— Не магу супярэчыць вам, не ведаючы артыкула... Але, смею запытаць, твор вашага прыяцеля, барона Муфеля, напэўна, больш трымаецца агульных разважанняў, як фактаў?
— У ім ёсць і факты і разважанні, аснаваныя на фактах.
— Так-с, так-с. Магу паведаміць вас, што, на маю думку... а я магу-такі, пры выпадку, сваё слова сказаць: я тры гады ў Дэрпце выжыў... усе гэтыя так званыя агульныя разважанні, гіпотэзы, там, сістэмы... выбачайце мяне, я правінцыял, праўду-матку рэжу проста... нікуды не варты. Гэта адны вымудры — гэтым толькі людзей марочаць. Перадавайце, панове, факты, і будзе з вас.
— Дзіўная рэч! — адказаў Рудзін. — Ну, а сэнс фактаў перадаваць належыць?
— Агульныя разважанні! — не сунімаўся Пігасаў; — смерць мая гэтыя агульныя разважанні, агляданні, заключэнні! Усё гэта аснавана на так званых перакананнях; кожны размаўляе пра свае перакананні, і яшчэ пашаны да іх патрабуе, носіцца з ім... Эх!
І Пігасаў патрос кулаком у паветры... Пандалеўскі засмяяўся.
— Вельмі добра! — праказаў Рудзін: — значыць, павашаму, перакананняў няма?
— Няма і не існуе.
— Гэта ваша перакананне?
— Так.
— Як-жа вы гаворыце, што іх няма? Вось вам ужо адно на першы выпадак.
Усе ў пакоі ўсміхнуліся і пераглянуліся.
— Дазвольце, дазвольце, аднак, — пачаў было Пігасаў...
Але Дар'я Міхайлаўна запляскала ў далоні, закрычала: — брава, брава! Разбіты Пігасаў, раз-
