Такая шырыня мясцовай грамадзкай актыўнасьці ўсяго насельніцтва, замацаваная ў прывілеях вялікіх мест, давала яму значную магчымасьць у вабароне сваіх праў і старажытных вольнасьцяй, якія былі яго „старыною“. Старыя месты Кіеў, Смаленск, Полацак і Віцебск высака цанілі сваю „старыну" і пільна сачылі за ўсімі спробамі гаспадарскіх намесьнікаў, якія пакушаліся разбураць яе і ўзмацняць свой контроль над мясцовым жыцьцём. Гэтыя месты дабіліся ад гаспадара прывілеяў, у якіх „старына" была зафіксавана ў важнейшых пытаньнях і пунктах. Парушэньні „старыны" з боку гаспадарскіх намесьнікаў выклікалі протэсты і абарону мясцовым насельніцтвам сваіх вольнасьцяй з пісанымі докумэнтамі ў руках. Калі парушалася „старына" ў пунктах, якія ня былі зацьверджаны, то насельніцтва вымагала праверкі „старыны" на месцы і дабівалася ад ураду пацьверджаньня сваёй „старыны".
Мяшчане старажытных вялікіх мест сярод іншых прывілегій мелі адну асабліва значную, якая набліжала іх у гэтых адносінах да палажэньня паноў, а ўласна—мяшчане значных мест не маглі быць адданы ў падданства прыватнай асобе: „а полочаны нам не даритися никому, а витбляны нам не даритися никому". А. С. Грушэўскі заўважае, што гэтае права мяшчан ня было пашырана на людзей валасных. Паміж правамі мяшчан і валасных ужо наглядаецца некаторая розьніца ў тых адносінах, што валашчане могуць быць адданы ў прыватнае падданства. Выключэньне зроблена толькі ў адносінах да баяр, якія маюць права ў выпадку перадачы іх зямель пану „добровольне со всим своим пойти проч". Малыя месты займалі іншае палажэньне і „старына" іх была іншая.
Адны з малых мест утварыліся яшчэ ў старажытную да-літоўскую эпоху. Яны не дабіліся для сябе грамат аб вольнасьцях і прывілегіях у раньнія часы літоўскае эпохі і не пасьпелі зацьвердзіць сваёй „старыны" і пазьней. Яны не маглі з гэтай прычыны змагацца з уладаю гаспадарскіх намесьнікаў-дзяржаўцаў, якія заўсёды ўмешваліся ў жыцьцё места.
Іншыя месты ўтварыліся ўжо ў літоўскую эпоху і на іх разьвіцьці з самага пачатку адбіліся новыя ўмовы жыцьця. Частка такіх мест узьнікла пры замках прырубежных раёнаў. Спэцыяльныя ўмовы пагранічных пасяленьняў, дзе ўлада гаспадарскіх намесьнікаў, як кіраўнікоў ваеннай абароны, мела вялікае значэньне, адбіваліся на разьвіцьці самадзейнасьці іх насельніцтва.
Ня мала мест утварылася ў XIV і XV ст. навокал гаспадарскіх двароў. Некаторыя з такіх мест разьвіліся ў знач-
