаваўшыся у куток дзе-небудзь, пісьмы пішыць, пішыць…
Хаджу я, хаджу, як непрытульны, з вугла ў вугал, па ўсяму пансіону хаджу, ці ў вакно пажуруся, як там так рана невясёла цямнеіць, а сьнег сыпкі бялеіцца, зьверху круцюцца усё сьняжынкі, дзьмець замятуха касякамі па дарозі ат паркану, і нудна ж, нудна мне…
Тут, сярод гэтаго клуму і гоману, куды б я ні пайшоў, у вачах стаіш ты, Ганулька! Ня пьецца мне тут і не есца мне тут. Я дайжэ драгоны, і пірагі, і усё, што мама напекла і нарыхтавала мне сюды, прыехаўшы, аддаў таварышам, каторые на сьвяткі у-двору ня ездзілі. Сам толькі паедаў—дзеля гадзіся. Усё думаю й думаю аб табе, калі-то увіджу?.. Доўга як ждаці.
І ці ведаіш, сяньня на ўроку хіміі так залятуціўся, што й ня чуў, як вучыцель, паглядзеўшы, што я ня слухаю, торк! знецяўку да мяне, аж сэрцэ маё закалацілася: «Повторите, господинъ Зарембо, какъ, слѣдовательно, получается эта кислая фосфорно-кислая соль?» Я пачырванеў, ускочыў і пачаў лупаць, вытрышчыўшы вочы. — «Не слушаете?» сказаў ён і-ткі атстаў.
А вурокі такіе ж доўгіе, цягнуцца-цягнуцца, званка жджэш не дажджэшся.
Пасьля гэтаго вуроку таварышы жартавалі і прыставалі ка мне: «Не слушаете? А-а, улюбіўся, панічок! Замаркоціўся, коця-варкоця! Так, так, хлопчэ… Ну, а якая ж яна? Чэрнявінькая? Як зоркі вочкі, крэмяны шчочкі… Вучыцца гдзе? Ай ды Касьцюк!» Як слова, ведалі, якая ты супраўды. А што ты ня ўчылася, то німа нічога, друкаванае ж ты разьбіраеш, толькі пішыш ня дужа ладна. Ня думай, што ў грамаце усё шчасьця. Ат, каб можна было вучыцца, дык бы вучылася, праўда?
І цяпера-цька, каб напісаць табе гэту пісульку, я залез у парожні клас, абгарадзіўся партамі і пільную, каб хто часам не падгледзіў. Лямпачка прада мною ціха і змрочна сьвеціць жаўтавата, у коміні вецер паціхеньку сьвішчыць, у нізу, у першым паверсі на гітары іграюць, і тужлівые, прыгожые, густые гукі так і лезуць з нейкай ціхай пакутай і ў вушы і ў сэрца, лезуць і жмуць пад грудзьмі…
Божа мой, Божа мой! Чаму я гэткі шчасьлівы, што спазнаўся с табою, Ганнуся мая, і нешчасьлівы, што жыву далёка-далёка? Здаецца, каб нейкая лятучая машына, ці кавёр-самалёт, як гаворыцца у казках, дык бы выўчыў вурокі, сеў і паляцеў бы да Ганначкі, хоць бы на адну-адну мінутачку. Ах! Ніразу не забудуся я на тое ігрышча.
Як то жывеш ты цяпер? Ці здаровінька? А ці бываюць вечарынкі. Ці прыежджалі к нашым дзеўкам сваты? А можэ хлопец каторы наш дзеравенскі высватаўся? І як, ці-ткі бярэць Міхалка Аўгіньню, ці ўсё німа шчэ ладу? А к Банадысёвам у-супрадкі ты, Божа крый, не хадзі: іхны батрак, як усе кажуць, прыкры хлопец, мне ён надта не спадабаўся, такі буян. Мала за чым не пабіўся на заручынах у дзядзькі з бельскімі хлапцамі. Што яму вадзіла, што яны прыйшлі пагуляць? А гарэлкі ж наглытаўся! І мяне дзівіць, што ты з ім так любіш скакаць польку… Ці мала лепшых мальцаў ёсьць? А дылі ты не падумай чаго-якога, гэта я толькі так, к таму, што ён чэлавек ня то, што «не рахманы», як ты гаварыла, а дрэнны, скрыўдзіць як, і што ты яму такаму?
Прыпішы мне, што кажуць людзі аб дзядзькіным вясельлі? Як жывуць нашы: тата, мама? Як маладая дзядзіна?
Марку я табе пасылаю у гэтым заказным пісьме; паперы возьмеш у Мэндаля, у яго ж і напішы пісьмо сама, адрэс напішыць табе Мэндалёўна Этка; павестку табе перэдасьць таксама яна, а дзеўкам нічога не кажы… І майго пісьма Этцы чытаць не давай, а чытай сама, я пішу табе чытэльна.
Ну, а затым і бывай здаровінька, мая красачка, мая журавіначка! Ні нудзіся, прашу цябе, — што сказаў таго не забуду, дай Бог толькі скончыць школу, ужо ня доўга!..
А людзі, калі сьмяюцца, ніхай сьмяюцца, ці каму закажыш? І аб жыдаўчынцы, с каторай быццым то відзіў мяне слабадзкі Піліп у Гарадзкім саду, як езьдзіў у Богумільска, — брэхня, і не давай ты веры, можа катораму злосьніку зайздросна.
Ты у мяне адна, Ганя, мая першая і апошняя. Лепей за цябе ні знайдзіцца мне ў сьвеці.
Цалую цябе, Ганя, на ўсю сілу. Абшчапіўшы за шыйку, жалею-мілую на ўсю сілу…
Званок на вячэрную малітву… Дабранач, Анюта! Ганя!
Касьцючок Зарэмба.
P. S. (Пасьля пісана). Пішу пасьля малітвы. Прысылай пісульку скоранька па адрэсу: горад Богумільск, Могіслаўскай губ., пансіон такога-то вучылішча, такому-то. Мне вучыцель за каляднае сачыненьне па псіхалогіі (такая навука) «Чуўство сымпаціі» паставіў чатыры с палавінаю. Дабранач!..
Твой Касьцючок.
Цалую цябе! Люблю…
II
Таварышу.
13 студня 1910 г.
Насьмешлівы Андрэю!
Віншаваць з Новым Годам у гэтым пісьме ня буду, бо я табе паслаў сваю картачку якраз 28 сьнежня (здаровіў цябе), ці дайшла яна, ай не?
Як атсьвяткаваў я у-дварэ, пісаць ня хочэцца — сам добра ведаіш, як я жыву у дзярэўні, калі прыежджаю з вучылішча.
Ведаіш… Не, браце, насьмешлівы Андрэю, не дагадаішся, што стала с тваім Кастусём: ён цяпер саўсім другі чэлавек!
Я цяпер і сам дзіўлюся, як гэта мог я раней, у тые гады, прасядзець у сваёй хаці цэлые Каляды, не паказываючы нікуды носу? Помніш, бывала: у цэркву ня езджу (хоць і тошна тым крыўдзіць бацькоў), бо «сучасная вера — ашуканства;» к радні не езджу, бо радня мая — с хамскімі поглядамі, бачыць у ва мне «кандыдата у немалые паны,» і прыкра тым выстаўляіцца; на ігрышчы не хаджу, бо «што я там знайду? — тупых дзевак, буянаў хлапцоў, мацершчыну і усякую брыдоту, карты, гідкае скалазубства, насьмешку над маімі славамі аб лепшым людзкім жыцьцю;» і так далі, і так далі, і так далі. Валяюся сабе тыдні тры у хаці за кніжкаю у гордай адзіноці і душу маладые здаровые кірункі свае горкімі думамі: «Такая доля мужыцкаго сына з дзярэўні, што пайшоў вучыцца».
Кніжкі, кніжкі й кніжкі. У-вечары хіба прайдуся да лесу па дарозі занесенай сьнегам, з маленькім брацішкам ды й ізноў у хату.
Матка пачанець: «Сыночак! Трэба-ж-ткі табе сядзець у хаці цалюткі дзень!.. Прайдзіся ты хоць к дзядзькіным, калі ня любіш сядзець на вечарынках з дзеўкамі, прачытаў бы што дзядзіні, як бывала маленькі, яна ж дужа любіць слухаць цябе. І дзеўкі гукалі, кажуць, што гэта з ім, з вашым Касьцюком зрабілася, — людзей баіцца.» А я мамі па кніжнаму і так надуўшыся: «Што я там, на вечарынках, знайду?» А дрэнна было на душы, а цяпер успомню — чырванею.
А бацька: «Ня любіш дзеравенскай гульні, — к настаўніцам бы з’ездзіў… Ты ж вучышся… і ім бы весялей…»
А я тату: «Ага, паеду… Як слова я ў іх лепшае шчасьця знайду, чымся на ігрышчах… Яны с паненятамі круцюцца, зьвяжыся я — скажуць нашы: І Касьцючок, наўчыўся на сабаччы нюх — запанеў, да мужыкоў а ні блізка, пан»… Знаю я.
Змоўчыць бацька, а кіпіць, бо ні на яго выходзіць.
Так бывала й пакутую «горкую долю селянскаго хлопца, што вучыцца». Сквяруся сам у сабе, не бачучы сьледу…
Вось была філазофія!
Чырванею цяпер: Госпадзі, які я дурус быў.
І адна злая уцеха у мяне: «Ці я адзін такі задаўся? Многа у нас такіх дурусаў. І ты, насьмешлівы Андрэйка, і ты… помніш? Цяпер, жывучы у горадзі, забыўся хіба на тое? А цікава ведаць, якіе у цябе думкі цяпер на гэтые пытаньня. Напішы хоць трошку, а хацеў бы убачыць цябе. Ці зразумеіш мяне — здольны дэмократычны працаўнічэ? Ня ведаю… За сваімі шырокімі грамадзянскімі поглядамі маіх маленькіх, вузенькіх, беларуска-селянскіх не ўбачыш. Многа маю пагаманіць с табою.
Я адрадзіўся! У мяне новая пляцформа… толькі, Андрэйчык, ня сьмейся, што я шчэ вучэнь. Як ты сам, помніш, кідаўся у розные бакі і сварыўся з дзядзькамі, прыезджаючы у вёску на вакацію.
Я адрадзіўся!
А с чаго пайшло? — Адзін раз, у сьвяты вечар, к нам у нашу хату прыйшлі і хлопцы й дзеўкі, і старые, і дзяцьвішча — гуляць. Набухтылася поўная хата.
Тата скрывіўся на іх быццым то, бо я меў дзікі від.
А потым, а потым… Разыйшоўся я, і ўся мая старая філазофія к чорту!
А ўсё знаіш хто? — Ганулька Леваноўначка… Толькі ты ня сьмейся: ну я, здаецца, улюбіўся… і ўсё.
Бліжэй, бліжэй — пасядзеў я за ёю, пагаманіў, — якая слаўная дзяўчынка. Як я раней таго ня відзіў? Заклуміў галаву кніжкамі сам сабе, праз тое хіба.
А цяпер… (кніжкі то чытаю, ня бойся)… на йгрышчы хаджу, у цэркву езджу, к свату ў госьці колькі разоў бегаў і с хлапцамі ў дровы езьдзіў. Вясёла! Мама рада. Толькі тата троху не разумеіць мяне…
У гэтым уся паэзія нашаго народу! Толькі мы гадуімся на чужым грунці і забываімся добра разумець свой грунт. Ня сьмейся, што я — вучэнь… Як пазнаўся я з Ганулькай, я многа уцяміў. Каб нам, ведаіш, свой беларускі прарок, каторы б прамыў нам вочы, у чым наша істота, паэзія жыцьця, прыгажосьць жыцьця. Ато што: тое, лепшае чэлавецка-беларускае, што узгадувала ва мне семья (не ўся семья наша, а мама, дзядзіна, цётка, дзед, дзядзька і яшчэ той гэты) тое выкарэняла доўгі час школа. І мой вучыцель першы быў — беларус! Які сьляпы! Мала адукаваны, мала асьвячоны… Ці наўчыла нас, слухай, наша школа любіць сваё беларускае, шанаваць прыгажосьць роднай прыроды, пранікнуцца гармоніей родных зьяў? Чаму нас вучылі!
Во й вісі паміж двух магнітаў. Ці выкарэняй роднае карэньня і адрэкайся роднай хаты, ці уцекай ад панскай апраткі і цягайся за прыміціўнаю дзядоўскаю сахою… хвароба на…
А як я з Ганулькаю? Ды што табе… Я ж скрытны беларус! Толькі ж ты мне блізкі, Андрэй, ты мяне зразумеіш і не прасьмяеш…
Божа мой! До пісаць. Заўтра у мяне рэпэтыція па тэхналогіі, трэба зубрыць.
А шчэ граюць у вушах скамарохі, шчэ пяюць дзеўчаткі родные песьні, прад вачамі так і мітусяцца хлопцы й дзеўкі у скоках. А той міг! Сяджу я у вугольчыку на судніку з ёю. Заступілі нас сьпінамі гуляннікі, дзівячыся на танцораў, гамонім мы… Ня горш нашы дзевачкі, с каторымі мы вырасьлі, за перашпіленых ненатуральных гарадзкіх паненак. Ай што я… і там ёсьць слаўные дзяўчынкі… Дык вось… Сажмала мне ў атказ маю руку Ганулька і на пытаньне маё хлапецкае змуцілася, схіліла галоўку: «Ага… ты ж бачыш»… кажыць. Зашчымела, зашчымела маё серцэ!
Я і скакаць наўчыўся; з ею польку скакаў; танцы ужо не такі грэх…
Толькі табе хвалюся, даражэнькі Андрэй: люблю я Ганульку і яна мяне любіць. Ніхто ня ведаіць.
Чэраз два гады паскачыш, дружэ, на вясельлі, бо Ганні у наскім быце ня можна доўга ждаць. Калі я і ў высшае пайду — нічога, рукі ёсьць, спэцыяльнасьць будзе, абы здароўе, пражывём.
Працаваць і вучыцца! Так браце. Што там хавацца, будзім самі сабою, будзім самі здабываць сваё жыцьцё і долю. Працаваць і вучыцца. Не хачу я хлусіць; калі я палюбіў і даў слова, яна мая прад Богам і прад людзьмі. І што ты пішэш, як цяпер у вялікім горадзі у вас: сыйшоўся, зьвёў, канцы схаваў, хоць бы й проціў старой праўды, і кінуў яе, калі абставы і варункі жыцьця сучаснаго замінаюць — брыда гэта, і гідасьць і подласьць. Ваша гарадзкая моладзь сама творыць жыцьцё, дык сорам зваліваць віну на ненармальнасць сучаснаго соціально-грамадзянскаго жыцьця.
Сорам ім, сорам. Ты выйшоў з народу і разумеіш, дык будзь чэлавекам, разьбірайся у ісьцінна паступовым. Праўда? Ай, каб я с табою увідзіўся, ато на паперы выходзіць ня тое.
О, трудна, брат Андрэй, нам, мужыцкім сынам. Мы выпаўзаім са сваіх хат і па праўдзі (толькі ня сьмейся!) маім жэ нейкую зямельную сілу ў сабе, гэта не мая навіна, але хаваімся са сваімі ідэаламі, нясьмела азіраімся на новай дарозі, шукаім вачыма прыпынку і, не патрапіўшы і не даўміўшыся зьеднацца і пайці сваім шляхам, расплываімся патроху у гнілом балоці згрызеных мольлю чорных сьвітак…
Ваўчыліся! Выйшлі «ў людзі!» Сталі панамі…
Я не хачу так!
Ня ўжо ж табе не прыходзіла у галаву думка на паньскім балі: «Вось я, пан, гуляю тут, забыўшыся на калішніе жаданьня, а не магу прывясьці сюды свайго бацьку — селяніна (лекая, рабочаго, дворніка), матку — вясковую кабецінку (прачку, кухарку, швачку), братоў, сястрычак і др., бо яны — простые?»
Ведаіш, тут у нас у клубі на вечарынцы за буфэтам падавала гімназістачка, дачка буфетчыка; яе папрасіў на вальс адзін студэнт «І што-ж! Падыйшоў сярод залі старшына клубу і папрасіў дзяўчынку выйці з залі, альбо не працаваць за буфэтам. Што ты на гэта думаіш?
А у нашым вучылішчы 80% селянскіх дзяцей…
Дык гдзе ж дзьверы да жыцьцёвай праўды, як жа жыць.
Ня ведаю… Ня ведаю… А толькі я так не хачу!
А як будзе, як то будзе?
Ну аб жыцьці нашым вясковым пісаць многа ня буду. Ведаіш, сам жыў… Таксама усё чыста, як раней. Толькі троху быццым-то варушацца: хутары, кооперація, земства… Але мала разумеюць, мала знаюць, — ой патрэбна праца!
У вучылішчы ў нас жыцьцё старое, грэшнае. Вучымся, вучымся… Многа часу лабараторыя адбіраіць. Вучыцелі на вуроках сьпяць, хоць і Каляды не даўно былі. Вучні, брат, на шкоду многіе, на прыватных кватэрах асабліва, пьюць гарэлку, гуляюць у карты. Ня дужа даўно аднаго уволілі за пьянства, у другога адабралі стыпэндзію за карты, сам дырэктар аб 11-й гадзіне паехаў і застаў. Нядобра, ведаіш, што гэтые гаротные гулякі — хто? селянскіе дзеці; адзін з Міншчыны с-пад Ігуменя, другі з Могілёўшчыны з Горэцкаго павету. Як яны будуць цяпер? Той, што адабралі у яго стыпэндзію, атрымліваіць ад бацькі рублёў 5 ў месяц, а рубл. 5-7 прысылаіць, яму брат вучыцель. А што, калі нам забараняюць рабіць вечарынкі, агульные чытаньня і т. д.; цяпер і самі хлопцы, праўда, ужо ня дужа цікавюцца… Эх, жыцьцё.
Ну бывай здароў. Во распісаўся я. На 2 сямікапеечн. маркі… Пісьмо гэта напісаўшы прачытаваць ня буду, бо баюся, што, прачытаўшы, не адважуся паслаць табе яго, па скрытнасьці сваёй беларускай… Толькі ты ня сьмейся, Андрэйчык! Ня сьмейся, напішы незабавам атказ, будзь здаровінік і не забывайся на твайго сьмешнаго
Косьцю Зарэмбо.
III
Дамоў (аткрытка).
Студня 14 1910 г.
Добры дзень тату ў хату! Як жывіцё? Як маіцеся? Я здароў. Даехаў аж надта добра й ладна. Вучуся. Смуціўся троху, што выезджаючы так заюшыўся, што не схадзіў к дзядзькіным папрашчацца. У дзядзінкі старэй прашу прабачэньня, што мала чытаў ёй на Каляды, яна ж мне маленькому столькі казак казала. І мамі вялікае-вялікае спасібачка за ўсё, што мне напекла і нарыхтувала. Ехаў — не хацеў браць, а цяпер у пансіоні дык люба. А як маладая дзядзіна? Усім кланяюся, жычу здароўя і ўсяго добраго. Пішыця, якіе навіны ёсць і ўсё, усё… Ніхай Паўлік пішыць і Нінка дадасьць, як вучуцца і т. д. Ну бывайця здаровы і вясёлы, мае дарагіе! Татка, прасьціце, што ў Каляды было тое-сёе…
Ваш Кансьцянцік.
IV
Яму ад бацькі (пакарочэннае).
дарагі сынок!
Паведамляю цябе, што ў хаці, дзякуй Богу, усе цяпер здаровы. Праўда, на тэй нядзелі, матка, ішоўшы з абедні, троху прастудзілася і прахварэла дні са тры, але цяпер, хвала Богу, палепшала і каля печы сама упраўляіцца. Ато дзядзька твой малады з дзядзінаю ужо выехаў на службу к пану у Пнеўшчыну, Антон жупаны хадзіў шыць у Міхасёўку, прабыў с паўмесяца, Панас канаплі ад Іцкі Броўды у Смаленска вазіў, — адрабляў, што набралі у Крамі, — а Паўлі з Нінкай цэлы дзень німа — зраньня ў школку пойдуць, дык я астаўся адзін с хвораю маткаю, хоць ты вазьмі ды як хаця кіруйся. І вады прынясі, жывёлі падавай, дроў німа — дроў насячы, у погрэб злетай — проста хоць гвалту крычы. Каровы галодные мычаць, воўцы бляюць, сьвіньні скігочуць, — ну не дай Божа яйжэ і бабскую работу спраўляць. У сераду гукнуў старую Міхасіху печ тапіць; дык яна як выпаліла, рана юшку зачыніла, напусьціла чаду паўнюхтыньку хату. Як на ліха, я улучыў вольную часінку, прыйшоў у цёплую хату з марозу і пачаў задоўку віць. Чую смурод, кажу матцы: „Ідзіт-ка ты памалу, напрануўшы шубу, к дзядзькіным, ато на хворую галаву учадзеіш саўсім“. Выйшла яна, а я, шапку надзеўшы, сяджу, думаю — ня возьміць мяне. Але к вечару як заламала у мяне галава, як пачало мяне доргаць, на сілу агоўтаўся, думаў — жыў ня буду. Прыйшоў змрокам Юры Іванавіч са школы з Нінкаю і Паўлікам, кніжак тваіх у мяне прасіць. (Узяў некаторые беларускіе а таксама журналы і „Вайну і мір“ Талстога). Дык ужо ён мяне ратуваў. І вуксусам віскі цёр і чаім паіў. Да-душы, думаў — ня вытрываю.
Навін вялікіх німа. Паўля, здаецца, нішто сабе вучыцца, Нінка тож па арыфмэтыцы маіць «пяцёрку», чытаіць ужо гладка, адно дрэнь, ніяк ня можэ наламацца гаварыць правільна[1]. Як закулдыячыць: адно слова кніжнае, а дзесяць нашскіх хатніх… Але настаўніца яе шкадуіць, наўчыла вышываць. І за мову ня дужа-то школіць.
Слаўноўскаго папа жонка у захвіцэньню[2] была доўга, троху за чым жывую не пахавалі…
Андрэй с Пецярбургу дзядзькам ліст прыслаў. Ён далёка сігаіць: працуіць у нейкай рэдакцыі, ня дрэнна жывець. Вось і маламожнаго бацькі дзіцёнак, сірата, а у людзі вышаў. Ці пішыць ён табе? І дзядзькі яго, як прыслаў паўсотні ужо не кажуць, што скруціць галаву, у турму патрапіць…
Паны ізноў нашым людзям за падзёншчыну грошы не аддалі. Вось паны! Судзіся з імі, чыркайся! Лес чысьценька зводзюць да рэшты: і каля нашаго поля Гаёк аднавокаму Хвальзону аддалі за даўгі.
Мясьцечковые жыды краму Саўчанкову спалілі, каб не перабіваў гандэль ім. Аднаго засадзілі у вайстрог, але што ж, нічога ня будзіць. А Саўчанак саўсім зжыўся: надзел прадаў, грошы, якіе былі, на тавар пусьціў, усё дымам пайшло. Вось ты казаў: «Каб нам такіх людзей, як Саўчанак, ды паболей. Каб нам ды сваіх гандляроў…» Куды ўжо там! Вось і натаргаваў, наскакаўся твой хвалёны Саўчанак.
Пішы, як жывеш, як вучэньня? Можа у грашах тугавата, можа дрэнна кормяць ў пансіоні — пішы, прышлю. А матка табе шкарпэткі і вязёнкі сплела. Шкарпэткі то ладные, цёплые, а вязёнкі — ня ведаю, мусіць пасаромішся насіць у горадзе. Далёка нашым бабам да матак тых латышоў, што, як ты казаў, і ў вучылішчы вашым у даматканых дужурках ходзюць. Толькі ты за гэта ня гневайся: што праўда, то праўда… Ну яны такіх маргелак ці валенак не звалюць, як наш Юстын.
У Хлімона воўк аўцу с пуні вывалак. Ваўкоў к нам панабегла с Цёмнаго Лесу — беда! А забабонные голавы кажуць тут, што гэта ехаў вясельны поезд каля чараўніцкаго двору гдзе бы то ды й абмінуў закінутаго зайца, не пачаставаўшы ведзьмака. Вось ён іх усіх і пракляў, і увесь поезд пабег воўкалакамі, с таго й ваўкоў многа. Дуруць людзі галаву. А Паўлік ужо аб гэтым і казку ад дзядзіны запісаў, хацеў пасылаць табе, ды я грошы на марку не даў, нечэга яму, маламу, многа знаць ды грошы на глупства траціць.
Газэту, добра, што выпісаў. Нінцы я не даю чытаць, мала яна шчэ, а глаўнае, каб па расейску надламалася. А Паўлік ладна чытаіць; старые, вечарком калі, так уважна слухаюць. Шкада́, што хаця мала-мала, адылі ёсць не нашскіе словы. Расталкуй нам у пісьме, што гэта такое: павэдлуг, кольвек, жэгнацца?
Кланяюцца табе усе, бывай здароў. Вучыся, будзь вясёлы, ні смуціся.
Твой бацька Міхась.
Са слоў Вашаго таты пісаў і Вас прывітаю
Юрка Алехновіч.
24 студня 1910 г.
Усё гэта з маіх слоў спісаў, дзякуй яму, Юры Йванавіч, калі быў у нас. А цяпер па майму загаду пішыць Паўлік, бо я не хацеў пры Алехновічу пісаць. Што ты гэта уздумаў такіе пісьмы пісаць дзеўкам? Заказное! Ці прыслаў нам хоць калі заказное? І гдзе твае вочы? Ці тут разумеюць што. Ведамо дзеравенская дурата. Адно — людзі сьмяюцца і аб дзеўцы і аб табе гаворка пойдзіць. Разлахаюць па ўсей воласьці. І мне будзіць стыдна, скажуць — да чаго даўчыў сына. Каб у другі раз не пісаў. Падумай сам. Даволі таго, што ты па мужыцку гаворыш, (дурэнь другі падумаіць, як бы ня ўмеіш па кніжнаму) і нійдзе за ўсе Каляды сярод паважнейшых людзей носу не паказаў, бытцым то, што мы жывём у дзярэўні, дык ужо пушчэйшые за другога куртузаго панка ці лапцёваго шляхціца. Адумайся, Касьцюк; нешта ты, чым далей тым горэй. Алехновіч па просту гаворыць толькі з ветлысьці к табе.
V
Яму.
(Аткрытка з абразьлівай карцінкай на другім боку).
Pocztowaja pisulka. Почтовая писулька.
Atvitas laiškas. POCZTÓWKA. ОТКРЫТОЕ ПИСЬМО.
| Калі ты дурак, дык ня бегай за вясковымі, а хапіць с цябе гарадзкіх. А то на Вялікадня перэламаім табе ногі і напішэм зьверх таго дырэктару у вучылішчэ. Паклон з насьмешкаю |
|
| ||
Г. Богумильскъ Пансіонъ Химико-тэхническаго Касьцянціну Зарэмбі. 3 кл. | ||||
VI
Пісьмо ад Паўліка.
Брато Косьця! здароў!
Тата ня ведаіць, што я табе пішу ды шчэ па-беларуску. А пішу я табе на тое, каб ты не прысылаў болі пісем Ганьні Леваноўні. Ато толькі сьмяюцца і гавораць аб табе дрэнна, быццым ты які благі чэлавек. Тата сярдзіт. Толькі мама й дзядзіна, як даведаліся, дык сьмеяліся.
Калі прыслалі павестку, Ганна блізка што лётала, а не хадзіла. Усім чыста, якбы не наўмысьля, паказывала яе і пачынала тужыць і хваліцца. А даждалася сьвята, гукнула дзевак і Цімоха, муршчыкаваго сына, каб прачытаў, бо ён пісьменны, і пайшлі у мясьцечка к абедні і ў воласьць за пісьмом. Прышоўшы у-двору усім паказала, як бы ня хочучы, закрываючыся хвустачкаю і чырванеючы. І бацька й матка Ганьніны тое пісьмо слухалі. Лявоніха адну палавінку адабрала у дачкі і носіць за кабатом на грудзёх. І цяпер тое пісьмо хлопцы чыталі колькі разоў у Лявона на ўсю хату. Ганьні наругаюцца, кажуць: «Кусьцюкова жонка». Адзін раз я дакляраваў Ганьнінай сястрэ маленькай Маньцы ажно цэлую сьпісаную цетрадзь, што вучыцель мне аддаў, каб толькі прынесла мне тваё пісьмо, дык яна перш згодзілася, а потым пачала прасіць кніжку з людзьмі. Я не даў. Калі-небудзь выхаплю гэта пісьмо і падзяру, толькі ты болі не пішы, ато мяне Ганьніным дзевярочкам дражнюць хлопчыкі і дзеўкі.
А Ганна й ня дужа ладная дзеўка; у яе на руках кароста. Адно што прыгажэйшая троху і байчэйшая за нашых другіх дзяўчынак, а любіць сварыцца і дужа ілжэць. Толькі ты ня сердзіся, я праўду кажу.
Лявоніха пабіла каля калодзежа вядро старому Хомцы, што казаў ёй: «Ня возьміць Касьцюк твае курносай Гінесі, знайдзіць у горадзі пад брыльком сабе».
І сьмеху й грэху.
У нас атлега. Вучыцель даваў нам свае лыжы па сьнягу бегаць........................................
І да т. пад. (пакарочэна)........................................
Твой брацішка Паўля Зарэмбо.
27 лютаго 1910 г.
VII
Яму ад яе.
Рука пісала, ня ведала каму, а сэрдэнька сказала, што міламу свайму. Пішу пісьмо ад сярдзечнай мукі, ляці пісьмо, міленькаму ў рукі.
Пісьмо ад Анны Лявонавай Валюжыніч няцэннаму другу, у першых страках маего пісьма, што зьвешчаю вас, як люблю, паважаемы Кансьцянцін Міхайлавіч, і што жыва і здарова і аб тым і вам зычу ад Госпада Бога і усяго усьпеха у руках і дзелах вашых. А цяперыцька мы прадзём найболі у сваёй хаці, то на Банадысёва батрака не сумневацца, патаму как мы панімаем, што ж ён, как сібе хаціш. Аб тым вясельлю усё ладна, і ўсе гаворуць або водкі было даволі і усі здаровы так што з мяне сьмяюцца, куды ж мне как мы няўчоная мужычка і болі нічаво. А мне на тое неспакой і што вы сумысьля ўсё гэта і па дзеравенску гаворыця, а вы наўчоны, і каб можа пасьмеяцца за тым вас цалую і думаю як аба мне і ці будзіць с таго што. У вас ёсць прыгажэйшые і багатые.
Астаюся любя
Анна Лявонава Валюжыніч.
24 февраля 1910 г.
VIII
З яго пісьма да бацькоў.
........... Паўля, кніжэк не шкадуй. Чытай сам і другім давай. І кніжачку з людзьмі якую небудзь ад’жалей........
К Вялікадню я хіба што не прыеду. Экзамены зара пасьля сьвятак; трэбе рыхтавацца… Пагуляю у-летку........................................
К. Зарэмбо.
18 марца 1910 г.
Ізноў таварышу.
Насьмешлівы і праўдзіва-разумны Андрэю!
Дужа, дужа прашу цябе: калі захаваў маё пісьмо, што я пісаў табе пасьля Каляд (доўгае такое), то ці спалі, ці падзяры, ці — што найлепей — прышлі мне яго. Не дзіві і ня сьмейся; сустрэцімся калі, — раскажу ўсё.
Скрыўджэны жыцьцём К. Зарэмбо.
18 марца 1910 г.