Старонка:Пічэта Гісторыя Беларусі.pdf/96

Гэта старонка не была вычытаная

Вялікарасійцы. Паяўленьне вялікарасійцаў у Літве зьвязана з умацаваньнем улады маскоўскіх цароў і іх супроць-фэодальнай політыкай. Пакрыўджаныя і нездаволеныя фэодалы-князі ўцякалі ў Літву і знаходзілі тут сабе прыпынак. Асабліва быў значны наплыў эмігрантаў-фэодалаў у эпоху Лівонскае вайны, калі тэрор Івана Грознага прымушаў значную колькасьць фэодальных князёў і баяр пакідаць родную зямлю. Гэтыя вялікарасійскія фэодальныя элемэнты распыляліся ў моры беларуска-ўкраінскай шляхты, падлягаючы культурнаму ўплыву апошняй. У часе Лівонскай вайны і окупацыі Беларусі асела тут значная колькасьць вялікарасійцаў, атрымаўшых зямельныя фундацыя ад Івана Грознага. З выхадам маскоўскіх войск былі прымушаны выйсьці і новыя земляўласьнікі, але пэўная часьць вялікарасійцаў усё-ж-ткі засталася.

Жыды. Жыды гэтак сама нацыянальнасьць прышлая. Паяўленьне іх у Літве трэба аднесьці да XIV ст. Жыды прышлі з Нямеччыны праз Польшчу. Галоўным рухоўнікам жыдоўскай эміграцыі зьяўляўся гандлёвы капітал, які прымушаў іх пасоўвацца на ўсход па сырыя продукты для эўропэйскага рынку. Жыды аселі перш-наперш у гарадох: Бярэсьці, Троках, Горадні. Вялікія князі, адчуваючы патрэбу ў прышлым жыдоўскім капітале, выдалі жыдоўскім грамадам прывілеі, якія вызначалі іх праўнае палажэньне ў Літоўска-Беларускай Дзяржаве. У 1388 годзе ад Вітаўта атрымалі прывілей Троцкія і Берасьцейскія жыды, а ў 1389 — Горадзенскія. Пры вялікім князі Аляксандры Казіміравічы адбыўся грандыёзны жыдоўскі пагром, які прымусіў Жыгімонта І выдаць жыдом пацьвярджальныя прывілеі ў 1507— 1514 г. г., знайшоўшыя адбітак і ў Статуце 1529 году. Жыды займалі ўпрывіліёванае становішча. Складаючы паасобны стан, выасабнены ад літоўскай і беларускай нацыянальнасьцяў, жыды мелі шэраг правоў і вольнасьцяў. Незачэпнасьць асобы жыда забесьпячаецца тым, што за забойства жыда хрысьціянін падлягае пакараньню, а яго маёмасьць конфіскуецца. У выпадку забойства жыда, калі маецца падазрэньне, а няма сьведак, гаспадар выступаў абаронцам жыда. За забойства хрысьціяніна жыд падлягае кары сьмерці. “Обліченіе” жыда в “забітіі дітяті хрістіянскіе” павінна быць даведзена шасьцю сьведкамі: трыма з хрысьціян і трыма з жыдоў. Жыды мелі права ўладаць рухомай і ня рухомай маёмасьцю, маглі свабодна наладжваць свае набажэнствы. Зборы жыдоў абаронены законам ад нападаў з боку хрысьціян. Жыды мелі права займацца гандлем бяз усякіх агранічэньняў.

Татары. Татарскі элемэнт паяўляецца ў Літве з часоў няўдачнае бойкі Вітаўта на р. Ворскле. Вялікакняскія прывілеі вызначылі праўнае і павіннасьцёвае палажэньне татар. Усе паасобныя прывілеі былі аб'яднаны ў прывілеі Жыгімонта ІІ Аўгуста (1568). Татары мелі права ўладаць зямлёю і адбываць ваенную службу, ня мелі права займаць адміністрацыйныя і судовыя абавязкі, ня прымалі ўдзелу ў сэймавых нарадах, ня мелі права мець хрысьціянскіх падданых.

Немцы. Немцы паяўляюцца на тэрыторыі Беларусі з XIII в., калі пасьля заснаваньня Рыгі былі завязаны простыя гандлёвыя зносіны з Віцебскам і Смаленскам. З утварэньнем Літоўска-Беларускае дзяржавы і ўпадкам Тэўтонскага закону нямецкія каляністыя асядалі ў гарадох, дзе займаліся гандлем і рамёсламі, а гэтак сама станавіліся арандатарамі гаспадарскіх лесных добр і падрадчыкамі па іх распрацоўцы. Нямецкі элемэнт быў нязначны і да паловы XIV ст. ён не рабіў на шляхецкі стан ніякага культурнага ўплыву.

Ж). Краінныя констытуцыі.

Апублікаваньне прывілеяў. Беларускія і Украінскія землі, уваходзіўшыя ў склад Літоўска-Беларускай дзяржавы, атрымалі ад вялікіх князёў прывілеі, якія астаўлялі за краінамі іх унутраную аўтономію і