пяці беларускіх пісьменьнікаў (Я. Коласа, Я. Купалы, Ц. Гартнага, Макс. Багдановіча і 3. Бядулі), выданымі асобным выданьнем у 1918 годзе, назваю "Нашы песьняры".
Але політычная чыннасьць адыймае ад Антона Навіны мажлівасьць аддацца як сьлед літаратурнай крытычнай працы.
І чародныя за ім крытыкі-публіцыстыя таксама вымушаны пісаць свае нарысы аб беларускай літаратуры вырыўкамі, у вольную хвіліну. Трэба выабразіць, як туга можа падавацца праца пры гэтых умовах! Аднак настойнасьць і энэргія перамагаюць усякія труднасьці. Змагаючыся з імі, Максім Гарэцкі піша сваю першую „Гісторыю беларускай літаратуры", якую і выдае ў 1920 г. У ёй ён дае поўную і багатую характарыстыку усіх беларускіх пісьменьнікаў, поэтаў і літаратараў. А раней за яго, яшчэ ў 1918 годзе, спрабуе сваё пяро ў гэтай галіне Цішка Гартны, прачытаўшы сваю лекцыю аб беларускай літаратуры ў Беларускім Народным Унівэрсітэце ў Маскве, а пасьля надрукаваўшы яе ў зборніку „Зажынкі". У часопісах пазьнейшага часу далей зьмяшчаецца цэлы шэраг яго крытычных аглядаў і нарысаў (газ. "Савецкая Беларусь", часопіс „Полымя" і інш.). Адначасова выступаюць на ніве літаратурнай крытыкі пр. Ў. Ігнатоўскі, пр. М. Пятуховіч, Ў. Чаржынскі, Н. Байкоў, Я. Дыла, М. Маразоўскі і інш. З іх Ў. Ігнатоўскі піша і чытае, а пасьля друкуе ("Вольны Сьцяг", 1921 г.) популярныя нарысы аб беларускай літаратуры і асобнае дасьледваньне мотываў творчасьці поэты М. Чарота (праца выйшла асобным выданьнем у выд. Госіздату Беларусі). Пр. М. Пятуховіч таксама чытае лекцыі і зьмяшчае ў беларускім друку многа сталых працаў, характарыстык творчасьці беларускіх поэтаў (Янка Купала, Якуб Колас, Алесь Гарун, Максім Багдановіч, Цішка Гартны). Друкуецца некалькі сталых сур'ёзных працаў М. Байкова і Ў. Чаржынскага.
Сярод гэтых сіл, пэўна, маюцца рознага характару таленты і рознастайны мэтод падыходу к данаму поэту. Гэтак, калі Ў. Ігнатоўскі зацікаўлен у соцыяльнай сутнасьці твораў поэты, падыходзячы да яго са скальпэтам крытыка-марксыстага і грамадзяніна, то пр. М. Пятуховіч перш усяго адшуквае мастацкіх якасьцяў, ужываючы часта ідэолёгічную мерку; М. Байкоў-жа больш крытык-псыхолёг, а Ў. Чаржынскі-стылісты і архітэктор.
У агуле ўсе пералічаныя асобы складаюць сабою моцную сілу ў крытычнай галіне беларускае літаратуры, сочачы за яе разьвіцьцём і пасабляючы ёй ісьці належным шляхам.
Гэткім чынам, як мы бачым, беларуская літаратура, за параўнаўча кароткі тэрмін, прайшла многа этапаў свайго разьвіцьця, загартавалася, уступіла на ўзровень становішча суседніх ёй маладых літаратур і з багатымі мажлівасьцямі прадаўжае квітнуць, расьці і разьвівацца.
Будучы заснованай на крэпкай базе змаганьня за соцыяльнае, экономічнае й нацыянальнае вызваленьне беларускага працоўнага народу, беларуская літаратура ўвесь час папаўнялася поэтамі й пісьменьнікамі-выхадцамі з сям'і сялян і рабочых, якія вялі яе неадхільна усьцяж рэволюцыйнага поступу. Працоўны народ, яго думы, яго перажываньні, раней смутак і боль няволі, а пасьля протэсты, дух паўстаньня і, нарэшце, радасьць вызваленьня, - вось натхненьне беларускіх пісьменьнікаў і поэтаў. Яны-соль свае зямлі, народныя зьвястуны, яны заўсёды з народам. Загэтым так жывуча, так молада
