(Для чтенія моимъ землякамъ.)
Прашу, панове, прабачайця,
Што васъ узновъ я утруждаю!
Хоць сварицися и лайця;
А я пишу пра то, што знаю:
Бо першая жъ моя мова
Была прынита въ пичаць;
Дыкъ атъ чагожъ ба мнѣ изнова
Кой абъ чемъ ни написаць?
Пра пусцакижъ я ни бавтаю,
Такъ якъ иншей пра ихъ бавтаиць! —
Къ пуцю пишу и навучаю
Таго, хто пуця въ жыцци ни маиць;
Бо я, признацца, хвала Богу,
Убачивъ гора, хаць нямнога: —
Знаю якъ на свѣци жыць;
То й другихъ хочу навчыць. —
Нихай жывуць, Бога всхваляюць
И мянѣ лихамъ ни паминаюць:
Бо цяперъ хаць многа іо розумныхъ,
Багатыхъ, мосныхъ, ясныхъ, вумныхъ, —
Здаецца, годныхъ ка всяму;
Али навчиць нима каму.
Пращайцяжъ, добрыя панове,
И мнѣ за все вже прабачайця;
Бы васъ ня скрывдзиць въ жаднымъ словѣ,
То й помстыжъ вы ка мнѣ ни майця.
Старавойтъ, пани, тей самы,
Што вже троху намъ знакомъ,
Бывъ нагдысь въ каршмѣ на Йвана
И зъ меньшимъ сынамъ Питраком. —
Али што намъ съ кимъ іонъ бывъ?
Будзимъ писаць, што гаваривъ. —
Мужы выкругъ яго сабрались,
И што іонъ скажыць прыслухались.
А іонъ шапку сваю знавъ,
И так гутарыць начавъ:
Што вы вздурылися рабяты?
Чаго васъ за мазги бярець?
Ци всимъ быць на свѣци багатымъ
И маіонтками владзѣць?
Падаждитя, пацярпиця, —
Виць гета всіо у Божжай воли!
Вы тольки Господа малиця;
То Іонъ пашлець для васъ и долю.
Вытка паслухайця, панове,
Што я вамъ буду гаварыць! —
Чувъ лѣтась я у Магиліовѣ,
Што намъ волнасць маиць быць.
Ци чуиця: волнасць?… Здзѣньця шапки!
Гета для насъ святоя слова!…
Да ближей станцитка, дзицятки,
Паслухайця маіой мовы!
Я давно вже сабирався
Вамъ пра гета гавариць,
Кабъ зъ васъ кожанъ навучався,
Якъ на бѣлымъ свѣци жиць.
Яно то я вамъ талкававъ
Пра то, кабъ вы йще пацярпѣли,
Пра вольницу што Царъ приславъ,
И кабъ сукромна жиць вумѣли,
И дзякавалибъ ажъ да сканчення свѣту…
А што треба, то треба падаждаць;
Бо въ скорамъ дзѣли проку нѣту…
Вы сами можаця паняць!
И спасиба!… усіо паняли.
Хаць и трудна да цирпиціо!
Али што за волнасць, ци узнали?
… Ну штожъ браццы мавчыціо?
А впрочамъ, добра, … и мавчыця!
Я вамъ луччы расталкую.
Ни кашляйцяжъ, ни гаманиця;
Нихай кожанъ изъ васъ чуя!
Хто тольки хоча жыць на свѣци
И чалавѣкамѣ хочиць быць;
Нихай усіо мая въ примѣци
Абъ чимъ я буду гавариць.
Али вперадъ раскажу,
Атъ каго и якъ пачувъ пра волю;
А тагды я вжо скажу
И навчу нажыць якъ долю.
Ну дайжа Божа добрый часъ!…
Мы лѣтась дровы прадавали…
Якуратъ тагды икъ-разъ,
Якъ въ горадзи указъ читали.
Мы дровы кинули, ды й ходу
Туды, йдзѣ били въ барабанъ.
Якога тамъ нибыло народу?…
Нашъ братъ, жыдъ, салдатъ и панъ…
И пихались и тавхались…
Во й мы у тую циснату…
И пѣвня бъ ни пачули б мы ничога
За гоманамъ и тавкатніой,
Кабъ ахвицеръ якѣйся, дзякаць Богу,
Ввесь у храстахъ, ды йще зъ звяздой,
Якѣйся вельми тавкавитый
Намъ таго ни расказавъ. —
Видна въ цѣмя ня бывъ битый,
Дый гора мусиць навидавъ.
Якъ ставъ іонъ зъ нами гаманиць:
Дыкъ и вказею прачитали,
И людзи дровы вси прадали,
А іон усіо зъ нами стаиць.
Абъ усимъ намъ гаваривъ,
Што въ жицци для насъ выгодна,
И абъ дзяльбу пагаманивъ,
Што дзялицца ни прыходна,
И што письма треба учыць
Намъ цяпѣръ сваихъ дзяцѣй,
А гарѣлки меньши пиць,
Кабъ засики были павнѣй.
Абъ дзяльбу якъ ставъ іонъ гукаць,
Да прыклады намъ даваць;
Дыкъ ажъ серца стала стукаць,
Што чуць змогъ я устаяць.
«Я», кажа, «браццы мае, й самъ
Такимъ, якъ вы, бывъ мужыкомъ;
Такжа й прыгонъ цянувъ панамъ,
А цяперъ во дыкъ зъ храстомъ!
Бо письма зъ моладу навчився,
Гарѣлки многа ни вжывавъ,
И атъ браццявъ я ни дзялився,
Трудзився пры кучы, працававъ.
Али якъ треба было у руину
Цару и краю паслужиць;
Вотъ я пакинувъ Кацярину,
Дый пашовъ Хранцуза биць.
Якъ тольки къ войську прыдзялився,
Зъ дамовки грошей мнѣ прыслали.
Ну а штожъ, кабъ я аддзялився?…
Людзибъ нѣшта помачъ дали? —
Ой нѣ, братцы! — кожанъ знаиць
Хто тольки на свици живець:
Всякѣй цябѣ тагды вважаиць,
Якъ у цябѣ ѣсць да пьець;
А якъ прыдзя худабина,
То й аччураюцца уси,
Якъ бывъ то й будзишь сирацина,
Въ сябровъ спамоги ни праси.
Яны съ цябе йще насмяюцца
И якъ зъ дурня стануць кпиць,
Ажъ сліозы зъ горесци паллюцца,
А серца больна забалиць,
Кровъ выкругъ яго запячецца,
Ціомна станиць у вачахъ,
Якъ пачуишь што смяецца
Твой прыяцель съ цябѣ впрахъ…
Нихай сабѣ другей талкуиць,
А чужы… сваимъ нябудзя:
Кали свой ни паратуиць,
Ни паратуюць цябе людзи.
Кали свайго въ цябѣ нима,
Хаць и ниладзиць іонъ съ табой;
То нихто ня вырвиць изъ сила,
Хиба паможиць Богъ святой.
И вамъ ни раю я дзялицца;
Выгадней пры кучи жыць.
А такжа зъ большимъ ни сварицца,
Всягды яму пакорнымъ быць.
Штожъ, браццы, ябъ тагды рабивъ,
Якъ мямѣ въ салдаты взяли?
Камубъ я дзѣтакъ прыручивъ?…
Пѣвнябъ на свѣци вандравали…
И жонка йдзѣбъ тагды была,
Божа бъ баронь, адну пакинувъ?
Съ сила хадзилабъ да сила…
И я, бязъ помачыбъ загинувъ! —
Ды йще кабъ зажывавъ гаркушу;
Ни разубъ службы ни спавнивъ,
Хитхебиль мордубъ часта пушивъ,
Ды й палкамыбъ ище лупивъ. —
Я бизъ парыбъ здаровья страцивъ!
Тагды патъ старасць ба въ старцы!…
И въ службибъ я добра нибачывъ
А съ службы вышавшы — канцы!…
Ато дыкъ во, дзякаць Богу,
Пры старасци сабѣ лѣтъ,
За щырасць Царъ даець спамогу.
Хвала Яму, хвала и Богу!
И паважаиць мянѣ свѣтъ…
А хаць бы сабѣ й ни заслуживъ
У Царскай служби я ни чога;
Дыкъ бы прышовшы въ братовъ жывъ,
Бы ни зрабивъ я имъ худога.
Дыкъ вотъ жа, браццы, навучайцись,
Як на бѣлымъ свѣци жыць;
Николи вы ни аддзиляйцись
И гарелку ня треба пиць. —
А такжа дзяцѣй письма вучиця,
Кабъ дурнями ни были,
И щыра Госпада малиця,
Кабъ у сагласіи жыли.
Ну штожъ, кабъ я письма ня вчывся?
(Ни адзинъ дурень што заслужывъ)
Николибъ въ людзи я ня вбився,
И цяперыцькабъ бязъ чына бывъ.»
Вотъ я яму тады вкланився,
Ды й такъ ставъ зъ имъ я гавариць:
«Паня, я жыць на свеци навчывся,
Годзя пра гета гаманиць!
А раскажытка, ясный паня,
Для чого били въ барабанъ
И што хватальныя чытали. —
Расталкуй тка гета намъ!»
Тагды іонъ вынивъ табакерку,
Панюхавъ зъ яе табаки;
А я надзѣвъ сваю маргелку
И пры сваіомъ зъ насъ ставъ усяки.
«Паждзыцитка», іонъ намъ сказавъ,
«Сійчасъ пра гета раставкую,
Бо я большъ мѣсяца пра гета знавъ,
Вже подавна абъ гетымъ чую. —
Гета вотъ пра што чытали,
Што вы вже волныя цяпѣръ,
Вже вы слабодны цяпѣръ стали,
Такъ якъ я чесны ахвицеръ.
А дли чаго вамъ дали волю?…
Кабъ вы слабанѣй были,
Кабъ ни лайдачили вже боли,
И на пановъ бы ни гули.
И кабъ паны ни таргавали
Людзьми, якъ быдламъ бы якимъ,
Кабъ вами вже ни гандлявали,
Якъ цыганъ каніомъ сваимъ.
Бо й вамъ слабоднасць даець права
Такояжъ паньства заслужыць,
И вамъ можыць быць такая слава,
Якую Царъ панамъ дарыць”. —
Дыкъ вотъ што іонъ, браццы, гукавъ!…
И быццамъ сына вчывъ ацѣцъ.
Можабъ іонъ и боли зюкавъ,
Да вже стала вичарѣць.
Адзинъ другому мы вкланились:
Іонъ пашовъ сабѣ дамовъ,
А мы къ вазамъ бягомъ пусцились,
Кабъ ни раскрали у насъ дровъ. —
Бо въ горадзи народъ цикавы!
Якъразъ патпусцюць карася,
Такъ што ни вбачыць и лукавы…
Тагды шукай каго хаця!…
Вотъ мы дровы тагды прадали,
Ды й коникавъ дамовъ пагнали.
Дыкъ вотъ што, братцы, я вслыхавъ,
Всіо што талкававъ цяпѣръ прадъ вами!…
Цяперъ, былябъ нашъ братъ пажалавъ,
То нихто ни насмяецця вже надъ нами.
Ипѣвня таго мижъ насъ нябудзя,
Якъ было кались давней,
Што якъ скацина жили людзи,
А други й таго гарей…
Чразъ гета кожанъ и стыдзився
И зъ нашымъ братамъ ровню мѣць;
Бы нашъ братъ такъ и въ добраму гадзився,
Якъ у скрыпку йграць мядзвѣдзь. —
А цяперъ жа уже, браццы,
Якъ намъ вольницу дали,
Троху луччь треба старацца,
И ня жыць, такъ якъ жыли.
Виць мы цяпѣръ слабодна можамъ
Письма вучыць сваихъ дзяцѣй;
Бо, па дапущенню Божжымъ,
Намъ даліока пахвальнѣй.
А якъ ня будуць дзѣтки глупы;
То йдзѣ захочуць могуць быць:
Всюды всягды будуць даступны
И дваранства могуць заслужиць:
Бо вчення свѣтъ, а цьма нявчення. —
Хто тольки вывчився всяго,
То меншы вбача тей мучення,
Якъ насъ, ня скрывдзюць вже яго.
Вотъ што значыцца слабода,
Якоя права намъ даець!…
Якую зхочимъ мы выгоду,
Чаразъ яе то можамъ мѣць:
Вже панъ цяперъ намъ ни раскажиць
У нашимъ добрымъ, якъ давнѣй,
Хаць на цябѣ и скоса гляниць,
Да словца скажыць ласкавѣй.
Тольки, вясцима, треба старацца,
Дуръ давны зъ галавы прагнаць,
У линцяйства ни вкидацца,
И съ щырымъ серцамъ працаваць. —
А хто работаць ни ляницца,
Той багатымъ можыць быць:
Работаць щира и малицца,
То Богъ и долю падарыць.
А на кагось ни палагацца;
Вже панъ ня будзя прыглядаць.
Паньскихъ прыказавъ ни дажыдацца;
Бизъ прыказавъ працаваць.
То, якъ мы паньскія были,
То насъ паны и прыглядали;
Якъ падъ ими мы жыли,
То и спамогу намъ давали.
А цяпѣръжа мы слабодны. —
Панъ большъ за нами ни глядзиць:
Ци мы халодны ци галодны,
То панъ ня будзя насъ кармиць.
Самимъ за всимъ треба старацца,
Ня мѣць надзѣи на людзей;
А главнѣй всяго — ни раздзиляцца,
То многа будзиць угаднѣй. —
И слухаць аднаго у доми,
Што скажыць іонъ, суповняць,
Ня крывдзиць яго николи,
То и Богъ будзиць даваць.
А якъ станиця сварыцца,
И въ доми кожанъ большымъ быць,
Да чаразъ гета и дзялицца,
Кабъ аднаму сабѣ пажыць…
Ой, братцы братцы! — я вже знаю,
Якаво жыць аднаму!…
И сабацы ни жалаю,
Ня|тольки изъ людзѣй каму.
Я самъ из моладу зъ хадзяйства
Чаразъ жонку аддзялився,
Чаразъ дурнату, чаразъ нядбальства
Зъ братамъ бився да сварився…
Дыкъ жа тагды въ насъ, хвала Богу,
Усякага дабра было:
Скацинки рознай, хлѣба многа,
И въ калицѣ тыки гуло.
Виць мнѣ дасталась, браццы, толки
Канѣй зъ дзисяцира… а хлѣба
Крыжовикавъ изъ повквартовки…
Што жъ ля аднаго большъ треба?…
А й то, пакулицки абжывся,
Да дзѣтки троху падрасли,
Ни разъ я сліозками аблився,
А браты ни гадачки жыли.
Нашто даліока гаварыць? —
Я прымѣръ вамъ пакажу,
Ци добра вадзиностви жыць,
И ци правду я кажу:
Вазьмиця, въ жмутъ звяжыця пруцця,
Дый папрабуйця ихъ зламаць;
То хоць яны и будуць гнуцца,
Да ня зможыця имъ рады даць. —
А развяжитка ты ихъ тольки,
То па адномъ уси зламаишь,
Ни останѣцца ихъ нискольки,
Кали таго ты пажалаишь.
Вотъ, такъ жа сама й наша брацця:
Якъ йдзѣ жывуць пры кучы,
То маюць хлѣбъ яны и плацця, —
Яны и крѣпки и магучы;
А кали тольки нябога
Атъ сямѣйки аддзялився,
То, пахвастаимъ нямнога,
Ни адзинъ такѣй разжывся. —
Ды йще цяпѣря пакуль што
Паны, спасиба, ни кидаюць:
То такъ то сякъ, то то, то сіо,
А всіо насъ троху наддзиржаюць.
А й то мы бачымъ на людзяхъ:
Вотъ ни даліока нашъ Андрей…
Нима пуця въ яго дзилахъ,
Виць за всяго сила бяднѣй.
(Окончаніе въ слѣдующемъ №).
(Для чтенія моимъ землякамъ.)
Цяперъ паслухайце, панове,
Што баба будзя тавкаваць,
И всихъ васъ, чесныя мужове,
Прашу, паслухаць, памавчаць:
Дыкъ и пазнаиця цяперъ,
Аткуляцьки дзяльба выходзя…
Ой, баба-баба! гета ня птушка и ня звѣръ;
А што злоя зъ ихъ выходзя!…
Мижъ мужыковъ я пражываю
Вже боли, чымсь гадовъ пятокъ;
То абъ жыцціо ихъ добра знаю…
На гета дзѣла я цямокъ! —
Вотъ, баба къ дзѣду патступила,
Такъ што мусивъ тей мавчаць;
Яна вже галовку тлумила,
Па свойму зачала крычаць:
«Вотъ ты кажышь, пани дзѣдъ,
Што дзялицца ни прыходна?!…
Нихай крычыць хоць увѣсь свѣтъ,
А жыць нильзя, якѣ нивыгодна.
Ахъ мой вялики, мосны Божа!…
Хтожъ бачивъ гета — въ кучы жыць?!…
Вже што нягожа, то й ни прыгожа!…
Што вже пустоя гаварыць?
Кабъ я сіонни паважала,
Урагъ знаиць, пани, каго?…
Яна кабъ на палу лижала,
И ни рабилабъ ни чаго?…
А ты адна всюды круцися,
Адна хадзяйства судзиржай,
Якъ рыба тая абъ ліодъ бійся,
Ды йще кагось и паважай?!…
Што тамъ яна за такая?…
Вотъ, ни даліока, наша Ховра…
Ня вздолія всіо, да хварая;
А въ кубликахъ, нябойся, повна?!…
Ты зъ наймиткай пойдзишь у поля,
Скольки змоги тамъ працуишь
И всюды адна гаруишь;
А яна й градъ ни паполя?!
Сцямнѣя, прыбяжышь дамовъ…
А яна всіо стогня да ляжыць; —
Дакъ ты йще йдзи даиць каровъ!…
То вже хоць хто дыкъ закрычыць…
А кабъ сабѣ аддзялився,
Дыкъ бы я знала, што сабѣ раблю…
Чалавѣкъ сабѣбъ трудзився,
А ни, врагъ знаиць, каму…
Хаць былобъ и труднавата,
Пакульба дзѣтки падрасли;
Дыкъ ци всягдыжъ всіо жыць багата?
Бязъ хлѣбабъ, пѣвня, ни были…
Ато всягды йще хтось шурмуя,
За то што ты якъ рыбка бьесся,
И Антонька мой гаруе…
Што ты нѣшта, дзѣдъ, смяесся?…»
Ище баба думала зачаць,
Пагаварыць и пакрычаць;
Али войтъ скоса палядзѣвъ
И іой замавчаць вялѣвъ:
«Мавчаць, кажу я, Сципанида!…
Ни смяшы людзей и ня гняви ты Бога!
Кали табѣ вже іо абида,
Мавчы лѣпи вже, нябога!
И Госпада ты не гняви
И ня смяшы грѣшныхъ людзѣй;
А лепшъ цихинька жыви,
То будзиць табе угаднѣй.
Вже табе изъ іой сварыцца
Ни выходзя, якъ ты хочышь;
Вже ты іой мусишь пакарыцца.
Пустоя гета ты лапочишь!
Гета у васъ тольки тоя,
Кабъ кожнай въ хаци большай быць.
Всяго изъ наймиткай васъ троя;
Ды тутъ кабъ йще ня вжыць?…
Глядзи тка ты, въ мянѣ жывуць
Бабъ изъ восимъ въ адней хаци…
Баронь бы Божа што нибудь
Баба стала размавляци!…
Дыкъ ябъ яе нябойсь прыщишывъ,
Прыкусилабъ язычокъ!…
Каймубъ на плѣчахъ цягамъ вышывъ
Іой самыбъ яе мужычок!…
Ховра, вже хоць хто дыкъ скажыць,
Што ни зравнуицца съ табой…
Гета й малиньки разважыць,
Што няйдзець табе сварыцца зъ іой.
Яна вже троху патрудзилась…
Шутки, въ геткимъ хадзяйстви да адна!…
А ни съ кимъ жа ни сварылась,
И заганы ни дала!…
Твой дзѣвиръ самый бывъ старшѣйшый,
Ато всіо дробныя, якъ моль…
Антонъ твой, гета братъ яго бывъ меншый,
Низнавъ што то за мазоль…
Требажъ было даць пуць яму,
У людзи вывясци яго,
Прывчыць и къ добраму всяму,
Кабъ ни баявсь іонъ ни чаго…
А цяпѣръ во въ перья вбрався!…
Хаць сабѣ твой и мужыкъ…
Аткуль тые пыхи набрався,
Аткуль узявся тей языкъ?…
Бо гадвався, якъ у бацьки іонъ раднога!…
Братъ большый яго ни кидавъ,
Ни жалѣвъ яму ничога,
Ни разъ ни за шта ни задавъ!…
Дыкъ, вотъ яму цяперъ падзяка!…
За лобъ меньшый братъ бярець!…
Згадававъ съ щанка сабаку,
Каторый носъ яму сарвець!…
А всіо чаразъ цябе, галубка,
Нима въ хадзяйстви въ васъ пуця!…
Штось ты зайграла вѣльми хутка?
Да не маткина дзиця…
Ты скора головку зламаишь
И мужыкъ гиня за табой;
Бо ты й яго навучаишь,
На ладъ, якъ видна, вѣрнишь свой…
Ступай сабѣ!… Гукаць съ табою,
Вже кожынъ скажыць, што мнѣ стыдна.
Ой! ты галовкаю сваіою
Пиравѣрнишь свѣтъ, якъ видна!…
Якъ хочыця, браццы, нильзя патачки имъ даваць;
Николи бабъ ня треба слухаць…
Што кажыць яна — ни вважаць,
Кабъ посли лысины ня чухаць!
Изъ ихъ увесь свѣтъ гарыць!
Гарей за чорта злая жонка!…
Яна крычыць и виращыць…
Якъ іо пры чымъ, дыкъ яна звонка…
А штобъ у хаци прыглядаць,
Скацинку холиць и кармиць,
Ѣсць варыць да кросны ткаць,
А людзямибъ ни завадзиць?!…
Яна адна адной вважыць няхоча,
И другимъ спакою нидаець;
Всіо тольки пусцяки лапоча,
Да чапуху сваю нясець!…
А мужыкъ, здуру, вважая,
Да й за жонку зъ братамъ бьецца,
И всихъ у доми зниважая…
А яна йще большъ бярецца!…
Вотъ чараза што дзильба
У брата нашага бываиць!…
А пасьля винна судзьба,
Што другей въ горы загибаиць?!…
А кабъ нашъ братъ бабы ня слухавъ,
Да іой бы воли ни дававъ;
То лысиныбъ ни разъ ня чухавъ,
И за сабакубъ нипрапавъ…
Калибъ пры кучы іонъ старався:
Въ заработкибы куды пашовъ,
Ня то въ хадзяйствибъ суправлявся;
То й долюбъ дли сябе нашовъ.
Ну штожъ, браццы, ци паняли,
Што я цяперъ вамъ гаварывъ?
Ци добра въ памиць сабѣ взяли,
Кабъ парадакъ лѣпшый бывъ?…
Цяперацькажъ уже пращайця;
Пара вже мнѣ ици дамовъ:
А што сказавъ я — супавняйця,
Ни забывайця маихъ словъ;
Бо што я тольки вамъ казавъ,
То гета правда всіо святая…
Бо многа я чаго видавъ,
Якъ жыць на свѣци добра знаю…
Дзисяткавъ зъ восимъ, хвала Богу,
На свѣци памаячывъ,
То й добрага вже и худога,
Як тей казавъ, давольна бачывъ…
И знаю, кали бизъ пуця хто аддзялився,
То николи ни нажывся.
А кали хто бабы слухавъ,
То лысину ни разъ пачухавъ.
Ци чуиця вы?… Гета што?…
Хтось за рѣчкаю пяець…
И галасочыкъ жа ни што!?…
Мушужъ йще я пасядзѣць,
Да паслухаць, што такоя
Пяець іонъ — добрая ци злоя»…
Гета было въ дзень Ивана:
Мужычки сабѣ гуляли —
Иншей цвярозы, иншей пьяны…
Пѣли пѣсни, размавляли…
Тольки тамъ циха и было,
Йдзѣ старавойтъ сядзѣвъ. —
Ни шумѣла ни гуло;
Кожанъ слухавъ и глядзѣвъ…
Вотъ за рѣчкай за Растою,
Якая тамъ цячэць у насъ,
За магилками й гарою
Пѣсня звонкая нислась…
Видна мужычокъ изъ гора
Пашовъ па берази гуляць…
Хадзивъ сабѣ тамъ на прасторы,
Али и вздумавъ заспиваць.
«Памажыжъ мнѣ, мосны Божа,
У худабини, у маіой!
Хтожъ мнѣ въ горасци паможа,
Якъ ня Ты, о Божа мой?
Я завсягды къ Табѣ малюся…
Глянь ты, Божа, на мянѣ!
Скольки змоги мае бьюся:
Ахъ, памажыжъ Ты, Божа, мнѣ!
А ничагѣнька я ни маю
Вакрамѣ бѣднасци адной;
Тольки ташную да вздыхаю
И вѣшна знаюся зъ бядой!…
Я гарѣлки ни вжываю;
Въ каршму зрѣдзь кали й хаджу,
Али никога тамъ ни зниважаю,
А усякаму гаджу. —
Въ мянѣ нима, якъ у другога,
Словъ на языцѣ лихихъ,
Нихто ни скажыць мнѣ худога,
Такъ якъ кажуць на другихъ.
Тольки за тое Табѣ вдзяшанъ,
Што спакойна спаць кладусь. —
Хаць ня ѣмъ я вельми смашна,
Да никога ни баюсь.
Яно падумаць на всіо треба:
Нявжежъ тей щасливъ, хто багатъ,
Хто маиць многа вельми хлѣба
И кожанъ яму винаватъ?…
Дыкъ іонъ за то щасливъ у Бога?…
Ахъ, Божажъ мой, я бачывъ самъ,
Што багачъ ташнуиць многа. —
А я, спасиба Табѣ, Божа,
Чыстъ, якъ золата, кругомъ!…
А спакайнѣй кладуся въ ложа,
Даліока спакайнѣй, чымъ іонъ.
И за всіо, Божа, Таб вдзяшанъ!…
Нихто ни плачыць на мянѣ…
Хаць ня ѣмъ и вельми смашна,
Да хлѣбъ іо завсягды въ мянѣ.
А серца што кали балиць…
Бы сиратою жыву въ свѣци;
Галовки нѣккаму скланиць
И найци мнѣ друга нѣйдзи!…
Спасиба, крѣпкій, мосный Божа,
За всіо, што Ты мнѣ пасылаишь!
Чалавѣкъ знаць таго няможа,
Што Ты, вяликій Божа, знаишь.
А можа придзиць кали часъ,
Што й мянѣ Ты ни забудзишь.
Ни забывайжа усихъ насъ;
Ты Бацькамъ бывъ нашымъ и будзишь.»
Канчылась пѣсня за ракою,
Пираставъ яе хтось пѣць. —
Старавойвотъ махнувъ рукою
И такую паніосъ рѣчь!
«Нихай жа табѣ, мой каханы,
Чаго жалаишь, Богъ пашлець!
Вотъ, браццы, и вы гетакъ прывучайцись:
Багацця вельми нихациця,
Жывиця якъ Богъ давъ, старайцись,
А лишнимъ Бога ни гнявиця.
Выжъ чуиця: ня тей щасливъ, хто багатъ,
Хто мая дабра въ сябѣ многа
И кожанъ яму винаватъ…
Багачъ, браццы, горшъ худога;
Гарей ташнуиць и вздыхаиць:
Бо большы хоча усяго, —
Большы хоча чымся маиць,
Хаць самъ ни знаиць дли чаго. —
Якъ бы на тысячу гадовъ
Сабираицца іонъ жыць. —
Паслѣдняя атняць въ кагось гатовъ,
Кабъ багацѣйшымъ ище быць.
Тей тольки на свици щасливъ,
Хто й малаю даволинъ паляницай.
Я вамъ прыказку скажу, якъ жывъ
Адзинъ багачъ дзѣсь въ камяницы: —
Ня спивъ іонъ и нязъѣвъ,
Спакойна ни заснувъ николи;
Усіо надъ золатамъ сядзѣвъ,
Бо йще хацѣвъ яго іонъ боли.
А тутъ жа въ яго падъ вакномъ
Шавець якѣйся домикъ мѣвъ,
Всягды всіо стукавъ малаткомъ,
Свиставъ сабѣ да пѣсни пѣвъ.
И стала дзивна багачу,
Што весила биднякъ жывець.
Пастой ка, кажыць, я навчу…
Ня будзиць большъ іонъ пѣсенъ пѣць!
Гукнуць шавца іонъ прыказавъ,
А грошы паклавъ на сталѣ.
Вотъ тей прышовъ дый въ дзверахъ ставъ,
Прыпіоршыся сабѣ къ сцянѣ.
Тагды багачъ на хитрасць кинувъ:
Шавца іонъ за руку узявъ,
Кресла, сѣсць яму, прыдзвинувъ
И, быццамъ, зъ жаласци сказавъ:
«Якъ, паня браця, ты жывешь?
Я чувъ, ни чога ты ни маишь,
А пѣсни зъ гора, чувъ, пяешь?..
Гора пѣсняй пацишаишь?…
Я хочу щасця даць табѣ. —
Дамъ на ражжыву табѣ грошы. —
Вазьми, во, тысячу сабѣ!
Ты, виджу, чалавѣкъ харошей.
Бо й мнѣ щасця Богъ паславъ:
На таваръ цану падняли.
А ли чагожъ Богъ щасця давъ?…
Кабъ мы бѣдныхъ спамагали.
Тольки рѣдкій рѣдкій зъ насъ
Помниць гета прыказання.
Пращай жа, браця; бо вже часъ
Ици мнѣ къ жонцы на снидання.»
Шевчыкъ купцу пакланився,
Пабѣгъ изъ радасци дамовъ.
Якъ прыбѣгъ, всю ночь журывся,
Кабъ злодзій къ яму ни прышовъ.
Дасць Богъ дзѣнь; — и въ дзѣнь ташнуиць.
Вже боли пѣсинь ни пяець.
И такъ и сякъ сабѣ миркуиць:
То падъ мостъ грошы пакладзець,
То за печкаю схаваиць…
Вокны и дзверы пазапрець…
Спакою за грашми ни маиць,
Ня свищыць вже и ня пяець.
Бывала, быццамъ салавей,
Всю ночъ на вылитъ распиваиць;
А цяперъ савсимъ ня тей:
Ташнуиць тольки да вздыхаиць.
А што, братцы, вотъ навука!…
Угадавъ яе шавецъ,
Якая зъ грошей, пани, штука…
Дзива, што ня спиць купецъ?!
И съ повгада шавецъ тей бився,
Павѣсивъ зъ гора савсимъ носъ;
Али за розумъ ухапився:
Взявъ грошы, ды й назадъ заніосъ.
Бязъ грошей висялей ставъ жыць:
Вже хату спакайнѣй кидаиць;
Якъ ляжыць спаць, спакойна спиць,
А встаня… пѣсни васпиваиць.
А багачъ николи ни пяець;
Ня можыць іонъ спакойна спаць:
За тымъ таска яго бярець,
Што боли хоча всяго маць.
Дыкъ вотъ жа, браццы, навучайцись!
Багацця вельми нихациця;
Жывиця, якъ Богъ давъ; старайцись,
А лишнимъ Бога ни гнявиця.
Вы вчыцись, браццы, атъ мянѣ:
Виць тысичъ жа я нимаю, —
Крыжовикъ іо другей въ машнѣ…
И большъ, яй Богу, ни жалаю.
Якъ мой дзѣдъ кались казавъ;
Ни въ багацци, кажыць, щасця…
Яго дли гора Богъ паславъ;
Бо и въ пагоду зъ имъ нинасця.
Ци мы ни бачымъ па людзяхъ?
Багатыхъ боли пагибаиць,
И рѣдка што пуць іо въ дзицяхъ…
Бацька нажывъ — сынъ праматаиць.
А посли съ торбаю идзець,
Бацьку и матку іонъ клянець.
И такъ да смерци другей ходзя,
За бацьку доли ни находзя:
Бо кабъ чесный бацька бывъ,
То й дзѣци|бъ яго ни праклинали.
Самъ ба спакойна вѣкъ канчывъ
И дзѣци|бъ щаслива пражывали.
Иншей грошы сабираиць,
Съ потамъ кровъ людзкую пьець.
Бязъ миласци всихъ абижаиць,
И сиратъ іонъ ни вспамагаиць,
Йще въ ихъ паслѣдняя бярець.
Сабираиць іонъ багацця;
За домамъ сабѣ строиць домъ,
Купляиць кони, шыиць плацця,
Якъ бы на тысячу гадовъ! —
А якъ прыдзиць часъ паслѣдни;
Загиня всіо яго дабро.
Якъ зхоча Богъ, то будзя самый такей бѣдный,
Якъ тей, што бравъ іонъ за рабро.
А хоць въ багацци іонъ памрець;
То ня будзя на тымъ свѣци,
Якъ другей, спакою мѣць,
И ни памянуць яго дзѣци.
А кабъ іонъ жывъ па прыказанню,
Кабъ Божжа слова сахранявъ;
То тутъ бы ни было страдання
И тамъ спакойнинькабъ лижавъ. —
Бо иншей іо и багатый,
Али совисна жывець:
Хаць и ня строиць бѣдным хаты,
Да ихъ ня крывдзя, а йще спамогу имъ даець.
Богу молицца и сахраняиць
Запавидзи вси Гасподни:
За то спакойна пражываиць,
Такъ якъ я жыву сягодни.
Значыцца ни въ багацци ласка Божжа: —
Яе Богъ въ правдзи пасылаиць.
Чаго другей мѣць ня можа? —
Бо запавидзяв ни спавняиць.
Добра тамъ пѣсню хтось пяець:
За всіо я, кажа, Богу вдзяшанъ,
За всіо, што тольки Богъ пашлець;
Ничога на свици ни страшна.
За тымъ, што я жыву спакойна,
Нихто ни плачыць на мянѣ…
Ну, браццы, талкаваць давольна;
Бо вси заснули на сялѣ.
Тымъ часамъ, пакуль што, пращайця!
Пара вже мнѣ ици домовъ.
Тольки на вѣциръ ни пускайця,
Прашу я васъ, маихъ словъ.»
Войтъ пашовъ; народъ астався,
Сядзѣць на ганкахъ у каршмѣ.
Али адзинъ зъ ихъ атазвався:
«Ну маиць кліопку въ галавѣ,
Браццы, гета старавойтъ!…
Іонъ разумнѣй всяго сила;
На языкъ, якъ судзя, бойкей…
Вумная то галава!
Якъ пра што станя гаварыць,
Дыкъ, быццамъ, якей празудентъ…
Вже ни патрапя яго збиць
И Горагорацкій студзентъ!…
Всіо знаиць іонъ на цѣлымъ свѣци;
Іонъ бы й писміоннага навчывъ.
Якъ гляня на што, дыкъ заразъ змѣця,
Быццамъ іонъ тамацьки и бывъ.
Ну да й жывець жа іонъ багата!…
Цьма цмущая адной сямьи;
На дварѣ стаиць тры хаты,
А вси павніохиньки людзми;
Хлѣбъ усимъ іонъ пазычаиць. —
А скольки чаго прадаиць…
Дыкъ адзинъ Богъ тольки знаиць,
Аткуль іонъ што бярець.
Яно-то й нѣчага дзивиць!…
Чаму въ такога и нябудзя?…
Што вже пра гета гаварыць?
Нихай якъ хто хоча судзя,
А дли мянѣ гета нядзива:
Работникавъ съ пятнадцаць маиць,
Даволи всякія скацины,
Дый адзинъ всимъ упрауляиць. —
Нихто ни скажыць яму слова;
А што іонъ скажыць каму,
То, як скиниць, сійчасъ гатова…
Дыкъ за чымъ ня жыць яму?
Виць шесць душъ адныхъ унукавъ…
Пашци што усихъ пажанивъ…
Дыкъ жыць такому што за штука?
Нихайбатка ихъ падзяливъ,
Да адзинъ бы іонъ пахваставъ:
То йдзѣбъ тей и розумъ дзѣвся?…
Ня ѣздзивъ бы у горадъ часта;
Якъ панъ ба тей, ни разадзѣвся.
А то, якъ запражець саней съ пятнанцаць,
Да дровъ навалиць іонъ абозъ;
Дакъ вотъ аткуль тоя й багацця!…
Шуцишь, па палцинничку взяць возъ!…
А ци адныжъ тольки дровы?…
Яму усюды удаецца:
Хаць паѣдзя и въ дарогу,
Пяньку у Стовпцы везць наймецца…
Дыкъ аттуль, ни ласка Божжа,
Кабъ сатняги ни прывіозъ!…
А зарабитка ты, нябожа?!…
Паѣдзьтка ты въ извозъ?…
Што адна тая скацинка,
Ды й тая чуць тольки липиць;
Уся на лапикахъ свицинка,
И хата, быццам колъ, стаиць:
Вокны хлопьямъ пазапханы,
Кожанъ вуголъ патпіортъ каломъ! —
А якъ устанишь зимою рана,
То ввесь и ходзишь хадыромъ?! —
За сваркай, Богу памалицца
Нима часу и нибыло;
Якъ іо часъ, дыкъ треба бицца,
Да крычаць на всіо сяло…!
Якъ пазбираюцца у хату;
Дыкъ бабы то й дзѣла што грызуцца, —
И ты за ихъ грызесся зъ братамъ,
Ажъ нячысцики смяюцца.
И чагобъ ни падзялиць,
Кали нима нійдзѣ ничога!?.
Вотъ тутъ пахвастайка разумнымъ быць,
Разгаварыситка, нябога?..
Ато вялика, пани, дзива,
Што іонъ такъ разуминъ ставъ?…
Барада вже яго сива,
А виць іонъ гора ни видавъ.
Ды й къ тамужъ пажывъ на свѣци,
Зная парадки павадзиць…
Глядзитка!… Зъ барадами уси дзѣци;
А штобъ хто зъ ихъ прагаварыць
Насупрацивъ яго уздумавъ,
Іонъ ба нищаснымъ яго здзѣлавъ.
Ого!.. Стахванъ самый большый и разумный,
А ни мишаиць бацьку дзѣла.
А бабъ, дыкъ быццамъ, въ ихъ нима;
Ты ихъ и ни пачуишь въ хаци…
Якъ стары выйдзя изъ сила;
Тагды вже стануць размавляци.
А въ цябѣ, кабъ яны похли,
Всяго дзвѣ тольки и бабіонки;
А й языкижъ имъ ни атсохли,
Яны и галасисты й звонки!?…
Изъ ихъ дыкъ увесь свѣтъ гарыць!?…
Да душыжъ правду старавойтъ казавъ,
Што кали хто бабы слухавъ,
Кали хто іой патачку давъ;
То лысину ни разъ пачухавъ,
И якъ сабака тей прапавъ.
Яно, и нашъ братъ дурнямъ бывая,
Якъ въ шалабанъ кали зальець:
Дамовъ прышовшы всихъ ганяя,
И спакою ни даець!..
Дыкъ жа ня кожанъ гета зъ насъ; —
Зъ дзисятка можаць быць адзинъ.
Дый то кали въ пакволный часъ
Бываиць дурнямъ іонъ такимъ.
А бабъ то скольки іо на свѣци;
Нима добрай ниадной:
Пакладзѣшь зубы въ загнѣци,
Кали будзишь вѣрыць іой. —
Годзитка вже гаманиць! —
Нашъ старавойтъ давно вже спиць;
То ци ня будзя пара й намъ
Расхадзицца па дварамъ?
Нихай тей войтъ жывець да багацѣя.
За то што правду намъ сказавъ!
А мой лобъ нѣштась пацѣя,
Вже разы со два задрамавъ.
Пращайця Г-да! Жалаю всимъ вамъ добрай ночи;
Пѣвни вже давно пяюць!..
Далибогъ, ни маю мочи
Ани капильки писнуць!..
И бабы вси и маладзицы,
Прасциця вже за всіо вы мнѣ!
И дзивчаты бѣлалицы,
Ни крывицись на мянѣ! —
Бо пра васъ я ни писавъ.
Хаць што й было… да ни сказавъ,
За тымъ можа кали давядзѣцца
Намъ у вочы палядзѣцца.
Прапануем да спампаваньня!
