дзяржаунасьці.
Полацкае Наддзьвіньне ляжыць найбліжэй з усіх краінаў Беларусі да мора. Ад Рыжскае затокі да Іллукштаў ўсяго 170 вёрст. Да таго-ж краіна яшчэ й зьніжаецца ў кірунку да мора і дзеля гэтага вільготны і мягкі марскі клімат без перашкод уразаецца ўздоўж Дзьвіны далёка на ўсход. Сярэдняя гадавая тэмпэратура кaля +6°, ападаў за год бывае каля 600 міллімэтраў, неба па большай часьці закрыта воблакамі.
Лесу ў Наддзьвіньні няшмат. З даўніх часоў сядзіць тут народ досіць густа і дзеля таго лепшыя землі парасьцярэбліваны і ўзараны. Толькі на нізінных пяскох, у Полацкім павеце, затрымаліся значныя лясныя прасторы, ды досіць лясісты захад Дзісьненскага пав.
Аб мінэральных багацьцях краіны ведама дужа мала. Дзе ня дзе толькі здабываюць ганчарныя гліны, будаўляны камень, торф. Ведамыя некалькі мінэральных крыніцаў: у Відзах , Браслаўскага пав. -серністая, з моцным, далека чутным пах ам серавадароду, да каля Краслаўкі - зялезістыя.
Насяленьне ў Полаччыне жывё досіць густа, гусьцей, у кожным разе, чым ува ўсіх суседніх краінах. Найгусьцейшае насяленьне ў Лепельскім павеце. Тлумачыць гэта трэба, мусіць, тым, што краіна мае крыху лепшыя грунты, ды ляжыць яна ля вялікае ракі, з незапамятных часоў была заселена і загаспадарана. У мінуўшчыне гушчыня насяленьня мусіць была тут яшчэ большая, ды безканечныя ваенныя спусташэньні, якія няраз абярталі край у пустыню, перашкаджалі дальнейшаму згушчэньню насяленьня й яго спакойнай працы. Заселена краіна была яшчэ ў самыя далёкія дагістарычныя часы. Ў курганох і гарадзішчах , якіх тут ёсьць вельмі густа, асабліва ў Полацкім ды Лепельскім пав. знаходзяць рэчы, што адносяцца да каменнага веку (нэолітычнага); ўжо тады жылі тут людзі і, можна думаць, вялі навет менавы гандаль. Гісторыя знаходзіць тут моцны й багаты Полацак, які мае шырокія гандлёвыя зносіны з Усходам і Заходняю Эўропаю. Палачане пазакладалі і ўсё важнейшыя месты краіны: Дзісну, Браслаў, Дрысу, Друю і г. д.; месты гэтыя праз увесь час былі цесна зьвязаныя з Полацкам, мелі з ім супольных князёў, а пасьля ваяводаў, былі Полацкімі прыгарадамі. Ўплывы Полацку пашыраліся, як ведама, й далей на захад, уніз па Дзьвіне, ў землі, заселеныя цяпер латышамі. Тамака, над Дзьвіною будавалі яны моцныя замкі, якія пасьля паадбіралі ад іх немцы, што ўмацаваліся пры вусьцях Дзьвіны. З такіх замкаў найбольш вядомыя - Кукейнос (Кокенгаўзен, рыс. 91) і Герсіка. Як памятка з слаўных часоў Полацку пазаставаліся да нашага часу камяні - памятнікі, з беларускімі надпісамі, зробленымі па загаду полацкіх князёў. Гэткіх камянёў шмат ляжыць па ўсім сярэднім цячэньні Дзьвіны.
Ў пазьнейшыя часы, асабліва ў XVI і XVII вякох, на прасторах Полаччыны разыгралася вялікая барацьба памі ж Літвою і Польшчаю з аднаго боку і Масквою з другога. Барацьба вялася з за Беларускае зямлі і здабыцьцё або абарона Полацку было галоўнаю мэтаю ваяваўшых. Дзеля гэтае мэты ўся вазёрная краіна пакрыта была невялікімі замкамі. Будавала гэтыя замкі і Літва з Польшчаю, будавала й Масква. Ўся краіна была была як быццам адзінаю вялікаю крэпасьцяю ў сучасным значэньні гэтага слова. Руіны гэткіх замкаў, сьляды валоў і равоў і да нашых часоў значныя шмат дзе ў Полаччыне над яе вазёрнымі водамі, сярод лясоў і балотаў.
