4. Сялянская гаспадарка Беларусі XVI—XVII сталецьцяў.
Перш за ўсё трэба ўмовіцца адносна таго, што разумеюць нашыя крыніцы пад адзінкай сялянскае гаспадаркі.
У даўнейшыя часы такімі адзінкамі былі дворышчы, службы, дымы. Гэта былі даўнейшыя адзінкі абкладаньня як для дзяржаўных мэт, так і для прыватнаўласьніцкіх. Дворышчы былі ў Піншчыне, службы сустракаюцца ўсюды, але найдаўжэй яны захоўваліся ў Падняпроўі і ў Падзьвіньні. Дымы ёсьць, пэўна, дворышчы і службы, якія распаліся. Яны характарызуюць заходнія воласьці і зьяўляюцца ўсюды там, дзе выяўляецца распад старое гаспадаркі. Дворышчы і службы вельмі неазначаныя адзінкі як адносна складу насельніцтва, так асабліва адносна складу ральлі і іншых зямель. Яны адрозьніваюцца ад валок, якія ёсьць ужо дакладна вымераныя плошчы ральлі. Калі ўводзілася валочнае мераньне і сялянам давалі пэўныя дзялянкі, дык выяўлялася, што са службы выходзіла ад 2 да 10 валок. Колькасьць дымаў у службе таксама вельмі неаднолькавая,— ад І да 18 дымаў, г. зн. служба была часам цэлым селішчам, прычым службы з 1-2 дымамі вельмі рэдкія. Згодна з нашымі вылічэньнямі, сярэдні памер службы - 3-4 дымы. Таксама адносна колькасьці насельніцтва, прынамсі мужчынскага, службы былі вельмі неаднолькавыя. Нават кожны дым быў у большасьці выпадкаў складанай сям'ёй, у якую ўваходзілі родзічы. Дзьве трэці дымаў маюць 23 дарослых мужчын на кожны дым, каля адной чвэрці двароў маюць ад 4 да 7 мужчын на кожны двор, і толькі 1.4% дымаў — 1 мужчыну на кожны дым. Гэткім чынам, служба складаецца з сяброў і падзяляецца на некалькі дымаў, якія ў сваю чаргу складаюцца з бліжэйшых родзічаў, а часам далучаюць і чужынцаў.
Літаральна тое-ж самае трэба сказаць і аб дворышчах. У склад дворышча ўваходзіла ад І да 23 дымаў, але ў сярэднім на яго прыходзілася 5-6 дымаў. Адносна абшару зямельнае плошчы, яно пры памеры давала ад І да 50 валок зямлі. Што датычыць насельніцтва дворышча і яго складу, дык трэба памятаць, што яно нічым не адрозьніваецца ад службы. Усё гэта паказвае, што старыя службы і дворышчы мелі досыць ральлі, сенажацяў лесу і рыбных ловаў. Гэта была старая форма гаспадаркі, у якой яшчэ ў значнай меры захоўваліся, побач з ральлёй,—бортная, зьвералоўная і рыбалоўная гаспадарка. Загэтым, мядовая і пунічная даніны граюць яшчэ значную ролю ў абкладаньні сялянскіх служб і дворніцкі.
У палове XVI сталецьця Беларусь пераходзіць у значнай частцы да валочнае памеры. Гэта значыла перш за ўсё
