Kali tolki Izraelity apamiatalisia i nawaročwalisia da Boha, Boh pasyłaŭ im na ratunak ludziej, jakija źbirali wojska i prahaniali worahaŭ z ziamli izraelskaje. Takija ludzi nazywalisia sudździami, a heta zatym, što jany ŭ spakojny čas sudzili narod i ŭpraŭlali im.
Ale sudździoŭskaja ŭłada była dla ich tolki pabočnaja i jak-by dadatkowaja, hałoŭnym abawiazkam sudździaŭ było baranić swoj kraj ad woraha. Sudździoŭskaja ŭłada nie pierachodziła z baćki na syna, abo z adnaho sudździ na druhoha. Kali wajny nia było, to zdarałasia tak, što sudździaŭ zusim nia było, ale zdarałasia i tak, što ŭ adnym časie było pa niekalki sudździaŭ u roznych čaścinach kraju, zaležna ad patreb i warunkaŭ.
Karaloŭ spačatku ŭ Izraelitaŭ nia było. Izraelity ŭwažali Boha za swajho karala (teokracyja) i jamu tolki byli paddany. A Boh kirawaŭ narodam praz sudździaŭ, abo praz archiświataraŭ, katorym abjaŭlaŭ swaju wolu.
Spamiž usich sudździaŭ, jakich było 15, najwydatniejšymi byli: Hedeon, Samson, Heli i Samuel.
Prarockija škoły. Ad Samuela pačynajuć istnawać u Izraelskim narodzie prarockija škoły. Praŭda — i dahetul istnawali praroki, jakija pradkazywali prychod Mesyjaša (npr. Jakub, Majsiej), ale nia było stałaha prarockaha ŭradu. Ad časaŭ Samuela ŭstanaŭliwajecca stały prarocki ŭrad, zatym akazalisia patrebnymi i prarockija škoły.
Pieršuju takuju škołu załažyŭ Samuel. Źbiraŭ jon moładź i starejšych, wučyŭ ich Majsiejewaha Zakonu, nakłaniaŭ da pracy, prostaj ježy i malitwy, abznajamlaŭ z historyjaj swajho narodu i zaachwočwaŭ ich pisać chroniku (h. zn. zapisywać usie wažniejšyja zdareńni). Wučyŭ ich tak-ža piajać i ihrać. Zyli jany ŭsie razam, tak jak ciapier zakońniki.
Z hetych škołaŭ wychodzili bahabojliwyja i sprawiadliwyja ludzi, spasiarod katorych Boh wybiraŭ adpawiednych ludziej i paklikaŭ ich na wysoki prarocki ŭrad. Ale nie zaŭsiody Boh paklikaŭ na prarokaŭ z hetych škołaŭ. Časam Jon paklikaŭ ludziej zusim prostych i niawučonych. Tak npr. Boh paklikaŭ na praroka Amosa prosta ad jaho pastyrawańnia. Bo nie nawuka rabiła čaławieka prarokam, ale Božaje pryzwańnie.
Dyj samyja prarockija škoły nia mieli stałaha charaktaru, jany ŭ adnym časie istnawali, a ŭ druhim časie ich zusim nia było. Z paźniejšych prarockich škołaŭ najbolej byli slaŭnymi škoły Haljaša i Jelisieja, choć i jany nia byli stałymi. Prarockija škoły šmat pamahali ŭdziaržać narod ad balwachwalstwa.
