ністычнае партыі і непартыйнаю, клясава-народнаю соцыяльна і політычна рознастайнаю інтэлігенцыяй. Бяз гэтага яна, гэта інтэлігенцыя, ня можа знайсьці свайго месца, забыўшы, што сама сабою, як нешта цэлае, асобнае, нідзе і ніколі (апроч розных радаў, ды што) ня мела, выпіханае ёю „мажлівасьці ўявіць ініцыятыву". Падаўшыся самаабману, эмігранцкая інтэлігенцыя, ці, згодна тэрмінолёгіі С. П. Трамповіча, тая інтэлігенцыя, якая, „кахаючы свой народ, ня верыла ў яго сілы" і разумела дзяржаўную ды гаспадарчую незалежнасьць скуткам „сваіх стараньняў і працы", дагэтуль ня можа яго пазбыцца.
Фактычна і зараз тая часьціна інтэлігенцыі, якая, згодна таму-ж С. П. Трамповічу, ня ведала настрою народу, ня ведала яго імкненьня перш-на-перш атрымаць соцыяльную свабоду, ня ведала ўсяе сілы народнага гневу і ненавісьці як да польскага пана, гэтак і да расійскага „барына" і чыноўніка,—ня стала на шлях рэволюцыі—бач, інтэлігенцыя эмігранцкая ці народна-рэспубліканская (ад БНР) ніяк ня можа ўразумець, чаму беларуская справа ня лічыцца яе справаю і не аддадзена ёй для кіраўніцтва. Аб тым, да чаго прыводзіць гэткае кіраўніцтва (згодна фактам) і куды яно вядзе—яна думаць ня хоча, а калі й думае—то пра сябе...
Вопыт не пераканаў яе эмігранцкае акцыі ў адмоўнасьці і нягрунтоўнасьці „мажлівасьці ўяўляць сваю ініцыятыву". Ёй думаецца, што гэта выпадкам паперашкодзілі канчатковаму ажыцьцяўленьню яе лятуценьняў, а глеба для іх... ёсьць...
На гэту-ж думку апіраюцца і рэшткі тэй інтэлігенцыі, якая засталася за рубяжом. Заядлыя, блудзячы (тэрмін эмігранцкі), вераць і, верачы, гукаюць, што Савецкая Беларусь гіне і што іх пазнала „провидение" яе вызваліць... На іх мове гэта завецца змаганьнем за незалежнасьць, а сапраўды—гэта ёсьць барацьба супроціў рэволюцыі Кастрычніка, супроціў рэчаіснае незалежнасьці рабочых ды сялян. Зразумела, што ў гэтым ёсьць вялікая доля інтэлігенцкае панікласьці, але побач з гэтым шмат і зларадніцтва. Дарэмна С. П. Трамповіч кажа, што „беларуская інтэлігенцыя ні пры якіх умовах у сваёй масе ня можа стаць прыгоншчыкам. Гэткім чынам, трэба сказаць адно, што манлівыя надзеі, якія грунтуюцца на нацыянал-дэмократычнай ідэолёгіі, якая ў сваю чаргу апіраецца на дробна-буржуазную клясавасьць акрэсьленае часткі беларускае інтэлігенцыі, яшчэ цалкам ня выветрыліся з галоў гэтае інтэлігенцыі. Але кола апошняе зусім ня шырокае. Паступова яно звужваецца і ў працягу некаторага часу сыйдзе на няма нішто.
Рост маладое савецкае інтэлігенцыі ідзе шпаркім тэмпам. Цяжар культурнае працы, якую ўвесь час гарда цясла працоўная большасьць беларускае інтэлігенцыі з часоў 1905 г., няўхільна астаецца на яе плячох. Мацнее ды крэпне беларуская дзяржаўнасьць, экономічны дабрабыт, культурнае будаўніцтва, якім падставу дала Кастрычнікавая рэволюцыя і ў
