Ня зьмерыць вокам беларускі лес,
як і ня зьмерыць зор у ноч праяў зімовых.
Бязьмежны лес! Разбойнічы начлег!
Таемны, як зямля, і, як зямля — суровы!
За лесам плесьняй стыне шыр балот,
шуршацца зарасьлі засохшае асокі.
І толькі чуцен гул адвеку вольных вод
усьпененай Бярэзіны шырокай.
О, гэты гул! Як шмат гаворыць ён!
Як шмат ён захлынаў харобрых армій войска.
і швэды гінулі, і тут Наполеон
зламаў сваю сусьветнай славы стойкасьць.
Гнуць ветры над Бярэзінай крутой.
строй сосен, як над морам кіпарысы.
i тут, нібы жабрак, з цярплівасьцю людзкой
стаіць гісторыяй пакрыўджаны Барысаў.
2
Было таму год семдзесят назад,
той час жыве ўспамінамі на вуснах.
Разбойнік Буйтра жыў, ён вербаваў атрад,
атрад разбойнікаў яўрэяў беларускіх.
Прыняў іх лес, паіў сваёй расой,
захоўваў ад вачэй узброенай аблавы.
А ноччу Буйтра сам атрад выводзіў свой
з гушчару страшнага на страшную расправу.
Пальлюцца кроплі чалавечае крыві,
агонь змывае сьлед: гарыць сялянскі хутар,
Сваімі буйнымі набегамі Давід
здабыў імя сабе — яго празвалі — Буйтра.
І буйным быў. Жыцьця не дараваў.
О, гора там, дзе быў налёт Давіда!
Калі папаў яўрэй — Давід яму даваў
хвіліны тры жыцьця на прачытаньне „Відуй“[1].
А ў лесе жуць і страх. А лес шумеў, шумеў.
Праявы грудзі рвуць, як стогн вятроў заўзятых.
Разбойнікі ў кустох, здавалася ў турме, —
як сьцены — змрок лясны, а сосны быццам краты.
І банда меншыла: ў мястэчкі беглі зноў.
Кідалі жудасьці гушчарнай цемры лесу.
За гандаль браліся, і зноў гешэфт пайшоў,
і кожны і цяпер — „а газлан он а мэсэр“[2].
За хвалямі ракі ляцелі ўсьлед і дні,
Застаўся Буйтра ў адзіноце, без атраду.
Адзін застаўся ён. Прысеў з журбой на пні, —
з сваімі думкамі дзяліў сваю дасаду.
Бязьмежны лес! Ня зьмерыць, не прайсьці!
Схаваўся Буйтра за зялёную завесу
ад сонца, ад жыцьця. Ён зубы сьцяўшы сьціх,
чытаючы што вечар — „Шмэйно-эсра“[3].
Ад сонца, ад жыцьця, ад грамады ён зьбег.
Чытаючы малітву — чуе: едуць кары.
Маліцца ня спыніў. Спыніць малітву грэх,
хоць сэрца точыць жаль — шкада згубіць ахвяру…
Нібы нажамі сонечнымі — страх
пралазіў у жыцьцё тутэйшых балаголаў.
Ламала рукі Буйтрава сястра,
разбойніка кляла мальбой вячэрняй школа.
О, многа сьвежае, на могілках зямлі,
і што курган — то камень шэры, хмуры,
ён сьведка тых ахвяр, ён сьведка тых хвілін, калічало жыцьця кранаў разбойнік Буйтра.
О, гора там, дзе Буйтра пабываў,
прыносіў сьмерць, дзе толькі гляне вокам.
І з буйных рук сваіх людзкую кроў змываў
на беразе Бярэзіны шырокай.
Разбойнік Буйтра з цемры лесу зьбег,
пярсьцёнкі-валасы рукамі злосьці рве ён.
У родным горадзе знайшоў сабе начлег,
начлег дала яму ў сваім прытоне Лэя.
Чураўся ён дзяўчат, хаваўся ад людзей.
А як напоены адстоенаю брагай —
дарма ня пройдзе ноч! Бываць ліхой бядзе!
Пакажа Буйтра моц разбойнічай адвагі
Пад хмелем выйдзе ён, пад хмелем што яму?
Навостраныя зубы, нож па-за халявай.
А ноч стаяла цёмная… Забраўшыся ў карчму,
ён там пачаў сваю звычайную расправу.
З прасоньня гаспадарава дачка
„Давід“ — трывогай бацьку свайго звала.
— Пазнала! — крыкнуў Буйтра і яго рука
каб сьцяць сьляды, — жыцьцё дзяўчынкі сьцяла.
У вечар пятніцы за сьвечкамі яўрэй
чытае на-расьпеў мальбу, як сьвет, старую.
Угледзіць кожны ў цёмных зарасьлях брывей
вялікі сум, журботнасьць векавую:
— „Ня лёгка жыць і крыўдна, гэта горш,
разьня, пагром — няшчасны лёс народны.
Жыві, чакай, трывай — усадзіць востры нож
рука „аідэшэ“[5] пагібельлю халоднай“…
Пагасьлі сьвечкі. Завіваўся сон.
Адно Бярэзіна раскідывала хвалі… Абход ураднікаў. Гурбой зайшлі ў прытон.
Разбойнік Буйтра тут. Яго арыштавалі.
— Якая навіна! Папаўся чортаў чмут!
Барысаў — гутаркамі радаснымі ўсеян…
і неўзабаве ў менскую турму
вязьлі закутага разбойніка яўрэя.
Прапануем да спампаваньня!