Чырвонакрылы вяшчун (1927)

Чырвонакрылы вяшчун Паэма Аўтар: Міхась Чарот 1927 год

Іншыя публікацыі гэтага твора: Чырвонакрылы вяшчун.

Прапануем да спампаваньня!

М. Чарот

ЧЫРВОНАКРЫЛЫ

ВЯШЧУН

ДЗЯРЖАЎНАЕ
ВЫДАВЕЦТВА
БЕЛАРУСІ

М. ЧАРОТ

ЧЫРВОНАКРЫЛЫ
ВЯШЧУН

ПОЭМА-ФАНТАЗІЯ

БЕЛАРУСКАЕ ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА

МЕНСК — 1927

Б.Д.В. № 202.

Галоўлітбел № 21459.

---

1-ая дзярж. друкарня. Заказ № 135. У ліку 3.000 экз.

ПАЛЁТ ПЕРШЫ

1

Бэнзыну гаручага пах…
Тр-р-р-а-та-та-тах!
Машына запела.
Па зямлі прабеглі калёсы…
Завярцеўся віхрам пропэлер —
Панёсься!
Панёсься!..
Панёсься!..
Я — селянін,
Лётчык — рабочы…
Крычыць мне: „ня бойся!..“
На аэропляне
Вышай!..
Вышай!..
Вышай!..
— Таварыш лётчык, я не саскочу, —
На зямлю толькі гляну
І можа —
Навекі пакіну.

Ляцець я хачу ў падарожжа,
Каб выведаць шчасьця краіну,
Што бачыў я ў марах…

А чорнае царства — ў пажары
Няхай апранецца,
Дзе высі нябеснай плывун,
Чырвонакрылы вяшчун
Пранясецца!..

Матора вяшчунныя песьні
Хай счуюць, дзе дні ліхалецьця…

Таварыш! Хачу паляцець я
Туды — ў паднябесьсе!
Высока!..
Высока!..
Высока!..
Мы закружыліся
Птушкай чырвонай
Над Беларусьсю
Разбуджанай…
Крыльлі срэбным імгляць
Пералівам!
А над соннай,
Перапуджанай
Закрычу я ў блакітную гладзь:
— З зямлі хто ўзьняўся:
Шчасьлівы!
Шчасьлівы!..

2

Крыльлямі хмары
У высі мы рэжам…
Там не адзначаны межы…
Там воля — ня мара.
Ня хочу быць сокалам…
— Гэй, машыністы!
Ня трэба ўздымацца высока, —
Хачу разглядзець усё чыста
На пакінутай намі зямлі…
Чырвоным туманам —
Глядзі, абляглі
Лясы, балоты і поле…
Бураю плача прастор…
Туды паляцім — заглянем,
На край, дзе няволя,
Дзе рэкі напоўнены потам…
А потым —
Зьлятаем да Сонца і зор.

3

Паплылі! Паплылі! Паплылі!..
Адарваная частка зямлі —
Беларусь…
Не зямлі я шкадую —
Працоўнага люду…
Я над імі нясуся, нясуся…
І чую
Усюды,
Як шуміць паднявольны лес-бор…
Здаецца,
Ён, магутны,
Вось-вось зварухнецца…
Хвалі Нёмну затопяць прастор…
У чырвані ўсё захліпнецца…
Песьні помсты будуць чутны.
Тады вольная краіна
Будзе рада госьцю-сыну, —
І ад маткі, ад бяздольнай
Дар багаты
З новай хаты
Прыме Нёман,
Нёман вольны!
А пакуль — песьні жалю ня змоўклі.
Пазіраю ў бінокль…
Кружуся раз пяты
Над долам-балотам…
Туман белай коўдрай расьпяты
Начуе.
Хачу я,
Каб загароду калючага дроту
Рука з мазалямі парвала,
Каб згінула зьдзеку навала…
Я веру іх сіле!
Кружыся, лётчык-рабочы!
Хай чырвоныя крыльлі

Дзень новы прарочаць!

4

Рук мільёны узьняты угору —
Крычаць прывітаньне!
Зямля у чырвоным убраньні…
Крывёю заліты разоры…
— Больш не падзелены!
Чуваць на зямлі страляніна…
— Лётчык, ці спраўна машына?
Мы не падстрэлены,
А дух паднявольных узьнялі, —
Ўсё скончыцца слаўна!
— Машына спраўна,
Можна ляцець цяпер далей!
Замільгаліся крыльлі у высі…
Лётчык гукае: „Дзяржыся!“
Паляцелі!..
На захад! За сонцам!
Зямлі апяразваем цела
Голае
Вогненным колам…
За намі ніхто ня угоніцца.
Мы на кані паветранай коньніцы
Ляцім за сонцам!

5

Над абшарамі Польшчы,
Арол белы ў паветры палошча
Крывавыя когці…
Уніз пазірае ён ласа,
А там сьвежае, цёплае мяса…
Меры няма яго злосьці,
Як пабачыў чырвоныя крыльлі…
— Эх, арол, тваё бясьсільле
Асароміць дзень астатні
Твайго жыцьця!
Што? У бойку хочаш выйсьці
З нашай птушкаю крылатай?
Лепш ня кратай
Ты арла чырвонай масьці, —
Ад яго табе прапасьці…
Прэч са шляху!
І адным магутным махам, —
Галавы яго ня стала…
На ўвесь край засакатала…
І арол забіты — белы
Камянём зьляцеў у бяздоньне.
На зямлі крычаць „Пабеда“
— Лётчык! Сьмела!
Сьмела!
Сьмела!
На чырвоных крыльлях еду!..

6

Ад меж Пазнані
Да нізін Рура
Рабочыя ходзяць панура…
Мы сталі кружыцца…
Чырвоную птушку спазналі…
І там — Ур-р-р-а-а-а!
Народ весяліцца.
Штандар волі мільгацее,
Змоўклі лаянкі зладзеяў.
— На вуліцу!
— На вуліцу!
Чуваць пад хмарамі,
І дым па Нямеччыне
Курыцца.
Запахла пажарамі…
Чалавечынай…
Гарматы гручэлі бясконца…
Барабаны бомкалі…
Раптам усё змоўкла.
Збор зазванілі,
І над вызваленай
Сьвяціла Чырвонае Сонца.

7

Пропэлер жалобна сьпявае…
Пад намі Францыя.
— Лётчык! тут загукаць каму мне? —
Ты знаеш: у гэтай краіне
Магілы насыпаны першай Комуне,
А цяпер —
Свабода захована ў ранцы.
Справа пачатая гіне…
Лётчык гаворыць:
— Цела зьнішчылі,
А дух іх магутны вітае…
Пропэлер віхураю сьвішча…
Навальніца…
Чырвонае мора
Абшары наўкол залівае.
Маланка іскрыцца!..
З магіл паўстаюць комунары,
Сыплюць іскры ўлева, ўправа!
Слава паўстаўшым!
Слава!

— Помста! Помста!
Вяшчуну чырвонакрыламу! —
Чуваць пагрозы злыя крыкі.
Чырвоным памостам —
Пажарам вялікім
Свой шлях услалі!
— Лётчык! На поўдзень пахілім,
Дзе нас не чакалі…
У новую часьціну
Сьвету —
У чарнакожых краіну,
Дзе вечнае лета.

8

Над краем
Чарнакожых
Лятаем.
Яны таксама людзі няволі.
Гэтакай птушкі,
Нават пахожай,
Ня бачылі, пэўне, ніколі…
І чырвонай істужкай
Сьцелем мы шлях…
Чарнакожым ня страх!
Іскра ляціць на Алжыр…
Гарыць чарнакожых пустыр…
Замест плачу — песьні, скокі
Разьлягаюцца далёка:
— Нам ня жаль!
Нам ня жаль!
Хай агонь затопіць даль…
Ад Алжыру да Дамары,
Хай прастор схаваюць хмары,
Хай там скачуць готэнтоты…
— Птушка, хто ты?!
— Птушка хто ты?!
А нехта крычыць з Трыполі:
— То вяшчун ўсясьветнай волі!

9

А цяпер над акіянам
Чырвонакрылым баянам
Пранясёмся над выспай
Сьвятой Алёны,
Над магілай Наполеона,
Што век цэлы выспаў…
Можа пачуе ён…
— Гэй, Наполеон!
Вось якім пажарам
Асьвечаны чорныя царствы…
Патугі твае былі дарам
Здабыць над зямлёй уладарства!
Не ўладаеш і выспаю гэтай!
Каб быць пакарыцелем сьвету,
Ня толькі зямлёю трэба ўладаць,
А трэба узьняцца
На сінюю гладзь —
І неба павінна табе пакарацца!
На гэтай чырвонакрылай
Машыне,
Тваю мы спалілі
Айчыну!
Зашумелі матора калёсы…
Няма адгалосу…
Хвалі стагналі глуха…
— Лётчык, слухай!
Ці блізка Калюмбія?
— Відаць горы Анды…
Люблю я
Сіні край Атланты,
Бушуючы яго прастор…
Там вечна бойка хваляў-гор…
Ў ім неба бачу я адбітак…
Узоры вытканыя з зор,
Нібы са злота срэбных нітак.
Але відаць ужо Чылі…
Над выспай Вогненнай Зямлі…
Матор сакоча…
Сонца паўдзённага бліск
Сьлепіць вочы…
Але ад ветру
Ў паветры
Ня горача…
Мы над зямлёю нізка…
— Лётчык, стрымай машыну,
Хачу запаліць Аргенціну…

10

Калюмбія — край капіталу…
Фабрыкі і заводы
Форда
Гудкамі рагочуць, —
Долараў мала…
А рабочы
І неба чарнее ад дыму…
Ніхто ня ўздыме
Мураваныя гмахі…
Капіталу сьцяна
Вадою абнесена —
Няма страху…

Але вось вяшчуна
Чырвонакрылага песьні
Зьверху нясуцца…
І больш ня куюцца
Стопудовым молатам
Аружжа, машыны,
Чужымі рукамі, за чужое золата…
Згіне нявольніцтва, згіне!
Узьняўся агонь
Ад Патагоніі
Да самай Аляскі…
— Гэй, магутнейшы Форд!
Зубамі са злосьці паляскай…
Ня будзеш ты ўласьнікам
Ні фабрык, заводаў, ні гораду…
Даволі ў аўтамабілі
Па зямлі поўзаць!
Мы панясёмся ў іх горда!
Мы пабядзілі!
Людзей ня купіў усіх — позна!
Свайго ня выпрашваем —
Мы пабядзілі!
Наша ўсё! Наша!
Заводы, аўтамабілі,
Гарадоў небаскробы…
Магутней няма — нашай сілы…
За намі узьняцца папробуй?!.

11

— Лётчык, завінчывай!
Мы над Вялікім…
Ляцім праз Сандвічавы…
Ад неба акіян сінее.
Выспы, выспы бяз ліку,
Новая Гвінея…
Аўстралія…
Перапуджаны колёністы…
Крыльлі пропэлера перасталі
Вярцецца.
Чуць-чуць ніжэй…
Дзікіх нявольнікаў сьвісты…
Спаткалі скокамі.
Іскры мяцеліцай,
Агонь колёніі ліжа…
Зноў высока мы —
Над Явай над Суматрай…
— Лётчык, варта
Праляцець над жоўтакожымі:
І тут паможам мы
Узьняць паўстаньне…
Загулі над Кітаем…

А вось і краіна тая,
Што выспай чырвонай
У акіяне
Бачу адбітай.
Японія…
Край усходзячага сонца,
Пад пропэлера перазвоны
Быў асьвечан Фузі-Ямай.
Помню я:
Гарады заліты
Выбухам з вогненнай ямы
Гаручага чырвонца…
Край усходзячага сонца —
Сілы падземнай ахвяры…

— Лётчык, зямля ўся ў пажары:
Стары сьвет і новы…
Ляцець трэба зноў,
Скуль падняўся вяшчун —
К блакітнай высі…
Загуло нібы тысяча струн…
— Таварыш, дзяржыся! —
Крыкнуў лётчык-рабочы,
— Апускацца вось тут на зямлю
Няма як!..
Вачамі даль маўклівую лаўлю
І ў ясны дзень і ў цемру ночы…
— Лётчык! Лётчык!
Бачу чырвоны маяк…
А вось знаёмыя нізіны, —
Крывёю рэкі ўжо ня льлюцца.
Лётчык, завярці машыну —
Хутчэй свабоду прывітаем…
Мы ляцім над краем —
Першай Вялікай Рэволюцыі…

12

О, як прыгожа з вышыні
Акінуць вокам лес і поле…
Дзе сэрца слодыч выпе болей
Як ні ў бязьмернай вышыні.
А колькі сілы і адвагі
Ты чуеш там — у вышыні…
Няма жыцьця прагненьня — смагі…
Ты — няўміручы ў вышыні.
Плыве, плыве вяшчун крылаты…
Блакітну даль, прастору ніжа
Разьдзьмухівае хмары ветрам…
На тысячы ўзьняўся мэтраў…
Плыве, плыве вяшчун крылаты
І раптам —
Ніжай!
Ніжай!
Ніжай!
Замоўк гучлівы сьпеў матора.
Здаецца, рэчкі, поле, хаты,
Увесь абшар — нізіны, горы, —
Плыве ўсё ўвысь, адкуль мы едзем…
Нясуся!
Нясуся!
Нясуся!

— Лётчык! Нагледзім,
Каб там апусьціцца,
Скуль быў узьлёт.

Мы пачалі кружыцца
Над Беларусьсю
Вольнай і Злучанай.
Вяшчун-самалёт,
Ахварбованы
Вечарам рыжым,
Сьпявае гучна,
Лятае чаруючай птушкай…
Ніжай!
Ніжай!
Ніжай!..
Лётчык кіруе на дым,
Што сьцелецца чорнай
Істужкай…

Шугнула полымем
Салома —
Дзе быў уздым!..
— Над полем мы —
Аэродромам…
Прыемны ахапляе страх…
Матор галосіць…

Нізка!
Нізка!
Нізка!

Гаручы бэнзын бліскае!
Тр-р-ра — та — та — тах!..
Зямлю цалавалі калёсы…

— Таварыш лётчык! Як прыгожа
Ляцець было ў блакітнай высі,
Калі вяшчун за хмарай віўся
І шлях шукаў для падарожжа!
Што тут мяне уцешыць зможа?
Вайна, пажар? Зямля і людзі?..
Увысь імкнуцца вечна будзе,
Хто быў у гэткім падарожжы!..

1922 г. Менск.