Што-б не здарылося — вытрываю… (1914)/Што-б не здарылося — вытрываю
| Што-б не здарылося — вытрываю Апавяданьне Аўтар: Стэфан Жаромскі 1914 год Пераклад: Тэрэза Гардзялкоўская |
Расказ Сабалы → |
Прапануем да спампаваньня!
Што-б не здарылося — вытрываю.
На ложку назначэным нумэрам 24 ў самым цёмным кутку вялікаго шпітальнаго пакою лежаў ужо неколькі тыднёў дваровы парабак, гадоў пад трыццаць. У узгалоўі яго калыхалася чорная дошчэчка, на каторай азначэна была хвароба „кастаед“. Адрэзалі бедаку нагу выжэй калена, бо косьць гніла.
Зямлі ня меў; сын парабка — сам быў парабкам. Служыў у дварэ; ажаніўся гады со тры таму, прыждаў сыночка белагаловенькаго — ажно тут ні с таго, ні с сяго нейкіе ранкі паказывалі на калені. Добры сусед даў каня паехаць да доктара. Адвязьлі, палажылі на кошт воласьці у шпіталь.
Гэта-то ён ешчэ памятаваў добра: едуць сабе адвячоркам з бабай сваей у параднай каламажцы, ды абое са страху і жаласьці бывае і заплачуць, а паплакаўшы і закусяць кавалкам скароміны і яйкам гатаваным. А пасьля неяк усё памятусілося, нешта шэрое, бытцам туман — зацягнуло ўсё.
Дзянькі у шпіталі аднаковые: адзін да другога падобные ўцекаюць с памяці, а толькі глыбокая вырва астаецца ў жыцьці, толькі нудзьга страшэнная шчэме яго душу с такой сілай няміласэрнай і цьвёрдай, з якой камень, наверняны на магілу, цісьне пясок…
Праз гэты туман міхцяцца дзівы, якіе з нім здарыліся: вось шаравалі, мылі, есьці не давалі, калолі дручкамі да самай косьці. Пасьля — апэрація: нясуць яго ў салю паміж паноў ў белых фартухох і памятае ён цьвёрда безстрашную адвагу, якая падтрымлівала яго ў тую цяжкую мінуту, бытцам міласэрная рука.
Перад апэраціей, угледаючыся на розных хворых, што лежалі ў агульнай бальнічнай салі і ён снаваў сабе думку у сваёй простай душы, якую вучаць снаваць сьцены глухіе салі бальнічнай, гэтай вучыцельніцы самай мудрай на сьвеці. Пасьля апэраціі так бязмерна саслабеў, што ахвота да ўсяго адпала. Холадна яму было, а пад вечар галава становілася цяжкая як волаво, а ад галавы дрыжака па сьпіне нітачкамі перабегала. Думкі, як кулькі жывога срыбра, скорэнька каціліся у адзін куток мазгоў, і так лежаў у мокрым поце. Вочы зачыняліся не да сну, а толькі да бязчуцьця, пры чым у гэтым поўсне здаваліся розные дзівы…
Вось здаецца ўсё прападае, толькі чад хляраформу разыходзіцца ўсюды, лямпа чуць сьвесіць, цемрасьць слаба разганяе і здаецца яму, што ён ляжыць пад аграмаднай лейкай, а ў канцы яе — высока — яснае ваконцэ: там выхад… І ён к гэтай шчаліне віднай ідзе кругом лейкі днём і ноччу, ня можэ стрымацца, паўзе, як смоўж, хоць душа і рвецца, і трапечыцца, як птушка, ў сіло папаўшая. І падляцець выжэй ня сіла, і што раз далоў валіцца, валіцца… Ен ведае, што там відаць праз ваконцэ: толькі пераступіць — і ўжо станеш на мяжы пад лесам, дзе расьце яго ўласная бульба на 4-ох гонях. І сніцца яму восень пад той час. Там — пад лесам у чыстым верасьнёвым воздуху, на халодным полі — бачыць усё выразна, бытцам і людзі, і лес бліжэй сталі. У дваёх з бабай капаюць бульбу, буйную, як парасяты; на іржышчы сабраліся пастухі, кучкай селі, мяшкі на галовах. Ногі босые падкорчылі, лапак нацягалі і цяпло разлажылі, бульбу пякуць, пруточкамі гатовую с попялу выцягіваюць. А дым сьцеліцца, смалой пахне.
Калі пачуваўся дзебялей, здаравей, калі гарачка не так моцна мучыла, тады баяўся, находзіў страх слабых і пакрыўджаных. І пад націскам гэтаго страху, сам, бедны, малеў, як канапелька і ўцекаў, а за ім гналіся забабоны, нейкіе мары.
У канцы рана на назе пачала падгоівацца і гарачка мінула. Душа бедака ачуняла, бытцам с таго сьвету вярнулася і стала ізноў усё прыкмечаць і раздумываць, але думы яе перамяніліся. Даўней разбірала яго жаласьць, хоць гідзіўся сам сябе; цяпер ненавідзіў, акалечанае быдлё, ўсіх: і гэтых, што попліч лежалі, і тых, што акалечылі. Прытым зарадзіўся і ў сэрцы паднімаўся сковыт, с каторым думы яго беглі адна за другой, шукаючы тэй сілы, каторая прыгавор на яго падпісала.
Мучыў гэтак доўга душу сваю і пагарчэла яна страшэнна. Ажно раз прыкмеціў, што здаровая нага нямее і пухне ў костачцы. Калі раніцай глаўны доктар абходзіў бальнічных хворых, парабак зьверыўся яму с сваей новай бяды, пажаліўся… Доктар абстукаў яго, худое, высахшае цела, надрэзаў асьцярожна пухліну, перэканаўся што дрот лезе як у цеста да самай касьці, атрос пальцы і жаласна палядзеў ў вочы парабка.
— „Кепска, брат, с табой. Трэба было—б другую нагу… бачыш — гэтак. Але ты слаб. Ляжы тут, будзе лепш, чым у хаце. Накормяць прынамсі“. І пашоў с памашніком. Ад дзьвераў аднак вярнуўся на мінутку, нагнуўся над хворым і ніўзнак пагладзіў яго па галаве рукой.
Парабак абамлеў, бытцам цэпам хто па чэрапу пераехаў.
Вочы зачыніў і доўга лежаў, ажно супакоіўся.
Есьць у душы людзкой патаемная каморка, на сем спустаў зачынена яна, а ніхто і нічога яе не атчыне, толькі вітрых зладзейскі праклятаго нешчасьця. А захована ў ёй дзіўная, непрамерэная любата, найвялікшая мудрасьць. Што Бог даў — ператрываць трэба.
С тэй пары бедак лежаў ціханька на тапчане сваім, а па узбуранай душы ішоў Хрыстос, як па мору, усьцішаючы буру…
Глядзеў у бязсонные ночы, у дні паганые, на ўвесь сьвет якбы з далі, якбы з зацішнаго куточку, дзе ціха і прыемна, аткуль ўсё выдае малым і пацешным, але ўсё ткі любым…
„Што-ж рабіць… што-ж рабіць“… шэптаў бывала. „Нехай Бог дае іншым людзям долю… Не нарэкай: і табе магло-б быць горэй…
Ператлумачыла Т. Г.