Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/IV/Б/Власт/Юга і Грамавік
| ← Каменная труна | Юга і Грамавік Апавяданьне Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1927 год |
Дудар → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Юга і Грамавік. |
Прапануем да спампаваньня!
Юга і Грамавік.
Гадоў таму капы са дзьве будзе, як у вёску Дзянісава прыйшла неяк апасьля Зьмітроўскіх Дзядоў,[1] тоўстая старая баба. Сюды-туды пакруцілася па вёсцы і шусь да Прахора ў хату, дый кажа:
— Я ня тутэйшая, але чула аб вашэці,[2] што чалавек добры, і прыйшла папрасіцца на кутніцу[3]. Каштаваць я вам нічога ня буду, яшчэ і вы каля мяне заробіце, калі за мае грошы пракорміце мяне.
Прахор падумаў, парадзіўся з жонкай і прыняў тую невядомую бабу да сябе ў хату.
Баба адразу дала Прахору сотню рублёў „на руку“. Прахор дачакаўся да вечара, рады пайшоў спаць.
На другі дзень, устаўшы, садзіцца сям’я сьнедаць; калі хопяцца, ажно з чатырох булак хлеба, што былі ў істопцы, і паміну няма. Гэтак сама ня ведама куды счэзьлі са два сыры і цэлы кумпяк сьвініны. У хаце, ведама, гоман узьняўся, бо ўсе думалі, што ноччу злодзей улез у істопку. Ажно тут будзіцца новапрынятая кутніца і кажа:
— Супакойся, гаспадару, гэта я ўночы вячэрала. — Паварушалася да сьцяны і захрапла.
Усе толькі пераглянуліся між сабою, паківалі моўчкі галовамі і чакалі, што далей будзе,
Хлеб тады танны быў, то што Прахору? абы толькі грошы! І баба не шкадавала грошы. Прахор тое толькі і рабіў, што скупляў па ўсей ваколіцы збожжа, мяса, масла і ўсякія іншыя харчы ды карміў сваю кутніцу. Гэтак, дачакаўшы Каляд, Прахор выкупіў ужо ўсе харчы ў сваей ваколіцы і каля запуст павінен быў езьдзіць з фурманкай па харчы ажно пад Задарожжа, Друю і пад Глыбокае.
А зіма настала сярдзітая: з дня ў дзень траскучыя марозы. Найстарэйшыя людзі не памяталі гэткай зімы сьцюдзёнай. На Вялікдзень і то яшчэ зіма ня ўнімалася: сьнягі напалог ляжалі гурбамі і рэкі стаялі. На Праводную людзі на могілкі хадзілі памінаць Дзядоў па сьнягу і ў кажухох.
І хоць у Прахора грошы было на закуп харчоў, сколькі трэба, але купіць штораз цяжэй было. Страх яго агарнуў, што гэта за пражорлівая баба зьявілася ў яго.
Гэтак думаючы, едзе ён Гарманаўскім трактам на Пагост, і якраз у Падорскай пушчы коні спыніліся і ня йдуць далей.
Ён іх лейцамі і пугай, а тыя ані з месца! Вылез Прахор з розвальняў і падыйшоў дарогай паглядзець, ці — барані Божа, — ня воўча руя[4] заступіла яму дарогу. Толькі ён гэта адыйшоўся з двое гоняў, ажно бачыць: выяжджае з лесу нейкі малады челавек на белым кані. І чалавек і конь у залатой зброі, аж мігцяць у вачох. Прахор гэтак спужаўся, што ня мог крануцца з месца, а незнаёмы рыцар[5] пад’ехаў да яго і кажа:
— Ня бойся мяне, Прахор, я — Грамавік, прыяцель і апякун людзей і вораг іхніх ворагаў. Баба, што ў цябе жыве, няпростая. Гэта Баба-Юга, яна па начах у зялезнай ступе езьдзіць і холад на зямлю наганяе, а памялом з хмар сьнягі страсае. Ты павінен памагчы мне забіць яе, бо іначай саўсім лета на сьвеце ня будзе, і народ увесь вымра з голаду і холаду. Але пакуль яна ў людзкой хаце, або ў ступе сваей разьяжджае, я не магу забіць яе. Ты павінен прымусіць яе выйсьці днём белым на бязьлюдную ваду.
Прахор абяцаўся ўсё зрабіць, каб памагчы зьвясьці яе са сьвету. Завярнуў свае коні і, прыехаўшы дамоў, кажа бабе:
— „Худа, бабка, нідзе ўжо ніякіх харчоў няма. Усю аколіцу ператрос і ня купіў нічога. Спробую я сазваць людзей і закінуць тонь у возеры, мо’ хоць рыбы дабудзем“.
Насклікаў Прахор людзей са сваей і суседніх вёсак і цэлы дзень рубалі прорубкі, пакуль не асеў лёд. Закінулі невад пад лёд, і Прахор пайшоў да бабы.
— Бабка, — кажа, — мы закінулі невад, але ня здужаем выцягнуць яго, відаць, рыбы набралася поўна, ці не паможаш нам?
— А ці ня мокра там? — пытаецца баба.
— Э, дзе там, суха! Мальцы[6] крыху каля палонак наплюхалі, а так суха…
Баба туды-сюды пакруцілася па хаце, аблізалася і кажа:
— А ці ня хмарна на двары ?
— Не, дзе-ж там, сама бачыш: сонца сьвеціць.
Толькі баба дайшла да сярэдзіны возера, як на небе паказалася маленькая хмарка. Калі пачалі цягнуць невад і ад яго палілася вада па лёдзе, баба, глануўшы ўверх на хмарку, крыкнула нема і, кінуўшы невад, кінулася ўцякаць да берагу.
Ажно разарвалася хмара, і з яе вылецеў коньнік у залатой зброі на белым кані і заступіў бабе дарогу. Коеньнік быў гэткі бліскучы, што ажно на яго глядзець было нельга
Убачыўшы коньніка, баба скінулася ў аграмадністую зьмяюгу, але ня здужала яна і тройчы перакуліцца, як праменны коньнік усадзіў ей у горла канец сваей дзіды[7]. Зьмяюга скорчылася, зморшчылася і рассыпалася ў попел.
Назаўтра пасьля гэтага ўдарыла гэткае цяпло, што сьнягі ў вокавідзі патаялі, забурліла вада ў руччох і рэках, а на трэці дзень людзі ўжо выехалі ў поле з сохамі.