Скрось па галінках, па лістох
І так абняціся з зямліою,
Каб нас ніхто разняць ня мог!
Але усім гэтым шырокім хаценьням ня было ніякай рады збыцца. Благія з'явішча часу, як наперакор, руйнувалі яе планы разбівалі жаданьня. Страшенная палэтычная раакцыя, прышоушая на змену вялікаму уздыму, аслабадзіцяль яго руху у 1905 г., датыркнулася сваею губляючаю рукою і Ціоткі: яе прыцягнулі да суду за сацыялістычную працу, і яна была вымушана уцячы за граніцу, у Львоу. Ціжар разлукі з роднаю старонкаю, уступіушай першымі крокамі на сцешку атраджэньня -- катавала паэтку за межамі яе, на чужыня, убівала яе здароуя і суміла надзею.
Да іншых хаценьняу, вытыркаючых бурлячым жаданьням памагчы працоунаму народу дайсьці да лепшай долі, прыбавілася прага вярнуцца да родный краіны. З чужыны яна пісала таварышам у Вільню.
І душна, і цесна, - і сэрца самлела
Мне тут на чужыня, здаліок ад сваіх...
Як птушка на скрыдлах ляцець бы хацела,
Як хваля па моры, плыла бы да іх.
Бадзяньня заграніцаю, скітаньня у Расеі і бурныя здарэньня, злучаныя з трывожным часам у яе асабістым жыцьці, вымагалі Ціотку пісаць парывамі, часткамі, брацца за працу урыукамі. Дзе-дзе яна ня прыкладала яе! Але здароу'я усіожткі адрывала яе весь час, і іой прыходзілася лячыцца, кідаючы працу. Апошняя работа -- яе выданьня у 1914 г. у Мінску месячніка ля дзячей -- "Лучынка".
У ім яна падпісвалася сваім псеуданімам -- Мацей Крапіука. Гэтым псяуданімам яна крыстала і уперад. Ня пярамогшы хваробы, Ціотка умерла у лютым (з 4 на 5) 1916 г. яшчэ ня старою.
VI.
Як дапаміналася вышэй -- нацыянальна-культурны рух беларусау захапіу усе слаі беларускаго народу. Сацыяльная дыферанцыяцыя, захапляючы усе станы людзей і усе бакі жыцьця, уплыла і у беларускую літэратуру. Кожны стан мая свае асобныя назывы і погляды, згодыа клясоваго яго становішча. Нельга намаляваць поуна вобраза, калі пры маліоуцы ня дадаць яму усіх колярау, патрэбных ля ахварбоукі маючаго густу: вобраз зусім страціць і вартасьць, і сілу, і ня будзя мець сяпрауднаго адбітку. Гэтак і бакі люцкога жыцьця, гэтак найбарджэй і літэратура. Як ня мосна і ня шырока аднакавасць у эканамічнум і духоунум значэньню сярод беларускаго народу, аднак нельга сказаць, што яна захапляя сабою усяго яго. І калі сказаць -- што адзін паэта, гэткі, напрыклад, здольны і многабокі, як Янка
