З захапленьнем слухаў народ гэтыя словы, дзівіўся, што яны такія сьмелыя і разам з тым зусім простыя і зразумелыя. І сапраўды, белых так мала, нават цяпер навакол аніводнага няма. І каб толькі ўсім адразу дагаварыцца…
Але «яны» зьявіліся. Спачатку бездапаможна мітусіліся паліцэйскія, але яны былі свае і на іх ня вельмі зьвярталі ўвагу.
А праз некалькі мінут зьявіліся ўжо «сапраўдныя» паны: белыя, узброеныя, на конях. І натоўп хутка пачаў разыходзіцца. Але заставалася яшчэ шмат рашучых, абарваных людзей, якія, здавалася, шкадавалі разлучацца са сваімі марамі і гатовы былі ўжо пачынаць…
Тугай загадзя ўсё прадугледзеў.
— Таварышы! Не рызыкуйце дарэмна, разыходзьцеся. Але памятайце аб адным: скора, вельмі хутка прыдзе час, калі прыдзецца выступіць усім адразу. Чакайце гэтага часу і рыхтуйцеся!
І Тугай зьнік у той час, калі падскакалі жандары. Па дарозе яны некалькі чалавек перахапілі, некалькіх выцялі бізунамі, а на месцы засталі толькі бацьку з Сідні на руках.
— Убірайся хутчэй са сваёй падлай! — крыкнуў адзін жандар і выцяў няшчаснага бацьку па плячы. Кроў пацякла са шраму і зьмяшалася з крывёю сына…
Тугай тымчасам скінуў свой капялюш, ускочыў у канал і пачаў сабе спакойна купацца сярод лодак, быццам уся гэтая справа яго не датычыцца.
Калі ён пашоў далей, на ім заместа капелюша была ўжо хустка, завязаная ззаду.
Праз некаторы час ён падышоў да старажытнай мураванай брамы, якая засталася ад былой некалі сьцяны, або крэпасьці.
На гэтай браме, на канцы пікі тырчаў скамянелы, заліты вапнай чэрап, як у людаедаў у некаторых дзікіх куткох зямлі. Але гэта цацка, відаць, была зроблена зусім не людаедамі, бо на ёй быў подпіс на голяндзкай мове:
«Так пакараў кароль здрадніка Пітэра Эльбэрвэльда. 14 красавіка 1722 г.».
Гэты Пітэр сам быў мэтыс, але ненавідзеў эўропэйцаў ня менш, чымся чыстакроўныя явайцы. Ён падрыхтаваў рашучае паўстаньне на ўсіх бліжэйшых выспах, быў ужо прызначаны дзень, але адна жанчына-явайка здрадзіла — і ўсё прапала.
Насустрач Тугаю ішлі два рабочыя. Зірнуўшы ўверх, адзін з іх сказаў:
— Вось каму трэ’ было-б пакланяцца замест тэй хвігі.
Другі таксама падняў галаву і задуменна дадаў:
— І будуць калі-небудзь. Але да гэтага часу чамусьці мала было ў нас такіх людзей.
Пры гэтых словах Тугай прыпыніўся і, відаць, хацеў загаварыць з імі, але тыя ўжо мінулі яго, і ён пашоў далей нацянькі, праз пустыр.
34
