Сказки и разсказы бѣлоруссовъ-полѣшуковъ (1911)/79

79. Баґаты́р
Беларуская народная казка

1911 год

Іншыя публікацыі гэтага твора: Багатыр.

Прапануем да спампаваньня!

79. Багатыр.

И той баґаты́р, хто ма́е мнǒґо уселя́каґо дабра́, й той, хто ве́льми ду́жы да здараве́нны. Ча́сам дурны́е ка́жуць, што абы́ ґро́шы, та й здарǒўе бу́дзе. — Нѣ, ма́быць, тра́сца табѣ не здарǒўе бу́дзе за ґро́шы. Ма́быць ужэ́ так Бǒґ даў, што баґа́таґо да замǒжнаґо дак за́ўжды яка́я ко́львек хваро́ба ци́сне. Бо штоб с таґо́ было́, каб ещэ́ баґа́ч да бы́ў и здарǒў, ё́н таґды́ й Бо́ґа сапхну́ў бы з не́ба. Бǒґ знаў, што чалавѣ́к, як баґа́ты, та й ґа́рды; от заты́м Бǒґ так зраби́ў, што хто баґа́ты, той за́ўжды нехлемя́жы, або́ хво́ры, а хто бѣ́дны, той здаро́вы да ду́жы. Бѣ́дны Бо́ґа памята́е, а баґаты́р дак уси́х забыва́е.

Гэ́так жэ, ка́жуць, даўнѣ́й жыў адзи́н баґаты́р. Маў ё́н тǒльки ўселя́каґо дабра́, што й паличы́ць не мǒг. Жыў ё́н у раско́шы да вы́ґадзе, не знаў ния́каѣ беды́, не маў ния́каґо ли́ха. Адно́ тǒльки ґры́зло еґо, ґрызло й не дава́ло ему́ ни ѣ́сци, ни спаць. Гры́зло еґо тое ли́хо, што кали́ до́брэ, дак хо́чэтца ещэ́ лѣпш, а тут нѣ́льґа ничо́ґо лѣ́пшаґо прыду́маць. От и пача́ў той баґаты́р схнуць да петрє́ць, што ат дабра́ нѣ́льґа найци́ дабра́. Тǒльки ось ещэ ґарє́й ему зраби́ласо, як стрє́ў ё́н я́кась аднаґо́ ве́льми бѣ́днаґо чалавѣ́ка. Идзе́ сабѣ́ баґаты́р кале сваи́х пала́цаў, идзе засмуцо́ны, што нема́ на свѣ́це ўжэ лѣ́пшаґо дабра́, аж от якура́т су́нетца насустрє́к чо́рны або́рваны ў ла́пиклу бѣ́дны чалавѣ́к, су́нетца да пае́ пѣсни, аж табѣ баґатыра́ сад разлеґа́етца.

— Чаму ты пае́ш? — пыта́е баґаты́р.

— А от паю́, бо здарǒў и весе́л.

— Чаґо-ж ты весе́л, кали ты таки́ бѣ́дны?

— А яко́ґо-ж мнѣ бǒльш ражна́ трэ? Сеґо́днячы наѣ́ўса карто́пель, а за́ўтрэ буду маць и хлѣб з са́лам, бо зараби́ў тро́хи асьмакǒў.

— Ци-ж ты таґо паеш, што здарǒў и наѣ́ўса?

— Нѣ, я паю́, што як ни ли́хо жиць на свѣ́це, але́ пажыву́, та мǒо будзе й лѣпш. — Прамо́виў то́е бѣ́дны чалавѣ́к да й паце́ґса сабѣ далей, спева́ючы яку́юсь пѣ́сню.

— Уся́ беда́ ат баґа́тства, — ду́мае баґаты́р, — от атдам ткале́ лю́дзям збǒльшаґо свае́ баґа́тство, та мǒо й лѣпш бу́дзе.

Паду́маў ё́н так да й дава́й крыча́ць, зваць бѣ́днаґо: „эй, чу́еш-бо! верни́са, е к табѣ́ дачыне́не“. Пачу́ў бѣ́дны чалавѣ́к, што заве́ баґаты́р да й верну́ўса. Тым ча́сам баґаты́р даста́ў з кишэ́ни капшу́к, по́ўны чырвǒнцаў да й дае бѣ́днаму. — На, — ка, — вазьми ґэстые асьмаки́, та й табѣ́ будзе до́брэ, да й мнѣ лѣпш.

Падзякуваў бѣдны баґатыру́, ўзяў ґро́шы да й пашоў сабѣ, а баґатыру́ й напра́ўду леґчє́й стало на серцу, што ё́н хаць раз зрабиў до́брае дзѣ́ло. Але не до́ўго ра́дуваўса баґаты́р, бо як прышо́ў да ґаспо́ды да як пача́ў личы́ць ґро́шы, от адра́зу еґо́ й апанава́ў жаль, — ему шко́да ста́ло тых асьмакǒў, што ё́н атда́ў бѣ́днаму. Хо́дзиць баґаты́р, як у во́ду апу́щаны, сму́тны, як пад земле́ю. Чым да́лей, тым ґарє́й маркǒтно баґатыру́ на се́рцу, маркǒтно да так мо́ташно, хаць беры́ да й засили́са. А тут ещэ́ ўби́ласо баґатыру́ ў ґо́лаў, што бу́дзе з еґо́ баґа́цьем, як ё́н зды́рдзитца. — Як-бы ґэ́то зраби́ць, — ду́мае баґаты́р, — каб и па маё́й сме́рци да ўлада́ць усим сваи́м баґа́цьем. — Ду́маў ё́н, ду́маў да й наду́маўса. От зраби́ў ё́н у кле́ци пад памо́стам по́ґраб, прыла́дзиў к ему так дзве́ры, што нихто́ й не ўця́миць. Паскла́дваў баґаты́р ў той по́ґраб усѣ́ сваѣ́ ґро́шы да ўсе, што ў еґо́ было́ са́мае дараґо́е Хо́дзиць баґаты́р у той по́ґраб да любу́етца на свае́ дабро́. От ґэ раз пашо́ў ё́н у по́ґраб да не до́брэ зачыни́ў дзверы. Тым часам дзверы я́кась щакаўзну́лиса да й зачыни́лиса так, што баґа́ч немажэ́ з по́ґраба й вы́лезци. Седзи́ць баґа́ч у по́ґрабе да падыха́е ат ґо́ладу. Про́буваў крыча́ць, да нихто́ еґо́ не чу́е. Пазна́ў тут баґа́ч, яка́я цана́ ґрашǒм и ўселя́каму баґа́тству, кали нема́ людзе́й, кали́ тое́ баґа́цье нико́му не трэ: пазна́ў, што тако́е ґро́шы, яка́я ат их лю́дзям кары́сь, пазна́ў, да не мажэ́ ничо́ґо нико́му сказа́ць, бо нѣ́льґа вы́лезци з по́ґраба. От седзи́ць ен и не вѣ́дае, што пара́дзиць, аж ба́чыць, што ўсѣ еґо́ ґро́шы да ўсе дабро́ аберну́ласо ў чалавѣ́чы пǒт да ў кроў. Паднима́етца кроў з по́там у по́ґрабе ўсе бǒльш да бǒльш. От, от ужэ́ ена́ дахо́дзиць баґачу́ па са́мае ґо́рло, от, от ен захлебне́тца у чалавѣ́чуй крыви́. Тут баґаты́р сабра́ў, што е мо́цы да як кры́кне, дак чу́е, аж хтось абазва́ўса да й атчыня́е дзве́ры. Абра́дуваўса баґаты́р, так абра́дуваўса, як ещэ нико́ли, кали́ ўба́чыў, што ещэ́ мǒо тро́хи пажыве́ на свѣ́це, мǒо ещэ зирне́ на я́снае со́нейко. Тым часо́ве бѣ́дны чалавѣ́к дава́й разбира́ць памǒст, каб аслабани́ць баґатыра́. Гэ́то, ба́чыце, быў той са́мы бѣ́дны чалавѣ́к, што ему́ баґаты́р даў капшу́к асьмакǒў. Узя́ў ен таґды́ ат баґатыра́ ґро́шы да перш ду́маў, што з асьмака́ми бу́дзе лѣпш. Тым ча́сам ста́ло ґарє́й, як было: з ґрашы́ма ў дзень и ў нǒчы — за́ўжды стра́шно, каб хто не ўкраў, або́ не заби́ў. Не вѣ́дае бѣ́дны, куды́ дзева́ць ты́е асьмаки́; но́ситца з ими, бы кǒт з аселе́нцам. Не ѣсь, не пье, ўсе ду́мае, каб не зґубиць тые ґро́шы; ґодзи пѣць пѣ́сни, ґодзи́ ве́село жыць. Спя́траў за ты́е дни, але́ нарэ́шце даґада́ўса, што без ґро́шэй харо́шэй, да як даґада́ўса, дак схапи́ў той капшу́к з асьмака́ми да й папъё́р баґатыру́ наза́д. Прыне́с, аж таґо нема́. Дава́й бѣ́дны пыта́ць у людзе́й, ґдзѣ баґаты́р, а ты́е ка́жуць, што ма́быць чорт на хо́рму ухапи́ў, бо ен быў у ґаспо́дзе да ра́птам чорт вѣ́дае куды́ дзѣ́ўса. От стаи́ць бѣ́дны чалавѣ́к да чэ́шэ чупры́ну, не вазьме́ сабѣ́ ў ґлузд, ґдзѣ найци́ баґатыра́. Але якура́т таґды́ баґаты́р закрыча́ў у по́ґрабе. Бѣ́дны ўвазна́ў еґо па ґо́ласу да й ки́нуўса ратава́ць. Дак от разабра́ў бѣ́дны памǒст да й раски́даў у по́ґрабѣ стǒль. Вы́лез баґаты́р з по́ґраба чуць жыў да й про́сиць ѣ́сци. Даста́ў бѣ́дны з ка́йстры пе́чаную карто́плю да асу́шки хлѣ́ба, даў баґатыру́, а той наки́нуўса на тое, бы ґало́дны воўк: жу́мрыць, аж завуша́ми тращы́ць. Пасилкава́ўса тро́хи баґаты́р и дава́й дзя́куваць бѣ́днаму. А то́й ка́жэ: „Бо́ґу, а мнѣ нѣ́зашто. От дзя́куваць табѣ́ за тваѣ́ ґро́шы. На табѣ́ их наза́д“. Тут бѣ́дны працяґну́ў ру́ку з ґрашы́ма. Як уба́чыць баґаты́р ты́е ґро́шы да як закрычы́ць, што то чалавѣ́чая кроў да пǒт, да як пабѣжы́ць ат ґро́шэй наўцекача́, дак тǒльки еґо́ пья́тки миту́сятца. Бѣґ, бѣґ баґаты́р ат ґро́шэй да й уско́чыў у кало́дзесь. Кало́дзесь быў ґлыбо́ки. Паку́ль збѣ́ґлиса лю́дзи да ки́нулиса ратава́ць, дак баґаты́р и зали́ўса. Ки́нуў таґды́ бѣ́дны туды́-ж у кало́дзесь и капшу́к з ґрашы́ма, а сам пашо́ў сабѣ́ прыпева́ючы, як и ў пе́рад.

Таґды́ пазна́ли лю́дзи, што ґдзѣ баґа́тство там ща́сця нема́ш, што баґаты́р ат баґа́тства ґи́не.

Пересказалъ Кругликъ.

Д. Чудинъ.