Каля гадзіны блукаў ён па вуліцах, не ўсведамляючы, дзе ён знаходзіўся. Вакол была поўная цішыня, перапыняемая зрэдку стрэламі. Ён дайшоў да Рынка. Тут было яшчэ цішэй і спакайней, чым у суседніх вуліцах, нібы спакой магілы быў разліты вакол.
Нарэшце, пры павароце на адну вуліцу, ён убачыў чырвоны водбліск полымя на чорным фоне дамоў. Гэта быў водбліск факела на барыкадзе ля „Карынфа“. Марыус накіраваўся на гэтае святло. Ён павярнуў у завулак і апынуўся на вуліцы Шанврэры, дзе былі ўсё яго прыяцелі.
Тут таксама ўсё яшчэ было ціха. Анжальрас і яго таварышы сядзелі з карабінамі ў руках ля аднаго з прасветаў барыкады. Усе маўчалі, прыслухоўваючыся і стараючыся ўлавіць малейшы шум.
Раптам пасярод гэтага панурага спакою пачуўся малады голас, які спяваў нейкую песеньку.
— Гэта Гаўрош папярэджвае нас, — сказаў Анжальрас.
Нейчыя таропкія крокі парушылі цішыню пустыннай вуліцы. Нехта з хуткасцю клоуна ўзабраўся на сценку і потым саскочыў на зямлю. Гэта быў сапраўды Гаўрош.
— Стрэльбу мне! — ускрыкнуў ён. — Ідуць!
Па барыкадзе прабегла электрычная іскра. Кожны схапіўся за сваю стрэльбу.
Часавыя ўвайшлі амаль разам з Гаўрошам. Усе занялі баявыя пазіцыі.
Прайшло яшчэ некалькі хвілін, потым пачуўся шум мерных, цяжкіх, шматлікіх крокаў. Шум гэты, спачатку слабы, потым выразны і страшны, паволі набліжаўся, безупынна нарастаючы. Штосьці страшнае было ў паступовасці гэтага нарастання. Нарэшце, ідучыя спыніліся. З канца вуліцы, здавалася, даносілася дыханне незлічонага натоўпу. Між тым, нічога не было відаць, апрача тонкіх, амаль непрыкметных, металічных ніцей. Гэта былі штыкі і стрэльбы, у якіх адлюстроўвалася полымя факела.
Зноў запанавала цішыня, нібы абодва бакі чакалі чагосьці. Нарэшце, з цемры пачуўся голас, тым больш страшны, што таго, які гаварыў, не было відаць. Ён закрычаў:
— Хто ідзе?
У гэты час пачуўся стук апускаемых стрэльбаў. Анжальрас адказваў гучным голасам:
— Французская рэволюцыя.
— Плі! — скамандаваў голас.
Маланка азарыла чырвоным святлом усю вуліцу, нібы адкрылі заслонку палаючай печы і адразу-ж захлопнулі яе. Страшэнны залп грымнуў у барыкаду. Чырвоны сцяг зва-
