Вяльможны паня дабрадзѣю!
Прашу, прыми мае труды;
Падай мнѣ добрую надзѣю,
Кабъ могъ служыць ими всягды!
А цяпѣръ пакуль што будзя
И етага на первый разъ.
Кали спасиба скажуць людзи;
То йще на ета будзиць часъ.
За етымъ дзѣла въ насъ ни станя,
Кали захочуць… напишу,
Тольки цяпѣръ, вяльможны паня,
Етымъ письмомъ займись прашу:
Пираглѣдзь яго усюды,
Кали абмылки іо паправъ, —
Кали яно йдзѣ троху худа,
Кали нитакъ я написавъ.
Ни за сваіо, прызнацца, взявся,
Вже троху й галава свярбиць;
Баюсь калибъ хто ни смиявся,
Ни знаю самъ, што и рабиць. —
Алижъ ни вялика въ тымъ бида,
Што вумный троху пасмяецца;
За то дурень завсигда
Спасибкаць довжанъ бы, здаецца;
Бо тутацьки карысць іонъ найдзя,
Кали захочыць яе найци,
Кали захочыць вѣриць правдзи
И па іой всягды ици.
Дыкъ уже, ласкавы паня и вяльможны,
Пусци въ свѣтъ ета, кали можна;
Нихай чалавѣкъ чытаиць
И што тутъ сказана спавняиць.
Къ Господамъ читателямъ.
Пановѣ! — з добрымъ серцамъ я трудзився,
Ажъ лобъ атъ щырасти пацѣвъ,
Пакулицьки къ концу прыбився,
Савсимъ, яй Богу, макамъ сѣвъ;
Бо писаць яно няскольки,
Людзѣй жа можна насмяшыць,
Дыкъ штожъ трудзицца вже бязъ толку;
Бумагу глупасцю чарниць?
Трудзицца бизъ пуця ня треба:
Трудзись для выгады людзей!
Хоць ни заробишъ аццюль хлѣба;
Да серцу будзиць висялѣй.
Виць ни насъ жа бредни, а трудзились
Людзи добрыя вумомъ;
И скольки змоги было, бились,
Кабъ свой жа братъ нябывъ асломъ.
Виць и законъ къ тамужъ взываиць,
Штобъ ни для зла жили, — жилибъ къ дабру.
Тей дурна робиць, хто ни знаиць;
А я вже того ни зраблю:
Бо я всяго прызнацца бачивъ,
Давольна добраго и худога;
Хоць мала въ свѣци памаячывъ,
Да прымѣравъ видзивъ многа.
Дыкъ знаю вже якъ то пріятно,
Кали хто раду добру дасць;
Кали хто повчыць цябѣ ладна,
Гатовъ бы всіо яму аддаць.
Вотъ такъ для етагажъ узявся
Я брата мѣньшага навчиць.
Хоць іонъ то мнѣ и наприклявся; Да мушу вже на всіо забыць,
Бо якъ гляну па людзяхъ,
Дыкъ серца стукаиць въ грудзяхъ:
Бачу то: другѣй гаруя,
А толку нима въ галаве,
Лета целая працуя,
А за восинь усіо прапье. —
Посли бязъ хлѣба прападая,
Дыйще на кагось раптая.
А якъ пришлюць жа яму волю,
Тагды будзи всяго въ волю.
Панъ на пана пяромъ скрыпиць;
И мнѣ штось циха гавариць?
Учы, учы, ды астарожна;
Бо всердзиць етымъ кагось можна.
Дыкъ я вже и баюся таго,
Кабъ ни угнявиць каго.
Хоць яна и добрая навука,
Да злому всердицца ня штука.
Толькибъ, здаецца, што паны
За ета злицца ни далжны.
А мужикъ за етыя труды
Спасибкаць довжанъ бы всягды;
А всѣрдзицца, дыкъ хиба той,
Хто правдой гребуиць святой;
Дайще што въ каршми вонъ сядзиць,
Тей можа скоса палядзиць. —
Дыкъ бы за етымъ ни бида.
За тымъ пращайця гаспада!
Якъ тутъ къ дзѣлу приступаць,
У пѣрвый разъ савсимъ ни знаю.
Штось боизка зачынаць,
Аднакъ, памажи Богъ, зачинаю.
Было в адной издѣсь дзяревни,
Няпомню добре въ якой пѣвня,
Жывъ якись тамъ старавойтъ,
Дый такѣй бывъ дужа бойки,
Такая вумна галава,
Што разумнѣй всяго сила.
Адзинъ разъ, въ каршму прыходзя
И тамъ гурбу людзей находзя.
Вотъ атъ стала вси атступились,
Яму низка пакланились. —
Каторыя пашли къ чулану,
И къ шинкару и къ Сципану, —
Аттуль гарелки принясли,
Дый яму чарку паднясли;
Каторыя зъ имъ размавляли
И пра слабоднасць талкавали.
Али гарелки іонъ ни взявъ
И на вапросы ихъ мавчавъ;
Посли, шапку здзѣвъ, зъ лавки паднявся
И такъ къ народу атазвався:
Рѣчь Старовойта.
ГЛАВА I.
Братцы, братцы! падаждзиця,
На всіо въ свѣци іо свой часъ;
Ня гукайца ни гаманиця:
Царъ ни забудзицца пра насъ,
Бо царська слова ни абы якоя, —
Што тольки скажиць Царъ каму,
То завсягды суповниць тоя;
Бо іонъ и слову царъ свойму.
То нашъ братъ што прыабицаиць,
Чаго йнязможиць суповниць,
Дый тоя посли занихаиць. —
Што вже пра насъ и гаварыць?
А Царъ ниразу ни пуская
На вѣциръ своихъ царскихъ словъ.
И што каму прыабицая,
То завсягды спавниць гатовъ.
Здаецца жъ, чули, якъ чытали,
Што быццамъ волю намъ дадуць;
Да сроку на два гады паклали;
Вже пѣвня будзиць што нибудзь.
Али ци такъ жа скора вхопишъ?
Ета ни малинькая дзѣла:
Пакуль то яго рашшалопишъ;
То й пяць гадовъ дыкъ пройдзя смяла.
А тутъ мы хочымъ, кабъ абъ дзѣнь
Яго намъ кончыла начальства!
Вясцима, нашъ братъ галавень!
Виць тутъ работы іо ни мальства:
Пакуляцьки то насъ аддзѣлюць
Атъ нашихъ старыхъ уладыкъ;
То ладна лобъ камусь спацѣиць
И намазолицца языкъ.
Виць кали бацька аддзиляя
Каторага изъ сыновъ;
То вже галовку паламая,
Кабъ хто зъ ихъ крывды ни нашовъ,
Штобъ посли яны ни скарбились
И бацькубъ добрый поминъ бывъ,
Штобъ ни сварылись, ни судзились,
Кабъ другѣй въ кулакъ ня вывъ; Сусѣдзивъ тымъ бы ни смяшили,
А в сагласіибъ жили;
Хлѣбецъ да новибъ малацили,
И грошы въ калицѣбъ гули.
Вотъ жа и Царъ хоча такъ сама
Насъ добра з панами раздзялиць,
Кабъ мужика атняць отъ пана,
Да кабъ и панъ могъ добре жыць.
Виць Царъ жа, бацька усихъ насъ,
Ня хочыць крывды ничые;
А здзѣлаць добра, дыкъ у часъ,
У нядзѣльку, ци у дзвѣ
Ни вправисся, мае братцы.
Добра прыказка гудзиць:
Кали за дзѣла хочышъ брацца,
То ни хватайсь скора рабиць.
Виць требажъ усіо прыгатовиць,
Размѣриць правидна зямлю,
Кабъ посли яго ни бизпакоиць,
А вси спасибкалибъ яму.
А всихъ насъ братцы супакоиць,
То ладный-ладный треба часъ.
Мала што другѣй гавориць;
Виць дурнявъ многа іо мижъ насъ.
Иншый и такъ и сякъ талкуиць,
А што карысци въ пусцяках?
Чаго васъ братцы врагъ мардуиць?
Въ васъ тольки й толку што въ каршмахъ:
Всягды збяруцца якъ цыгани,
Дый цѣлый дзѣнь сидзяць въ каршмѣ.
Ахъ вы турки вы пагани!
За васъ дыкъ ажъ стыдно мнѣ.
Пашлибъ вы въ церкву, памалились
Христу и Мацяры Яго,
Угодничкамъ бы пакланились. —
Дыкъ тамъ нима зъ васъ ни каго!?…
Тутъ тыки дыкъ, хвала Богу,
Якъ у нѣраци вирабьіовъ;
Тутъ въ васъ и розуму и толку многа,
Тутъ іо на Цара и на пановъ.
Царъ за то въ васъ винаватъ,
Што волницу няскора шлѣць;
А панъ — за то, што іонъ багатъ,
Да зямли дарамъ нидаець.
Паслухайця вы мае рады:
Ци всимъ жа намъ багатымъ быць?
Іо бѣдныхъ мижъ насъ и багатыхъ,
А всимъ жа Богъ пазволивъ жыць. —
Ты бѣдный сіонни, то старайся,
Да щыра Госпада праси,
У линцяйства ни вкидайся,
Труды и гора — вси знаси!
Авось Богъ и оглянѣцца,
И долю на цябѣ пошлѣць. —
Нихай сабѣ хто и смяецца; —
Ета всіо Богъ такъ даець.
Богъ хоча цябѣ угадаць —
Ци добрый ты іо чалавѣкъ,
Ци варта долю табѣ даць,
Кабъ ты бывъ вдзяшанъ Яму вѣкъ,
И посли кабъ ни раскидався;
Бо вже гора паспытавъ
И всякія бяды набрався,
Якъ жыць на свѣци угадавъ.
Дыкъ вотжа панимайца ета!
Вы мыслиця, што паны
Ажъ атъ сатварення свѣта
Усіо багатыми были. —
Ой нѣ! къ багатству трудная дарога.
Треба старацца да служиць,
Працаваць, малицца Богу
И цярплива всіо знасиць.
А кали хто гора звидзивъ,
Па сабѣ я знаю самъ,
Былябъ ни кога ни абидзивъ,
А вжежъ и дарма нидамъ:
Якъ всіо людзямъ параздаси,
Да астанѣсся ни пры чѣмъ;
Тагды схадзитка папраси…
Дыкъ йще хто дасць каршніомъ.
Дый ще вотъ якъ цябѣ скрывдзя,
Гарей чымъ па мордзи дасць,
Скажыць: мусиць ты рабиць лянився,
А цяпѣръ ходзишъ, кабъ што вкрасць?
Вотъ такъ жа сама и паны
Зямли няхочуць дарамъ даць;
Якъ маишъ за што, дакъ купи,
А такъ, чужымъ нильзя владаць.
А што мы жыли на іой, —
Дакъ за тымъ наша яна?
Што карыставались іой, —
Дыкъ ета паньская вина?
Мала хто чимъ уладзѣиць,
То можа й сабѣ тоя взяць?
Ета хто ни разумѣиць,
Тей можыць тольки такъ сказаць.
А вумный уже такъ ня судзя. —
Во жыдъ у каршми въ насъ живець, И хоць ище въ іой жыць ён будзя,
Да ни дадуць всягды владзѣць.
Кали владзѣць чужимъ захочышь,
То па сагласію заплоцишь,
А ни въ маготу заплациць,
То мусишъ ты за то служыць.
Виць ни мы, ни нашъ бацька и ни дзѣдъ
Етай зямли ни купили,
И дакументавъ у насъ нѣтъ,
Што мы яе заслужыли.
Прыгонъ служили жъ мы за то,
Што карысць изъ яе мѣли.
Кабъ на прыгонъ няйшовъ ни хто,
То мыбъ зямлёю ни владзѣли;
Насъ бы изъ яе сагнали. —
Гасподзь знаиць идзѣбъ хто бывъ.
Хоць ба мы и ни прапали,
Да на адномъ бы мѣсци ты ня живъ.
А можабъ хто изъ пановъ
Съ сваебъ зямли насъ и сагнавъ,
Дыкъ Царъ Барисъ, празваннямъ Гадуновъ,
Спасиба, згняць ни прыказавъ.
А прыказавъ насъ приглядаць,
Якъ бацька сына прыглядаиць,
Къ лѣпшымъ парадкамъ прывучаць;
Бо панъ троху боли знаиць.
Алижъ давно бывъ еты часъ; —
Мы вже уси яго забыли;
Дыкъ и паны, забывшы насъ,
Были къ сабѣ закрапасцили.
Хоць и спамогу намъ давали,
Вясцима, пани, якъ сваимъ;
Али за то вже насъ ганяли,
Кабъ были выслужны имъ.
А такъ якъ Богъ ни приказавъ
Другъ дружку за носъ валачыць;
Дыкъ Царъ узявъ дый атабравъ,
А за зямлю далжны служыць, —
За то, што мы сваіой ни маимъ,
А на чужой, пани, сядзимъ. —
Яно то ета мы вси знаимъ,
Да всіо штось вѣрыць ни хацимъ.
Скажыцяжъ мнѣ, хто тутъ ня служа,
Каму галовка ни балиць? —
Кожны гаруя, кожны тужа, —
На етымъ увѣсь свѣтъ стаиць.
Бачишъ, нашъ братъ дыкъ служиць дома;
А салдатъ горки у поли служиць,
И ни жалицца никому,
Ни ташнуиць и ни тужыць:
А ци адзин тольки салдатъ? —
Вси — на свици. А Царъ дыкъ спиць
Нябойсь? И Цару заботы іосци шмат.
А мы луччъ Цара хочымъ быць?…
Ище войтъ дзѣла ни канчивъ;
Бо яму хтось пирабивъ.
Вотъ и съ карчомнаго чулана,
Впалавину тольки пьяны,
Якѣйся вышавъ маладзѣцъ….
И видна, што бывъ удалѣцъ!…
На войта скоса палядзѣвъ,
Дый насупроцивъ яго сѣвъ.
На іомъ новинькая свитка,
А в зубахъ тарчала пипка;
Калита висѣла зъ боку,
И синякъ бальшый падъ вокомъ;
Пападрана уся морда;
А галава дакъ якъ у чорта;
Якъ вожыкъ валасы стаяли;
Видна людзи прыпадняли.
Сядзѣвъ онъ довга за сталомъ,
И грукавъ абъ мостъ чабатомъ,
Али зачмыхавъ штось у носъ;
Бародой зъ серца затросъ.
Мусиць таго ни взлюбивъ,
Што старавойтъ имъ гаварывъ;
Вотъ іонъ чупрыну закасавъ,
Ды къ старавойту пачавъ
Махаць рукой и гавариць:
На што пригонъ радзиць служиць?
Што паны? — паны святыя,
А мы нягодныя якія? —
За што маюць яны зямлю,
Атъ чаго да па чаму?
Старавойтъ троху падумавъ,
Барадою пакивавъ….
Али кажыць: ну ты, вумны,
За што маюць, ци узнавъ?
Ага, мавчишъ? — Хваробу знаишъ;
А дьяваламъ пани арешъ.
И мянѣ ты зниважаишъ,
И другихъ у грѣхъ вядзѣшъ.
Ну слухайцяжъ, кали хочиця вѣдаць; А ня то — пайду абѣдаць.
Што пустоя талкаваць?
Ци чуицяжъ? — прашу мавчаць!
Паны ня вси зямлю купили;
Алижъ и дарамъ ни взяли.
У свѣци, пани, нима ничога
Даремнага и дармаваго.
За вѣрну службу заслужыли;
За розумъ имъ яе дали.
А хтожъ етага ни знаиць,
Што розумъ защыта усяму?
Хоць дурень пусцяки бавтаиць,
Хоць сабѣ й кровъ праливаиць,
Да ни паможыць ни чаму.
А быложъ па Божжай воли,
Што кровъ лилася якъ вада;
У хаци кровъ и кровъ у поли
Смѣрць усюды и бида.
А штожбы дурень тагды дзѣлавъ,
Кабъ розумъ у помачъ ни прышовъ?
Плакавъ бы, крычавъ да бѣгавъ,
Пакуль пагибель бы нашовъ.
Вотъ разумнѣйшыя изъ насъ
Тагды за правду груддзю стали,
И хоць жа ни въ кароткій часъ,
Да ураговъ сваихъ прагнали.
А дзѣилась ета кали,
Мы йще на свѣци нибыли;
Алижъ магли атъ старыхъ чуць,
И якѣй вѣдаць тагды пуць
На нашей бывъ, пани, зямли,
Якъ татары забрыли,
Да усихъ насъ пазабрали,
Якъ катовъ за хвостъ цягали.
Тагды-то гора прыняли!
Насъ мучыли да ганяли,
А церквы Божжы зниважали,
Кони ставили въ церквахъ,
Всіо ровна такъ якъ у каршмахъ?
Тагды паны вси груддзю стали,
И ихъ и къ дьявалу прагнали;
Дый ще яны якъ захацѣли,
Дыкъ урагами й завладзѣли,
У сама царства ихъ пашли,
Дый копаци всимъ задали.
Яно и бизъ насъ ни абышлось,
И намъ солана было;
Тольки йдзѣ дурню давялось
Парваць еткая сила,
Якоя намъ тагды на шыю
Враги шатанскія влажыли?…
Вотъ разумнѣйшымъ за труды
Царъ многа зямли раздарывъ.
Иншимъ давъ дваранства и храсты,
Падзякававшы имъ тагды;
Иншыхъ вотчынай панадзяливъ.
И насъ спасиба ни кидавъ:
Усимъ панамъ іонъ прыказавъ,
Штобъ зъ зямли с тей, што дастали,
Никудыбъ насъ ни зганяли,
Дыйщебъ къ парадкамъ прывучали.
А цяпѣръ Царъ захацѣвъ
На нашы палядзѣць парадки,
Кабъ кожны самъ сабою уладзѣвъ;
Бо мыжъ вси дзѣци адней матки.
Царъ мысливъ, што вже мы навчылись,
Якъ парадки навадзиць,
Што й к добраму вже прымянились,
И можымъ бизъ пановъ пражыць…
А мы на ета ни вважаимъ,
Сядзимъ пастараму въ каршмѣ,
Па тры дни у іой гуляимъ,
А посли бьіомся на сялѣ
Ну аштожъ будзя, якъ дадуць волю?…
Другѣй бязъ хлѣба прападзѣць;
Виць кожный будзиць тагды волинъ,
Па мѣсяцу въ каршмѣ сядзѣць.
Всіо ровна, якъ каня дурнога,
Пусци ня спутавшы яго,
То іонъ пабѣгаиць нямнога,
Скора нападзѣць свайго.
Іонъ прама пабяжыць и къ вовку,
Абы въ балота упадзѣць;
Скора скруциць сваю галовку,
Бо дурынь скарей на воли прападзѣць.
ГЛАВА II.
Якъ хочыця, мае каханы,
Ня выдиржка бярець мянѣ…
Ахъ нѣхрысци вы бусурманы!
Чаго сядзѣць вамъ у каршмѣ?
Виць кали абъ етымъ дзѣли
Паны да Цару данясуць,
Што вы сукромна жыць ня вмѣли То насъ изновъ имъ аддадуць.
Вы гарей, чымъ бусурманы…
Сягоннижъ празникъ гадавы:
А вы, якъ шавцы, вже тыя пьяны,
Ня вдзѣржиця и галавы.
Виць яжъ дзѣдъ вашъ, хвала Богу,
А въ церкавку пяшкомъ схадзивъ.
Въ церкву прышовъ — нима никога,
Быццам въ сялѣ нихто й няживъ.
Якъ ня грѣхъ вамъ и ня стыдна?
Якъ ета людзямъ сказаць?
Виць и таму за васъ абидна,
Хто и волницу уздумавъ даць.
Ище добра што Царъ придумавъ,
Начальства выбраць промижъ насъ:
Якъ галава въ насъ будзя вумны,
Дыкъ іонъ прымицца за васъ.
Ня будзица сядзѣць вы въ каршми.
Пустыя рѣчи гавариць,
На прикляцца тамъ шынкарцы,
И галаву всю ночь тлумиць,
Да ва всякага пытацца:
Пра волнасць ци нячуць чаго?
А другѣй, кабъ насміяцца,
Вамъ нагаворыць усяго.
Иншей, якъ зъ дурнявъ, изъ васъ шуця;
А вы и вѣрыця яму. —
Іонъ скажыць, што вамъ царства будзя,
Панами будзиця всяму:
Дыкъ етаму й треба павѣрыць,
Дый зъ радасци пѣсни пѣць,
Ничога у дварѣ нядзѣлаць,
У каршми всягды сядзѣць? —
Пакуль вы даждыціося паньства,
Дыкъ и сарочки на спинѣ
У васъ ня будзя за нидбальствомъ,
И пуста будзиць на сталѣ.
А паньства всіо тыки ня будзя:
Якъ бывъ то й будзишъ мужикомъ.
А йдзѣ вумныя іосць людзи,
Дыкъ тамъ ня мѣлюць языкомъ.
А да часу всіо цирпяць,
Ходзюць у церкву, молюць Бога;
Якъ вы, у каршми ни сидзяць:
Ни талкуюць тамъ пустога;
Старѣйшага паважаюць;
Ня чынюць крывды ни каму.
Яны людзѣй и Бога знаюць,
И дзякуюць за всіо Яму.
Бо думаюць, якъ жыць на свѣци,
И дзѣткамъ пуць сваимъ даюць;
Письма вучуцца ихъ дзѣци,
И сами совисна жывуць.
ГЛАВА III.
Цяпѣръ нидавнина вже братцы:
Треба письма вучиць дзяцѣй;
Ня вѣкъ жа дурнями бавтацца…
Пара троху быць вумнѣй.
Треба дзѣлаць на дзяревни
Вабщаствомъ школы дзицямъ;
Бо вже етага запѣвня
Ни хто ня будзиць дзѣлаць намъ.
Вже панъ ня будзя прыглядаць,
Кабъ мы дзяцѣй сваихъ учили;
Іонъ тольки будзиць пануждаць,
Кабъ за зямлю скарей плацили.
А Цару тольки и работы
Усіо на пуць насъ навадзиць?
Іосць Яму нябойсь заботы, —
Галовка аб усіомъ балиць.
Виць Іонъ давъ табѣ слабоду;
А розумъ Богъ намъ падаривъ.
И всіо для нашыя выгоды
Богъ на свѣци сатваривъ.
Тольки правиць знай сабою,
Напрасна часу ни цирай;
То й Богъ завсягды съ табою,
Паказуе дурогу въ рай.
Алижъ мы таго ня хочимъ;
Мы въ пекла рвіомся атъ Яго:
Нивдзяшнасцю Яму плоцимъ…
А Богъ патомъ ня крывдзя ни каго;
Усіо цярпиць да дажидая,
Ци ни направимъ мы сябѣ.
А нашъ братъ на то ни вважая,
Сядзиць сабѣ да пьець въ каршмѣ.
Вотъ чимъ дзякуя іонъ Богу, —
Пьѣць гарѣлку на хвалу…
И датуль пьѣць, пакуль змога,
Пакуль за што іосць пиць яму.
Ды й хочимъ, кабъ Богъ долю намъ паславъ
За то, што мы кпимъ изъ Яго воли;
Штобъ дли таго багаства давъ,
Кабъ мы гарѣлки пили боли…
Запавидзь мы ни спавняимъ,
Ня хочимъ вѣрыць ни чаму;
Атъ церквы якъ вовка уцикаимъ, Хвалиць Бога идзіомъ въ каршму.
Тольки адно у насъ и дзѣла:
Пиць съ сябрами да гуляць,
А дамовъ прышовшы смѣла
Сямью съ хаты разганяць,
Мы бацьки й матки ни вважаимъ,
Пры старасци лѣтъ ихъ бьемъ,
И дзяцѣй жа прывучаимъ,
Кабъ такъ жыли, як мы жывіомъ.
Дыкъ и за што жъ Богъ пашлѣць
Такимъ нягоднымъ людзямъ долю?
Іонъ щасця тольки тымъ дасць,
Хто спавняиць яго волю…
А мы, бачышъ, якъ спавняимъ:
Пьіомъ гарѣлку, да гуляимъ.
Яно въ хазяйстви усіо треба,
И гарѣлку можна пиць,
Етымъ ни прагнѣваимъ мы нѣба;
Зъ людзями знацца треба, треба жыць.
Якъ бы гарѣлка винавата,
Што мы нищасця палучаимъ
Чаразъ яе, дый такъ багата,
Што й мѣры яму ни знаимъ.
Алижъ намъ пиць уже — дыкъ пиць!
Тагды усіо уже пращай! —
Вонъ якъ тей, што пад лавкаю ляжиць, —
Вотъ намъ и долю Богъ давай!…
Другѣй вочъ ня вспѣе пралупиць,
У каршму якъ живъ бяжиць.
Шубку паслѣдню заставляя,
А симья бязъ хлѣба прападая.
А якъ даждецца іонъ жнива,
Асіотки со дзвѣ нажнѣць жита;
То й таму мѣры нима,
Бязъ мѣры пираносиць жыду.
А хоць ня всіо іонъ занясѣць:
Дыкъ за пьянствомъ ни даглѣдзя, —
Само у поли прападзѣць.
Ды й хочимъ мы, кабъ жыць на свѣци?…
Нима таго, кабъ дзякаць Богу,
Што восини здаровъ даждавъ;
За всіо спасибкаць, хоць ня многа
Зъ ласки Богъ сваіой паславъ.
Эхъ нягодныя вы людзи!
Гарейшы быдла усяго…
Столькѣй Цару падзяки будзя,
Скольки Богу іо чаго.
Царъ думавъ, што вы старацца
Лѣпши будзиця тагды,
И къ добрымъ людзямъ прыминицца,
И дзякаваць Яму всягды.
Якія, мыслиця, падзяки
Хочыць Царъ отъ васъ цяпѣръ?
Кабъ вы ни были сабаки,
Кабъ нашъ братъ ня жывъ, якъ звѣръ;
А на людзѣй бы пахадзили,
Па чалавѣччаму бъ жыли.
Штобъ дзяцѣй письма вучили,
Штобъ навуку имъ дали.
ГЛАВА IV.
Цяперъ усимъ намъ братцы треба
Нипрымѣнна вчыць дзяцѣй,
Кабъ знали, што то — зимля, а што то — неба,
Кабъ были троху вумнѣй.
Иншый бы дома занимався,
Да хадзяйствабъ навадзивъ;
Другибъ краю служыць старався,
Вабщаствубъ угодзинъ бывъ,
Сабралисябъ вы куды въ хату,
Сталибъ пра дзѣла гавариць:
Ци лѣпши пану аддаць плату
За зямлю, ци атслужиць.
Да кабъ школу збудаваць
Для вчення сваихъ дзяцѣй,
Штобъ добрую вамъ раду маць,
И прыминяцца да людзѣй.
Дыкъ етага у васъ нима,
А хочыця быць панами?…
И глухи и нѣмы, якъ сцина,
Тольки што изъ галавами.
Яно то на дурноя вы ня глухи
И ня нѣмы?! — Што казаць! —
Здаліока чуиця дурныя слухи,
И пусташъ можыця бавтаць.
Да тольки жъ да пановъ даліока,
Такъ якъ нѣба да зямли…
Щабѣчыця якъ сароки,
Да што изъ тыя щыбятни?
Паны Цару и краю служаць,
Въ савѣци изъ Царомъ сидзяць,
За всихъ насъ думаюць и тужуць,
Законы супавниць хацяць.
Паны защитаю для края;
У кожнымъ дзѣлѣ всіо паны.
Вотъ и яжъ васъ братцы навучаю,
И вы быць можыця такъ якъ яны. Кали ня будзица вы глупы,
То вже слабоднасць вамъ дана:
Усюды быць можиця даступны,
И вамъ, якъ имъ, будзиць хвала.
Дыкъ вотъ для етагажъ то братцы
Треба намъ дзяцѣй вучыць. —
Хоць намъ етай хвалы и ни даждацца,
Дакъ дзѣтки могуць заслужиць.
Тымъ часамъ пана треба слухаць,
Пакуль нашъ братъ пабагацѣя.
Всягды изъ имъ пакорна гукаць.
Виць ета кожны разумѣя,
Што цихая, пани, циля
Завсягды дзвюхъ матакъ сьсѣць.
Пользы з хвабрасци нима,
Къ пану кожны носъ прыткнѣць.
Якъ сіолита была висна, —
Нима хлѣба ани въ пипку,
Хоць уцикай, пани, съсила,
Бабы варуць адну снытку.
Дзвярей у хаци прычиниць
За людзми нильзя, яй Богу:
Кожный къ табѣ идзѣць прасиць
Хлѣба сабѣ на спамогу.
То дзисятаму даси…
Мнѣ жъ барками ня возюць хлѣба.
Другому кажишъ: идзи къ пану папраси.
Пѣвня дасць якъ, вартъ, а треба.
Вотъ якъ и къ пану прихилились;
То панъ усихъ и пажалѣвъ.
Низка въ ноги пакланились;
То панъ и давъ што самъ имѣвъ.
Дакъ вотъ жа братцы навучайцись,
Якъ Богъ давъ, то такъ жывиця
И лишнимъ яго ни гнявица.
А мае слава храница, —
Ни с кимъ ни вѣкъ ни пастыляйцись.
За етым жа уже пращайця!
Якъ хочыця, рабице такъ:
Угодна раду паважайця,
Кабъ нашъ братъ ня бывъ дуракъ;
А ня хочыця паслухаць, —
Мнѣ вбытку зъ естага нима —
Пращайця жъ братцы, годзи зюкаць,
Час ици вже до двора!
Заключеніе.
Войтъ изъ каршмы выхаджаиць,
Дый самъ зъ сабою размавляиць:
Вотъ людзи на свѣци жывуць!
Гарей татаръ и калмыковъ;
Шумяць, крычаць, гарѣлку пьюць,
Гамонюць въ трыста языковъ,
А ничагѣньки ни сказали
И къ парадку и къ пуцю,
То якъ сароки щыбитали,
То брахали, якъ цюцю.
Ты и къ дабру ихъ навучаишъ,
А яны и слухаць ни хацяць;
Ты большъ пажывъ и боли знаишъ,
Хочышъ имъ прыклады даць:
Дыкъ яны йще сѣрдзюцца за ета,
Вси надулись, якъ сычы;
Глядзяць, зима быццамъ на лѣта.
Вотъ такихъ ты и навчы!…
Ой низнаю, што ета будзя,
Кали ня будуць насъ вучыць!…
Али здаецца, што насъ Царъ ни пазабудзя,
Кали начавъ, дыкъ и канчыць.
Францъ Феликсовъ Блусъ.
Іюнь 1862 года.
Гэты твор быў апублікаваны да 1 студзеня 1929 года і знаходзіцца ў грамадскім набытку ўва ўсім свеце, бо аўтар памёр, прынамсі 100 гадоў таму.
Прапануем да спампаваньня!
