Biełaruski Kalendar Swajak na 1919 hod/Pamiaci Sprawiadliwaho
| ← Pryčyny zaniepadu biełaruskaho adradžeńnia ŭ XIX stalećci | Pamiaci Sprawiadliwaho Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1918 год |
Naša staraja sława → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Памяці Справядлівага. |
Прапануем да спампаваньня!
Pamiaci Sprawiadliwaho.
Mnoha hadoŭ praležała ŭ mianie ŭ skrytnaj schoŭcy pačka papieroŭ, s katorych adryŭkami chaču ciapier padzialicca sa swaim hramadzianstwam. Papiery hetyje — nikłaja pamiatka pa zhinuŭšym barcu za biełaruskaje adradžeńnie ś. p. Kaściuku Kalinoŭskim…
Radziŭsia jon 21 studnia 1838 hodu ŭ falwarku Mastaŭlany, Wilkomirskaho pawietu. Wučyŭsia ŭ Swisłačy ŭ tamtejšaj himnazii. Skončyŭšy himnazjalnuju nawuku, pajechaŭ u Maskwu u uniwersytet, skul za narodničeskije pierakonańnia i propahandu skora jaho wydalili. Tady jon pajechaů u Pieciarburh i tam dakončyů nawuki.
U Pieciarburzie Kalinoŭski zyjšoŭsia z rasiejskimi rewolucijonierami i staŭsia wialikim staronnikam nawuki Hercena. Kali ŭ 1860-ch hadoch prajšoů klič da paůstańńia, Kalinoŭski stanuŭ u rady barcoŭ za aswabodžeńnie Biełarusi s pad ŭłaści Maskwy. Enerhičnaja praca ŭ hetym kirunku wysunuła jaho chutka ŭ pieršyje rady barcoů. Rasiejskije ŭłaści nazywali jaho dyktataram Litwy (razumiejučy Litwu, jak daŭniejšaje hasudarstwo: razam z Biełaruśsiu).
Kalinoůski byù rewolucionieram i narodnikam i ŭ hetym kirunku išła jaho hramadzianskaja praca. Staraŭsia jon pierš-napierš dla swajej sprawy zjednaci sielan i ŭ swajej prahramie damahaŭsia skasawańnia stanowych prywilejaů, damahaŭsia šyrokich kulturna-nacionalnych prawoů dla Biełaruskaho i Litoŭskaho narodu. Dziela swajej sprawy jon umieŭ zjednać šlachockuju maładziež i zaachwocić jaje da pracy siarod narodu. Z jaho dumki i pad jaho kirunkam rabilisia pierekłady tahočasnych rewolucyjnych piesień na biełaruskuju mowu, zakładalisia pačatkowyje škołki z nawučańniem pa biełarusku, składalisia literaturnyje kružki maładziežy, katoryje apracowywali da druku papularnyje biełaruskije knižki. Upłyů Kalinouskaho byŭ taki wialiki, što nawat Polski „Rząd Narodowy“ jaho słuchaŭ, choć i nie saŭsim zhadžažsia z jaho narodnicka-rewolucyjnaj propahandaj. Hetak pad biespasiarednim upływam Kalinoŭskaho, „Rząd Narodowy“ 3 maja 1863 hodu wydaŭ manifest da Biełaruskaho Narodu (pa biełarusku), u katorym, zhodna s prahramaj Kalinoŭskaho, abiecaŭ skasawać stanowuju roznicu („dajecca ŭsim šlachectwo nawieki“), nadzialić sielan ziamloj, wiarnuć wolu wiery (skasawanuju rasiejcami uniju). Urešci ŭ hetym-že 1863 hadu razam s paplečnikami swaimi u zmahańni z niawolaj i za prawy biełaruskaho narodu: z Walerjanam Wrubleŭskim, Stanisławam Songinam i Ružanskim, załažyŭ Kalinoŭski ŭ Biełastoku patajnuju biełaruskuju drukarniu, dzie drukawalisia adozwy biełaruskije i časopis „Mužyckaja Praŭda“, katoraj wyjšło 6 numeroŭ, patpisanych pseŭdonimam Kalinoŭskaho „Jaśka haspadar s pad Wilni“. Adozwy i druki, pry pomačy arhanizawanaj maładziežy, razychodzilisia pa ŭsim kraju. Kalinoůski doŭhi čas ašukiwaŭ čutkaść palicii, dziakujučy tamu, što chadziů zaŭsiody ŭ sielanskaj biełaruskaj świtcy i nia rozniŭsia wyhladam at sielanskaj masy. Ale ŭ kancy, praz zdradu, zławili jaho ŭ Wilni na Skapoŭcy i pasadzili pat krepkuju wartu ů muroch Swiatojanskaho Kaścioła. Sud zasudziŭ Kalinoŭskaho na śmierć.
Čekajučy ŭ turmie śmierci, Kalinoŭski napisaŭ dźwie adozwy da biełaruskaho narodu: adnu wieršam i adnu prozaj. Otpisy hetych dźwiech adozwaů i stanowiać čaść tych papieraŭ, katoryje ja doůhije hady chawaŭ u skrytkach — ad rupliwaho žandarskaho woka, kab, kali pryjdzie para padzialicca imi sa swaim narodam i razam z im spamianuć dobrym słowam pamiać Sprawiadliwaho.
Wo jak pisaŭ Kalinoŭski da swajho narodu:
„Biełarusy, braty maje rodnyje! s pad šybienicy maskoŭskaj prychodzicca mnie da was pisaci i može raz astatni! Horka pakinuć ziamielku rodnuju i Ciabie, darahi moj Narodzie. Hrudzi zastohnuć, zabalić serce, ale nie žal zhinuć za Twaju Praůdu!
Pryjmi, Narodzie, pa ščyraści majo słowo pieradśmiertnaje, bo jano jakby s taho świetu, tolki dla dabra twajho napisano.
Nimaš, bratki, bolšaho ščaścia na hetym świeci, jak kali čeławiek maje rozum i nawuku. Tahdy jon tolki može być u radzie, žyć u dastatkach i tahdy tolki, pamaliŭšysia Bohu, zasłužyć Niebo, bo zbahaciŭšy nawukaj rozum, razaůje serce i narod swoj ceły ščyra palubić. Ale jak dzień z nočču nia chodzić razam, tak i nawuka praůdziwa nia jdzie razam z niawolaj maskoŭskaj. A pakul jana ů nas budzie, u nas ničoha nia budzie. Nia budzie praŭdy, bahactwa i nijakoj nawuki, adno nami jak skacinaj waračać buduć nie dla dabra, adno na pahibiel našu....................................wajuj, Narodzie za swaje čeławiečaje i narodnaje prawa, za swaju wieru, za swaju ziamlu rodnuju. Bo ja Tabie s pad šybienicy kažu, Narodzie, što tahdy tolki zažywieš ščaśliwa, kali nat Taboju maskala ŭžo nia budzie“.
Jaśka s pad Wilni.
Biełaruska ziamielka, hałubka maja, |
Dnia 19 marca 1864 hodu na Łukišskim placy ŭ Wilni pakarali śmierćciu Kalinoŭskaho. Kali jon stajaŭ pat šybienicaj, jamu čytali pryhawor suda. Na słowy: „šlachcic Konstantyn Kalinoůski“ — jon hołasna kryknuŭ: „Niepraŭda, u majej baćkaŭščynie nima šlachty, — ůsie roŭny!!!…“