Ён думаў яшчэ і аб тым, што, хаця і шкода ехаць цяпер, не нацешыўшыся зусім каханнем з ёй, неабходнасць ад‘езду мае тую выгоду, што адразу ірве адносіны, якія цяжка было-б падтрымліваць. Думаў ён яшчэ аб тым, што трэба даць ёй грошай, не для яе, не таму, што ёй гэтыя грошы могуць быць патрэбны, а таму, што так заўсёды робяць, і яго-б лічылі несумленным чалавекам, калі-б ён, пакарыстаўшыся ёю, не заплаціў за гэта. Ён і даў ёй гэтыя грошы, — столькі, колькі лічыў неабходным па свайму і яе становішчы.
У дзень ад‘езду, пасля абеду, ён пачакаў яе ў сенцах. Яна пачырванела, убачыўшы яго, і хацела прайсці міма, паказваючы вачыма на адчыненыя дзверы ў дзявочы пакой, але ён затрымаў яе.
— Я хацеў развітацца, — сказаў ён, скамячыўшы ў руцэ канверт з сторублёвай паперкай. — Вось я…
Яна зразумела, зморшчылася, затрэсла галавой і адпіхнула яго руку.
— Не, вазьмі, — прамармытаў ён і сунуў ёй канверт за пазуху, і, нібы апёкся, ён змаршчыніўшыся і застагнаўшы, пабег у свой пакой. І доўга пасля гэтага ён усё хадзіў па сваім пакоі, і курчыўся, і нават скакаў, і ўслых войкаў, як ад фізічнага болю, як толькі ўспамінаў гэтую сцэну.
„Але што-ж рабіць? Заўсёды гэтак. Так гэта было з Шэнбокам і гувернанткай, пра якую ён расказваў, так гэта было з дзядзькам Грышам, так гэта было з бацькам, калі ён жыў на вёсцы і ў яго нарадзіўся ад сялянкі той незаконны сын Міценька, які і цяпер яшчэ жыве. А калі ўсе гэтак робяць, дык, значыць, так і трэба“. Так суцяшаў ён сябе, але ніяк не мог заспакоіцца. Успамін гэты катаваў яго сумленне.
У глыбіні, у самай глыбіні душы ён ведаў, што зрабіў так кепска, подла, жорстка, што яму, з разуменнем гэтага ўчынку, нельга не толькі самому асуджаць каго-небудзь, але глядзець у вочы людзям, не гаворачы ўжо аб тым, каб лічыць сябе прыстойным, паважным, вялікадушным маладым чалавекам, за якога ён лічыў сябе. А яму трэба было лічыць сябе за гэткага для таго, каб жыць весела і бядзёра.
