Herad byŭ wielmi srohim čaławiekam. Jon biaz nijakaj litaści zabiwaŭ tych ludziej, katorych uwažaŭ za swaich worahaŭ, asabliwa tych, katoryja mahli ad jaho adabrać karaleŭski tron. Adnak potym, kali ŭžo pačuŭsia biaspiečnym, staraŭsia być dla žydoŭ dobrym i spahadliwym. Jon pryazdobiŭ Jeruzalim nowymi budynkami, adnawiŭ i ŭpryhožyŭ Jeruzalimskuju światyniu, tak što jaje pačali nazywać „Światyniaj Herada".
Pry ŭsim hetym Herad byŭ dla žydoŭskaha narodu čužyncam, bo jon pachodziŭ z Idumejskaha narodu, a nie z pakaleńnia Judy — i tut užo spoŭnilasia praroctwa patryjarcha Jakuba, jaki pradkazaŭ, što tady prydzie čakany Mesyjaš, kali berła panawańnia ad pakaleńnia Judy piarejdzie da čužynca.
I sapraŭdy — u kancy Heradawaha panawańnia radziŭsia ŭ miastečku Betlejem čakany Mesyjaš — Jezus Chrystus.
U apošnich časach pierad Chrystom bačym u relihijnym žyćci Izr. narodu niekatoryja žmieny. Jašče budučy ŭ Babilon. niawoli Izraelity nawučylisia budawać dla siabie damy malitwy abo tak zw. bažnicy, kudy kožnuju subotu jany źbiralisia na malitwu. Paśla pawarotu z niawoli jany dziaržalisia daŭniejšaj prywyčki i ŭ kožnym horadzie abo miastečku budawali dla siabie bažnicy, (jakija ciapier zawucca „škołami" a daŭniej nazywalisia synagogami). U hetych bažnicach nawučali i abjaśniali Prawa Maisieja i praroctwy.
Ale chto nawučaŭ? Prarokaŭ užo nia było, dyk nia było ludziej natchnionych, majučych paŭnatu Praŭdy Božaj. A jak nia było prarokaŭ, dyk pačali nawučać ludzi, jakija byli „wučonymi ŭ zakonie" — heta zn. takija ludzi, jakija wywučwali Zakon, a potym užo wykladali jaho ŭ bažnicach i ŭ škołach pry Jeruzalimskaj światyni. Taki wučony nazywaŭsia „Rabbi", što zn. wučyciel.
U hetym časie pačynaje paŭstawać takža Talmud. Talmud — heta jość zbornik usich pradpisańniaŭ, jak treba žyć, jak treba pastupać u roznych zdareńniach i jak treba spaŭniać Zakon. Talmud swaimi časta niedarečnymi pradpisańniami mocna ściskaŭ čaławieka i nakładaŭ na jaho šmat drobnych abawiazkaŭ, nia majučych ničoha supolnaha z Zakonam Majsieja i prarokami. Žydy jašče dahetul spaŭniajuć i Stary Zakon (zatym i nazywajucca starazakonnyja) i Talmud.
§ 73. APOŠNIJA ČASY PIERAD CHRYSTUSAM. AHULNAJE
ČAKANNIE MESYJAŠA.Apošnija časy pierad Chrystom — heta ahulnaje čakańnie Mesyjaša — Zbaŭcy świetu. Upała ŭžo daŭna karaleŭstwa babilonskaje, upała persydzkaje waładarstwa, raźlaciełasia na kawałki, a potym zahinula pad udarami rymlan hreka-makiedonskaja dziaržawa, ciapier užo nastupiła rymskaja imperyja — žaleznaja, jak heta praročyŭ Danila. Dyk čas źjaŭleńnia Chrystusa byŭ užo blizki.
Nad žydami panawaŭ čužyniec — Herad Idumejčyk. Nadychodziŭ užo čas spaŭnieńnia praroctwa Daniły, jaki hawaryŭ ab 70-ci tydniach hadoŭ. Hetyja tydni hadoŭ užo bli-
