Трудная справа (Раманаў/Друцкі)
| Трудная справа Апавяданьне Аўтар: Панцеляймон Раманаў 1927 год Арыгінальная назва: Трудное дело Пераклад: Баляслаў Друцкі-Падбярэскі Крыніца: Часопіс «Беларускае слова», № 14 (43), 8 траўня 1927 г., б. 2–3 |
Прапануем да спампаваньня!
Гэтае апавяданьне, друкова-
нае ў Маскоўскім „Зборніку“
літэратурных твораў за 1925 г.
лепей усяго характэрызуе як
„надзелялася“ зямля селянам.
(Рэд.).
На чарзе была зусім новая справа: падзел абшарніцкае зямлі. Зборка адбывалася каля гэрбацярні на траве.
Старшыня выняў з бочняй кішані фрэнча гадзіньнік і пагледзіўшы на яго сказаў:
— Адчыняю сход. Таварышы, зямлю дзяліць будзем шчэ ня сяньня, як-бы вы жадалі, а заўтра. А сяньня пагутарым аба ўсім.
Усе гутаркі заціхлі. Ніхто нічога не адказаў.
— Каб гутаркі пасьля ня было—сказаў Тодар.
— Дзяліць будзем не на ўласнасьць, а на часовае карыстаньне, сказаў старшыня.
— Каб на тэрмін толькі—нерашуча паясьніў Тодар, як бы саўсім ня пэўны свайго паясьненьня.
Ня гледзячы на паясьненьне Тодара—ўсе загудзелію
— Гэта, значыцца—ваявалі, ваявалі і ізноў наконт зямлі ўпёрліся?…
— Абуць нас хочуць…
— Раней, хоць якая там ні была, а была ўласнасьць, сказаў Янка Нікіціч—а цяперака хочуць ужо і да яе дабрацца…
— Але, справа гэта ня надта каб… сказаў Тодар і адыйшоўшы ад ганку гэрбацярні—плюнууў.
— Але-ж: выходзіць так: працуем, гаруем, а яна ўсё ж т‘кі не твая…
Старшыня стаяў моўчкі а ганку і слухаў паглядаючы то ў адзін, то ў другі бок, у залежнасьці ад таго, дзе больш крычэлі.
— Цяперака я гаварыць пачынаю! Слухаць? крыкнуў ён.
Усе замоўклі.
— Гаманіце, а чаго і самі ня ведаеце. Гэта робіцца дзеля таго, каб кулакі не маглі скупляць зямлю ад бяднейшых. Бедны можа аслабець, кулак купіць у яго зямлю, вось ён ізноў голы як сакол. А калі ўланасьці ня будзе, дык ніхто бядняка ня зможа давясьці да торбы.
— Ен бы рады быў скупіць, абадраць беднага чалавека,—сказаў Тодар ізноў падыходзячы да ганку,—але нельга, бо закон бароне…
У ён агледзіўся на старшыню, шукаючы сцьверджаньня сваіх слоў.
— Гэта правідлова! сказалі нерашуча тыя, што стаялі на перадзі.
— Што-ж тады, так відаць і патрэба—адгукнуліся ззаду.
— Вось, скажам, у мяне зямля пачала кепска радзіць—сьціхла казаў Тодару Парнас—калі на ўласнасьць, дык я гэтак і сядзі, значыцца на ёй пакуль ня здохнеш, а як на часовае ўладаньне—дык пры другім перадзелі я ізноў ствежанькай атрымаю.
Усе сьціхнуўшы слухалі, што кажа Парнас.
— Або, скажам, у мяне на другі год размые равы, ці бугры выскакнуць—сказаў Сапрон—тады гэтую бяры сабе, а мне падай добрую.
— Правідлова! сказалі ўсе.
— Значыцца сход аканчальна рашыў на часовае карыстаньне? спытаўся старшыня.
— Чакай! чакай! Дазволь скумекаць! пасьпешна крыкнуў нехта – а то і не сьцяміш адразу…
Усе замоўклі і пачалі пераглядацца.
— Бач, не пападзі… не вядома хто сказаў ззаду.
— Нязгодны!… пасьпешна крыкнулі амаль усе, у адзін голас.
— Пэўне-ж: прымем на сваю шыю, а потым расплутывайся, сказаў Тодар.
— Я сваю буду ўгнаіваць, хадзіць за ёю, а які небудзь гультай, і аднаго возу на сваю ня вывезе і яму праз нейкі год адыйдзе мая ўгноеная, а я – атрымлівай благую, посную, сказаў Янка Нікіціч.
— К чорту! не жадаем! закрычэлі ўжо ўсі. На ўласнасьць давай.
Старшыня стаяў на ганку, неказаў ні слова і спакойна глядзеў на мужыкоў, якія прад самым яго носам размахвалі рукамі і крычалі, што іх непадкуеш, бо голавы іх шчэ, хваліць Бога, здаровыя і працуюць.
— Вашая воля, бярыце на ўласнасьць,—сказаў ён,—толькі вы тутка мусіць спудлуеце.
— А што? трывожна спытаўся голас з натоўпу.
— А то, што калі атрымаеце на ўласнасьць, дык колькі таму прыдзецца, столькі і застанецца назаўсёды.
А калі на часовае карыстаньне, дык можам атрымаць па меры патрэбы: скажам радзіўся ў цябе сын—атрымлівай лішнюю гоню на яго. Або хто выпісаўся з абчаства—ізноў ідзе дзялёж на роўну.
Усе маўчалі.
— Калі прыбаўляецца, дык што-ж, трэ падумаць.
— Ці мала хто захоча выехаць, не захоча ў вёсцы жыць, сказаў Тодар,—вось яго зямлю і давай.
— Правідлова! тутка і думаць няма чаго! закрычэлі ззаду.
— Значыцца: пастаноўлена?
Ужо-ужо ўсе гатовы былі згодзіцца, ды нехта ззаду сказаў:
— Гэта выходзіць: нейкі чорт сплодзіць цэлую кучу бахуроў, а ў мяне для яго адымаюць зямлю?… Здорава!
— Яны будуць бахуроў пладзіць, а ім зямлю прыпасаць? Такжа здорава!
Падыйшлі яшчэ некалькі спазьніўшых гаспадароў. Гэта ўсё былі маладыя салдаты, якія вярнуліся з фронту, або работнікі з фабрык Яны ўзайшлі на ганак, селі побач старшыні і круцячы папіроскі паглядалі на натоўп
Потым адзін з іх ў расшпіленай шынэлі ўстаў і сказаў:
— Прашу слова. — Гэткім вось чынам вы будзеце гаманіць да самай начы, а толку ў вас роўна ніякага ня будзе, сказаў ён. І ўсе будзеце хадзіць жабракамі. А хочаце ці не жыць па-чалавечаму?
— Чаму-ж не?…
— Ну, дык вось. Тады трэ ўсім ня толькі зямлю, а ўсе разам рабіць. А то ў аднога скажам—ёсьць малатарня: вось ён сабе малоціць, а іншыя—аблізывайся. У другога зямля ёсьць, а каня няма.
А зрабіць усё супольнае: зямлю, скаціну, інвэнтар,—дык у кожнага ўсё будзе. Добра я кажу, таварышы, ці не?
— Правідлова,—нерашуча адгукнуліся ўсе.
—А то іншаму патрэбна што—пойдзе прасіць у суседа, а дадуць табе ці не—гэта шчэ няма ведама.
— Нізашто ніхто ня дасьць! дружна ў адзін голас сказалі ўсе.
— Вось разумны чалавек прыйшоў, адразу ўсё стала на сваё мейсца…
А тады ўсё абладзім у найлепшым відзе: зямля супольная, значыцца і насеньне супольнае. Ссыпім ўсё ў адзін сьвіран дый годзе!
— Па патрэбе і карыстацца…
— Гэта я значыцца булу карак ламаць, а Захар Аляксеяў, што вось увесь час сядзіць сабе на завалінцы—будзе карыстацца?—сказаў ізноў Янка Нікіціч.
Захар Аляксеяў, дагэтуль сідзеўшы на бэльцы з апушчанай галавой, па свайму звычаю трымаючы бараду ў далонях, падняў голаў, пагледзіў на Янку і ізноў апусьціў голаў.
— А вось я зараз спытаюся, сказаў прамоца—таварышы, ён бяднейшы?
— Бяднейшы,—сказалі ўсе.
— А што, павінны мы ці не памагаць тым, хто больш слабыя?—спытаўся гулкім голасам прамоўца сярод агульнай цішыні.
— Ці-ж м зьверы нейкія ці што? адгукнуліся ўсе.
— Значыцца пытаньне адпадае. Далей трэ будуць складніцы для ўсяго скажам на малако. Пабудуем агульную лядоўню і паставім яе сярод вёскі, каб нікаму ня было-б крыўдна.
— Каля царквы-сказаў Тодар,—гэта добра.
— Зажадаў хлібнуць малачка—лётай з Богам з Іванаўскай слабады сказаў Сымон Папіў—гэткім жа манерам узад. Разоў тры зьлётаеш—лепей спаць будзеш…
Усе агледзіліся на яго і сумна маўчалі. Ніхто нат не ўсьміхнуўся на жарт.
— Ну, браткі, прост мазгі пераварачваюцца, сказаў нехта.
— Але! добрую ім работу задаюць!
Устаў старшыня і пастукаўшы па сталу алаўком сказаў:
— Вунь у гарадах, на фабрыках цяперака ўсе разам будуць абедаць, па званку; нікаму асобна і варыць ня трэба. Мы такжа можам гэтак зробіць. То ў вас дзьве сотні гаспадыняў абеды вараць, а трэ будзе самае большае дзесяць Іншыя—на што другое, што патрэбна, рабі сабе. Правідлова?
— Правідлова, нехаця сказаў нехта і дабавіў: Гэты чорт як падчэпіць, дык і павязе, каб ён прапаў!…
— Набраліся там…
— Што-ж гэта мы сабакі вучоныя ці што? па званку будзем бегаць?
— У цябе мо‘ брух баліць, а ў гэты час: бах-бах у звон гэты самы б‘юць Знацца хапайся дый ляці на зламаньне карку? сказаў яшчэ адзін голас.
— А мо, скажам—да кумы зайшоў, а тут ізноў той звон; знацца кідай ўсё дый ляці?
— Не жадаем! Адкатывайся! закрычэлі ўсе і загаманілі пераплутаўшыся паміж сябе. А Мікола—шавец ускочыў на бэльку і пачаў гаварыць проці.
Тыя, што сядзелі на ганку пачалі нешта гаварыць старшыні, але ён, не слухаючы стаяў І глядзеў на мужыкоў. Потым зыйшоў з ганку і моўчкі стаў на дубовы абрубак. Мужыкі, якія ўжо пачалі зьбірацца каля Міколкі, каторы гаварыў проці старшыні.
— Які чорт, чаго стаіць? — спытаўся нехта
— Відаць, казаць нешта хоча.
— Дык чаму-ж маўчыць?
— Чорт яго ведае што, стаў вось стаўбом нейкім і маўчыць—казалі ў натаўпе.
Аднак тыя, што гэтак казалі — працісківаліся праз натаўп, памалу падыходзілі да старшыні і станавіліся вокал яго. І чым ён даўжэй маўчаў, тым менш станавіўся круг слухачоў каля Мікалая.
Нарэшце нехта крыкнуў Мікалаю:
— Годзе табе брахаць! Завёў млын свой а як жа!
Ня бачыш, што чалавек казаць хоча?
І, калі Мікалай застаўся адзін на бэльцы, старшыня падняў уверх руку з алавіком і сказаў:
— Нагаманіліся?
— Нагаманілліся… прабурчэз нездаволены нехта.
— Ну, дык і добра. А цяперака дзела рабіць трэба. А то вас ня спыні, да заўтрашняга дню гаманіць усе будзеце.
— Правідлова! дружна адгукнуліся ўсе.
— Ад агульнага ўладаньня маемасьцяй — звальняецеся,— сказаў старшыня. Ніхто вам ня мае права наказаць. Вашая воля ўва ўсім…
— Ага, спусьціў…
— Вось гэта маладзец! сказаў нехта.
— А зямля застаецца на часовае карыстаньне, казаў далей старшыня, ня гледзячы ў бок гукаўшых,— і ў гэтым вам ніхто забараняць нічым ня можа.
— Чакай! чакай! Мы-ж не зьбіраліся…
Мала што не зьбіраліся. Покуль вы будзеце зьбірацца, дык палова з голаду падохне…
— Правільна! ізноў дружна адгукнуліся ўсе.
Значыцца прынята! сказаў старшыня.
Злавіліся! зціха сказаў нехта ззаду.
Мужыкі ўжо былі ўскалыхнуліся, ды старшыня зыйшоў з абрубка і ўсходзіў на ганак…
Пераклаў Б.Д.