— Лепшай мовы я ня чуў. Гавару, як знаю. Брат! хто доўга маўчаў, таму хочацца многа гаварыць. А я маўчаў усё жыцьцё і мне хочацца гаварыць: не адбірай ты ад мяне хоць гэтага права. Спытайся ў хваёвых крыжоў. Яны табе скажуць пра мае думкі. Мае думкі напісаны сьлязамі, а сьлёзы разам з думкамі разьліліся ў рэчцы. Вецер — пясьняр мой. Гора і боль радзілі мае песьні і слухаў іх лес. Спытайся у леса — ён скажа пра песьні мае.
Скажу табе казку. Пасадзіў пан дудара ў глыбокім склепе за каменныя сьцены. Кажа яму пан: „Грай мне на дудцы, каб я чуў твае песьні і тагды я пазволю табе сьпяваць людзям песьні, дарую права расказаць сьвету пра думкі твае“.
Праз каменныя сьцены ня выбілася песьня дудара, і ніхто яго не пачуў. — „Ты павінен маўчаць! — кажа пан дудару, — бо песьня твая нічога не сказала майму сэрцу. Няхай астаюцца ў табе твае думкі і песьні“. І дудара з таго часу слухала пустое поле, балота і лес.
Брат! усе мы шукалі шчасьця, толькі йшлі мы не аднакімі дарогамі. Табе хоць трохі сьвяціла сонца, а я йшоу, як у ночы. Запалім-жа мы лучыны і пойдзем яшчэ шукаць долі, будзем памагаць адзін аднаму, а як заблудзіць хто з нас, падамо яму голас. Ня сьмейцеся-ж, браты, і не адбірайце ў мяне таго, што можа адабраць толькі бог!
І сьлёзы блішчэлі на вачах[1] Меншага Брата.
Зло не заўсёды — зло.
Цэлае лета вісеў жолуд на старым дубе. Бог ведае, як далей, а пакуль ён быў малы, вялікага гора зазнаць яму ня прышлося. Праўда, на яго тады ніхто не зварачаў і ўвагі: як-бы яго і на сьвеце ня было, толькі сонейка, выплыўшы з-за лесу, узіралася на яго і пеставала сваім цяплом, бы тая маці. А калі, бывала, яно прыпякала надта горача — любоў часта пераходзіць свае граніцы, — маленькі жалудок хаваўся у цяньку густых лістоў, як пан пад парасонам, і яму заўсёды было добра.
Так і вісеў ён, ні для каго незаметны.
Але-ж урэшце вісець яму абрыдла.[2]
Яно такі і праўда: як-бы там ні было добра, але калі гэтае дабро цэлы век астаецца без усякай зьмены, то яно лёгка перастае быць дабром. Гэтак было і з жолудам: захацелася яму другога жыцьця: так і цягнула яго саскочыць з галіны і пакачацца па мягкай зямлі. Ня раз ён ужо парываўся зрабіць гэта. Сказаўшы праўду, трохі з ветру гарыць сьвет. Бывала, чуць што ўзыйдзе сонца, гэты жартаўнік і штукар — вецер зараз і падкрадзецца, але так, каб ня чуў стары дуб, і пачне баламуціць дубовых сынкоў.[3] Што казаў жолуд, ня ведаю. Болей сьмелы вецер гаварыў грамчэй і вось што ён шаптаў раз жолуду.
— Дурны ты! я пражыў на сьвеце болей вякоў, як лістоў на гэтым дубе і кажу табе: раз у цябе ёсьць сіла, ты заўсёды знайдзеш спосаб жыць на сьвеце, і ты праб’еш сабе дарогу — што жывое, жывым і застанецца. —
