„РІДНА ШКОЛА.“
Ужо з канцом XVIII стагодзьдзя былі заведзены ў Галіччыне школы з рускаю выкладоваю моваю, руская мова побач польскае была прызнана „краёваю моваю,“ была аднак гэная ўрадавая мова хутчэй пародыяю украінскае мовы народнае. Была гэта трасянка царкоўшчыны з украінскаю і маскоўскаю мовамі. Народ бачыў у ёй калі ня нешта зусім чужое, дык ня тое, што ён чуў на штодзень у сваёй вёсцы. Тагачасныя вышэйшыя сфэры заглядаліся на нарадную мову як на нешта някультурнае, дзікае, хамстае. Касьцельная лацінская ўлада „дзеля дабра“ веравызнаньня раіла, каб украінскі народ вучыўся ў польскай мове, каб цераз простую мову не завёўся нацыянальны сэпаратызм. У такіх вось умовах мужныя і сьвядомыя іерархі грэцка-каталіцкае царквы (мітрапаліт Лэвыцькый) занялі цьвёрдае становішча, пайшлі шчыра народнаю дарогаю, замацоўвуючы права „простае“ мовы ў школах, правы, якія былі ўжо забясьпечаны цэсарскімі рэскрыптамі.
Першае украінскае прадстаўніцтва, сабранае ў Львове ў 1848 г., паставіла сваею найважнейшаю задачаю народную асьвету. Лепшыя адзінкі ня бачылі іншае магчымасьці нацыянальнага адраджэньня. Дык больш менш аднолькава гучаць заявы „Галоўнае Рускае Рады“ ў 1848 г. і пазьнейшых паслоў у Львове і Вене. Заявы паказываюць, як ня трэба лепш, што тады ўжо прадстаўнікі народу разумелі ўсё значэньне школы, як крыніцы і магчымасьці нараджэньня народу з этнографічнае масы.
