Умарыуся…
— „Умарыўся…
Гэта ён скарэй падумаў, чымся выгаварыў.
— Умарыўся… шэптаў ён, і, здаецца, кожная частка яго выпрацаванага цела паўтарала гэтае слова. Досі было глянуць на яго мутные, як бы затуманеные, вочы, на яго перагнутую, як бы папалам перабітую паясьніцу, на яго чуць жывые рухі; досі было паслухаць яго цяжкіе уздыханьні і кожын мог дагадацца, што чалавек умарыўся.
— Умарыўся…
Тут ужо яму самому здавалося, што ён крыкнуў на ўсё поле, але ён выгаварыў глуха, хрыпла, хворым, старчым голасам…
Закашляў і, глыбей урэзаўшыся сахой у зямлю, прыстановіў каня.
Сам адышоў на мяжу, сеў на крушні, зірнуў на вялікі абшар увокал і задумаўся.
Сядзеў доўга.
Годзе! — сказаў ён самому сабе — німа чаго Богу грашыць, магу сказаць: „годзе!“ выгадаваў дзяцей, дачок усіх добра замуж павыдаваў, сыны — гаспадары рупные і баяцца мяне ешчэ цяперака, як дзеці малые!
— Ой, трымаў я іх дагэтуль у сваіх апцугох! Ой, кіраваў я гаспадаркай! Німа чаго Богу грашыць ня бедна жылося дагэтуль…
Мужык аглянуўся ўвокал, абцёр пот рукавом і затуманіў люльку.
— Але ці я каменны? ці я жалезны? — ламаецца мая сілачка… Чую што слабею…
І папраўдзе ён выгледаў, як стары, дуплаваты, падгніўшы дуб, каторы, здаецца, вось-вось зваліцца з вялікім грукам. Але ўсё-ж такі тая быўшая вялікая сіла ешчэ дае сябе знаць…
— Прыдзіцца лейцы выпусьціць з рук, думаў далей мужык, німа чаго Богу грашыць: сыны мае, — Янук і Міхалка, гарапашные людзі, абойдуцца без мяне! Хай ужо мае старые косьці грэюцца на пяколку ў цяпле! Эт! ня грэх будзе ужо мне, старому, пад кажухом пазьней палежаць!
Халодны пот пакрыў яго твар і рукі павісьлі, як чужые…
Німа чаго Богу грашыць! — як толькі пачынаю памятаць сябе, ня глуміў я дарэмна хлеб на сьвеце — ўсё працаваў, ды працаваў… Меньшага брата няньчыў калі, маці часу ня мела; пасьля ў пастухі пашоў, пасьля парабкам служыў — ось так, увесь свой век…
— Цьфу! згінь ты, люты вораг мой, старасьць паганая! Змагаўся я с табой, але ў канцы прыходзіцца сказаць: „годзі!“
— Ніхай ужо Янук з Міхалкам самі гаспадарамі зробюцца…
Трэ‘ будзе бяз крыўды падзяліць паміж іх шнуры, а я аста-
